Pałac Mostowskich w Muranowie

Pałac Mostowskich (Hilzenów) – pierwszy zrekonstruowany budynek po wojnie na placu Bankowym, stojący przy ul. Nowolipie 2, obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji.

Pałac Mostowskich (Hilzenów) – pierwszy zrekonstruowany budynek po wojnie na placu Bankowym, stojący przy ul. Nowolipie 2, obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji.

Historia

Od 1735

Historia pałacu Mostowskich zaczyna się za czasów króla Augusta III. Ok. 1735 stanął piętrowy dwór z trzyokienną fasadą i z bocznymi oficynami dziedzińcowymi, których właścicielem był Jan Zygmunt Deybel (architekt Warszawy pierwszej połowy XVIII w.). Po 1750 dwór ten (w tamtych czasach kolejno własność biskupów wileńskich Adama Ponińskiego i Adama Brzostowskiego) został przekształcony w pałac, poprzez podwyższenie go i dodanie dwóch skrzydeł z boku. Wschodnie było szersze, murowane i jednopiętrowe, a zachodnie – drewniane i parterowe.

Za czasów Jana Hylzena

W 1762 właścicielem pałacu został wojewoda miński Jan August Hylzen, który dokupił również plac znajdujący się po płd. stronie rezydencji, czyli przed dziedzińcem przednim. Powiększony tym sposobem dziedziniec otoczono ogrodzeniem wysuniętym w części środkowej ku przodowi, co sugeruje plan z ok. 1765. Umieszczono również reprezentacyjną bramę wjazdową, która była wyraźnie odsunięta od osi korpusu głównego. Nowy budynek miał rzut głębszy od starszego skrzydła wschodniego i był dłuższy. Od północnej strony nowej oficyny dodano prostopadłe, drewniane skrzydło, przeznaczone jako stajnie i wozownie. Prace budowlane przerwano w 1767 z powodu śmierci Jana Hylzena.

Za czasów Konstancji Hylzen

Ok. 1775 wdowa po wojewodzie, Konstancja Hylzenowa zaczęła dalsze prace budowlane, wystawiając wielki, przyuliczny korpus główny (klasycystyczny) od ulicy Nowolipia. Nowy gmach był dwupiętrowym budynkiem o szerokim ryzalicie z bramą wjazdową pośrodku i zwieńczoną czterookienną facjatą. Z boków do tego korpusu przytykały niższe człony jednopiętrowe, których ściany były w połowie elewacji cofnięte. Skrzydło wschodnie pałacu zostało przedłużone w kierunku północnym, gdzie powstał trzeci dziedziniec gospodarczy z wjazdem od strony wschodniej. Z zachodniej strony utworzono ogród o czterech kwaterach.

Połączenie dwóch wewnętrznych dziedzińców powstało poprzez rozebranie starego pałacu. Powstał nowy, wydłużony dziedziniec wewnętrzny z dwoma parterowymi bocznymi pawilonkami. Stare drewniane skrzydło zachodnie zamierzano rozebrać i wybudować dwupiętrową kamienicę i łączący się z jednopiętrową kamienicą przy ul. Nowolipie. Po zachodniej stronie drugiego i trzeciego dziedzińca ciągnął się barokowy ogród o czterech kwaterach. Z czasem powstała tu oranżeria.

Za czasów Tadeusza Mostowskiego

W takiej postaci pałac objął Tadeusz Mostowski, wnuk J. Hylzena, kasztelan raciąski. Za jego władania pałac odegrał ważną rolę w życiu kulturalnym i politycznym Warszawy. W 1802 właściciel otworzył w nim drukarnię, dla której maszyny i czcionki sprowadził z zagranicy. Prowadził również salon literacko–muzyczny grupujący ówczesną elitę kulturalną. W 1822 r., jako ówczesny minister w Komisji Rządzącej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, przekazał swą siedzibę rządowi na pomieszczenie tej instytucji państwowej, a także innych gazet rządowych. W latach 1823-1826 gruntownie przebudowano pałac według projektu Antonia Corazziego, nadając mu formy późnego klasycyzmu. Ścianę za kolumnami ozdobił płaskorzeźbiony fryz, modelowany przez Pawła Malińskiego, przedstawiający Rolnictwo, Budownictwo, Przemysł i Handel. Tak przebudowany pałac stał się siedzibą: Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, Dyrekcji Generalnej i Kasy Towarzystwa Ogniowego, Dyrekcji Generalnej Stad i Stajen Stadnych, Dyrekcji Teatrów i Wszelkich Widowisk, Rady Ogólnej Lekarskiej, Rady Ogólnej Dozorczej Szpitali, Komisji Województwa Mazowieckiego. Nicole Vincenti jest autorem orła z rozpostartymi skrzydłami oraz wieńca i festonu z wstążkami.

Kamienicę wyburzono po 1871 (dokładny rok nie jest znany) podczas przebudowy gmachu dla potrzeb wołyńskiego pułku gwardii.

Koniec XIX w.

Pod koniec XIX w. przekształcono jedynie attykę. Zdjęto również carskiego orła. W 1906 dodano napis: "1806-1906”, odnoszący się do stuletniego istnienia pułku wołyńskiego. Największe zmiany zaszły na tyłach pałacu. Nadano utylitarnych form skrzydłu od ulicy Nowolipki.

Wiek XX

Lata 1925-1926 przebiegły na odrestaurowaniu zdewastowanego przez wojska rosyjskie pałacu według projektu Aleksandra Sygietyńskiego. Nie zmieniono wyglądu obiektu z zewnątrz. U podstawy attyki ryzalitu pojawił się napis: "Dowództwo Okręgu Korpusu Nr 1". W takim stanie pałac przetrwał do 1939, gdzie spłonęła jego północna część. Podczas powstania warszawskiego zburzono lub wypalono pozostałą część pałacu. Mimo wszystko pałac Mostowskich przetrwał wojnę w 80%. Odbudowa pałacu została podjęta w 1949 według projektu Zygmunta Stępińskiego i Mieczysława Kuzmy.

Po połowie 1949 zniszczono już zabezpieczone lub odbudowano fragmenty pałacu w związku z przeznaczeniem budynku na siedzibę Komendy Stołecznej Milicji Obywatelskiej. Zaprojektowano nowe podziemia, w których umieszczono osławiony areszt, zlikwidowano Salę Balową.

Wiek XXI

W latach 2005-2006 przeprowadzono remont elewacji, na dachach położono nową, miedzianą blachę. Na attyce przywrócono orła z 1823 bez sztandarów. Południowa oficyna poprzeczna jest w całości budynkiem powojennym, wystawionym na nowych fundamentach. Poprzeczna oficyna została natomiast odbudowana na oryginalnych fundamentach. Pierwotny wygląd attyki zastąpił wieniec laurowy.

Ciekawostki

• Po upadku powstania listopadowego pałac służył do celebrowania świąt rodziny cesarskiej, na przykład 4 maja 1834 z powodu "pełnoletniości W.X. Alexandra następcy tronu” budynek ozdobiło 2327 lamp.
• W 1870 na kilka miesięcy przeniesiono z pałacu Kazimierzowskiego galerię obrazów wraz z Klasyką Rysunkową.
• W pałacu za czasów T. Mostowskiego podobno koncertował Fryderyk Chopin.