Plac Za Żelazną Bramą

Plac Za Żelazną Bramą (plac Żelaznej Bramy) – plac w Warszawie położony na terenie Śródmieścia Północnego, obok Hal Mirowskich, pl. Mirowskiego i Ogrodu Saskiego.

Plac Za Żelazną Bramą (plac Żelaznej Bramy) – plac w Warszawie położony na terenie Śródmieścia Północnego, obok Hal Mirowskich, pl. Mirowskiego i Ogrodu Saskiego.

Historia nazwy

Nazwa placu wywodzi się od bramy, która oddzielała dawne tereny nie należące do Warszawy od Ogrodu Saskiego i planowanej Osi Saskiej. Dawniej, cały Ogród Saski (znacznie większy niż dziś), był otoczony murem, a na teren ogrodu prowadziło kilka bram.

Brama od zachodu była zbudowana z żelaza i oddzielała piękne ogrody od błotnistych i brudnych terenów podmiejskich. Po bokach żelazno ażurowej bramy stały dwa obronne bastiony.

Od tej właśnie bramy pochodzi nazwa Placu Za Żelazną Bramą jak i osiedla "Za Żelazną Bramą". Wcześniej to miejsce było nazywane Placem Targowicy Wielopolskiej. Nazwa przetrwała, chociaż w 1818 żelazną bramę wymieniono.

Historia

W XVII w. król Jan Kazimierz nadał tę ziemię staroście warszawskiemu Janowi Wielopolskiemu. W 1693 teren został przekształcony w jurydykę – prywatne miasteczko, od tej chwili nazywane Wielopolem. Cała miejscowość składała się tylko z czterech ulic, które od 1771 nosiły nazwy: Elektoralna, Ptasia, Żabia i Przechodnia.

W XVIII w. północną część miasteczka kupiła rodzina Radziwiłłów i wybudowała tam pałac, obecnie nazywany Pałacem Lubomirskich (W drugiej połowie XVIII w. Lubomirscy kupili posiadłość). Z kolei inną, znaczną część Wielopola kupił August II w związku z budową Osi Saskiej. Po stworzeniu Ogrodu Saskiego, oddzielono go murem od Wielopola, a przejściem pomiędzy tymi terenami była wspomniana żelazna brama.

Do Wielopola nadal należał duży plac targowy (obecnie skrzyżowanie ul. Elektoralnej i al. Jana Pawła II), gdzie towary można było kupić znacznie taniej niż w Warszawie, więc zawsze panował tu spory ruch. Plac się nie zmieniał do XIX w. kiedy to od strony Ogrodu Saskiego wybudowano nowe, metalowe ogrodzenie z nową bramą (poprzednia została rozebrana w 1818). W 1841 wybudowano halę targową Gościnny Dwór zaprojektowaną przez Jakuba Gaya. Budynek spłonął we wrześniu 1939.

W okolicach Placu Za Żelazną Bramą na przełomie wieku XIX i XX w. wybudowano Hale Mirowskie.

Od listopada 1940 do listopada 1941 południowo-zachodnim skrajem placu biegła granica warszawskiego getta, co upamiętnia jeden z pomników granic getta.

Plac Żelaznej Bramy zasadniczo zmienił swój kształt po obróceniu w 1970 Pałacu Lubomirskich dla uzupełnienie zdeformowanej przez historię Osi Saskiej. Jedyną pierzeją jest pałac, a od strony Ogrodu Saskiego przebiega łukowo ul. Marszałkowska przebita przez Ogród w latach 1940-40 do pl. Bankowego.

W lipcu 1985 przed Pałacem Lubomirskich na osi Ogrodu Saskiego odsłonięto monumentalny Pomnik Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej, nazywany potocznie "pomnikiem utrwalaczy". Pomnik został zdemontowany w 1991.

W 2010 na placu został ustawiony pomnik Tadeusza Kościuszki będący kopią monumentu w Waszyngtonie.