Kolumna Zygmunta III Wazy

Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie – pomnik króla Zygmunta III Wazy w Warszawie, na Starym Mieście, na placu Zamkowym, wzniesiony w latach 1643–1644 z fundacji Władysława IV Wazy według projektu Augustyna Locci i Constantino Tencalli; restaurowany w latach 1885–1887 i 1929–1931, zniszczony w 1944, zrekonstruowany w latach 1948–1949, wpisany do rejestru zabytków w 1965.

Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie – pomnik króla Zygmunta III Wazy w Warszawie, na Starym Mieście, na placu Zamkowym, wzniesiony w latach 1643–1644 z fundacji Władysława IV Wazy według projektu Augustyna Locci i Constantino Tencalli; restaurowany w latach 1885–1887 i 1929–1931, zniszczony w 1944, zrekonstruowany w latach 1948–1949, wpisany do rejestru zabytków w 1965.

Historia pomnika Zygmunta III Wazy

Kolumna Zygmunta pochodzi z 1644 i jest najstarszym świeckim pomnikiem w Warszawie. Została wystawiona z fundacji jego syna Władysława IV Wazy, który chciał w ten sposób uczcić pamięć swojego ojca. Monumentalny pomnik króla stał poza murami miasta aż do 1818. Koncepcję kolumny opracowali Augustyn Locci i Constantino Tencalla. Brązowy posąg króla pierwotnie złocony wykonał bolończyk Clemente Molli, a odlew z brązu wykonał królewski ludwisarz Daniel Tym. Trzon kolumny wykonano z pochodzącego z Gór Świętokrzyskich permskiego zlepieńca. Skała ta nazywana jest obecnie zlepieńcem zygmuntowskim.

Kolumna Zygmunta przechodziła kilka renowacji. Pierwszą w 1743 przeprowadzał Franciszek Dąbrowski. Następną w 1810 wykonali Jakub Kubicki i Józef Boretti. W 1827 otaczające kolumnę ogrodzenie z żelaznych krat zmieniono na kamienne słupy połączone żelaznymi łańcuchami. W 1854 Henryk Marconi zaprojektował nowe otoczenie pomnika. Jego podstawa została otoczona żeliwną balustradą i ozdobiona czterema tryskającymi wodą trytonami zaprojektowanymi przez rzeźbiarza Kissa z Berlina, odlanymi z cynku w warszawskiej fabryce Karola Mintera. W latach 1862-1863 przeprowadzane były prace renowacyjne pod kierunkiem Józefa Orłowskiego.

Gruntowną rekonstrukcją w latach 1885-1887 zawiadywał Edward Cichocki. Wówczas zwietrzały trzon kolumny z zlepieńca zygmuntowskiego zastąpiono granitowym. W związku z pracami regulacyjnymi przesunięto wtedy pomnik z osi Krakowskiego Przedmieścia ku zachodowi. W latach 1929-1931 podczas prac renowacyjnych przywrócono otoczeniu kolumny pierwotny wygląd usuwając basen, trytony i balustradę.

Kolumna Zygmunta została powalona w nocy z 1 na 2 września 1944, trafiona pociskiem z niemieckiego działa czołgowego.

W 1949 odbudowana (zatuszowano ok. 200 uszkodzeń figury, dorobiono lewą dłoń, szablę i krzyż); z powodu budowy trasy W-Z figurę przesunięto o 6 m w kierunku płn.-wsch. i lekko obrócono. Nowy trzon kolumny został wykonany z granitu strzegomskiego. Uroczysty powrót kolumny nastąpił 22 lipca 1949.

Starsze trzony kolumny są eksponowane w jej pobliżu, opodal Zamku Królewskiego.

Opis kolumny

Cokół kolumny przyozdabiają cztery brązowe tablice. Łaciński napis od strony południowej po przetłumaczeniu na polski brzmi:

Czci i przywiązaniu Poświęconą Kolumnę tę Zygmuntowi III Władysław IV Z rodu, miłości, talentów Syn; Z elekcji, porządku, szczęścia Następca; Ze ślubów, serca i czynu Wdzięczny; Ojcu Ojczyzny, Rodzicowi najlepiej zasłużonemu, Roku Pańskiego 1643 Wystawić rozkazał, Któremu już, Sława wieniec, Potomność wdzięczność, Wiekuistość pomniki Wzniosła, albo jest dłużna.

Od strony zachodniej:

Od strony północnej:

Nie rośnie sława Zygmunta dzięki kolumnie ani głazom ciosanym: sam on dla siebie był górą: nie bierze on blasku od złota ani mocy od spiżu: blask jego był jaśniejszy od złota a mocniejszy od spiżu.

Oryginalna tablica od strony zachodniej zawiera wszystkie oficjalne tytuły Zygmunta III, północna duży kartusz herbowy i plakietkę z nazwiskiem ludwisarza Daniela Tyma oraz datę dokonania odlewów. Cokół wieńczą cztery spiżowe orły. Postać króla w rycerskiej zbroi, z szablą z krzyżem w ręku i koroną mierzy 275 cm. Pomnik ma 22 m wysokości.

Ciekawostki

• Z szablą króla związany jest przesąd, wedle którego upuszczenie szabli przez króla zwiastowało nieszczęścia i upadek miasta.
• Czerwono-czarna grafika przedstawiająca kolumnę Zygmunta posłużyła jako tło do tekstu A Martyr For My Love For You zamieszczonego we wkładce albumu Icky Thump grupy The White Stripes.