Archikatedra św. Jana Chrzciciela

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela – katedra archidiecezji warszawskiej znajdująca się na Starym Mieście w Warszawie przy ul. Świętojańskiej 8. Jedna z najstarszych świątyń Warszawy.

Stanowi jedno z najważniejszych miejsc kultury i tradycji narodowej Polski. W jej murach wygłaszał kazania ksiądz Piotr Skarga, Władysław IV Waza zaprzysiągł swoje pacta conventa, tu miały miejsce śluby, koronacje dwóch władców Polski, pogrzeby wielu osobistości oraz została zaprzysiężona Konstytucja 3 maja. Do dziś odbywają się w niej ważne uroczystości narodowe. Od 1994 jest także miejscem odbywania się Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej "Organy Archikatedry".

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela – katedra archidiecezji warszawskiej znajdująca się na Starym Mieście w Warszawie przy ul. Świętojańskiej 8. Jedna z najstarszych świątyń Warszawy.

Stanowi jedno z najważniejszych miejsc kultury i tradycji narodowej Polski. W jej murach wygłaszał kazania ksiądz Piotr Skarga, Władysław IV Waza zaprzysiągł swoje pacta conventa, tu miały miejsce śluby, koronacje dwóch władców Polski, pogrzeby wielu osobistości oraz została zaprzysiężona Konstytucja 3 maja. Do dziś odbywają się w niej ważne uroczystości narodowe. Od 1994 jest także miejscem odbywania się Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej "Organy Archikatedry".

Historia

Pierwszą świątynią w miejscu dzisiejszego prezbiterium była wybudowana na przełomie XIII i XIV wieku drewniana kaplica zamkowa. Kaplica ta w pocz. XIV wieku został kościołem parafialnym miasta i w takim charakterze wymienia ją pierwsza wzmianka z 1339 roku. Około 1390 z inicjatywy księcia Janusza I Starszego powstała tu gotycka budowla murowana. Kościół ten stał się także miejscem pochówku książąt mazowieckich.

W 1406 kościół farny stał się kolegiatą (kapituła przybyła z Czerska). W 1510 roku kolegiata otrzymała nowy gotycki ołtarz (zachowany do dzisiaj w Cegłowie). W 1602 roku na skutek huraganu zawaliła się potężna gotycka wieża zachodnia niszcząc częściowo wnętrze. Podczas odbudowy zmieniono fasadę kościoła budując nową wczesnobarokową. Wybudowano także dwa chóry w prezbiterium. Po 1611 roku kolegiata otrzymała nowy ołtarz barokowy. Około 1650 roku po prawej stronie fasady wybudowano wysoką dzwonnicę. Po 1763 roku wybudowano zakrystię wg proj. Jakuba Fontany. W 1798 po utworzeniu godności biskupa warszawskiego kolegiata otrzymała tytuł katedry, a w 1818 stała się archikatedrą. Po 1837 roku przebudowano katedrę w stylu gotyku angielskiego. Wtedy też powstała nowa fasada i przekształcono wnętrze. Około 1903 roku przebudowano dolną część fasady.

W czasie stanu wojennego w Królestwie Polskim, 15 października 1861 wojska rosyjskie dowodzone przez wojskowego generał-gubernatora warszawskiego Aleksandra Daniłowicza Gerstenzweiga dokonały pacyfikacji ludności cywilnej zebranej tu dla uczczenia rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. W wyniku tego kościół katolicki ogłosił 16 października zamknięcie wszystkich kościołów warszawskich.

Katedra była wielokrotnie przebudowywana, najczęściej w XIX wieku (neogotyk angielski). Kościół do XIX wieku stanowił przykład gotyku. Świątynia została niemal całkowicie zniszczona przez Niemców w 1944. Zrekonstruowano ją w latach 1948 – 1956 wzorując się na planach pierwotnego kościoła z XIV wieku, według projektu odbudowy autorstwa Jana Zachwatowicza oraz Marii i Kazimierza Piechotków. Powojenna fasada została zbudowana w tzw. gotyku nadwiślańskim i wzorowana była na fasadzie kościoła dominikanów pw. św. ap. Piotra i Pawła w Chełmnie.

Uroczystej konsekracji odbudowanej katedry dokonał 9 czerwca 1960 prymas Stefan Wyszyński.

W 1960 kościół otrzymał tytuł bazyliki mniejszej.

Wnętrze

Bazylika posiada surowe i mroczne wnętrze ze sklepieniem gwiaździstym. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny z obrazem MB Częstochowskiej oraz będace wotum Jana III Sobieskiego za zwycięstwo pod Wiedniem barokowe stalle z drewnianymi figurami świętych (spalonymi w czasie powstania warszawskiego, zrekonstruowanymi na podstawie projektu Marii Zachwatowicz i Józefa Zencikiewicza w latach 1963-1973) i wiszącymi nad nimi gankami dla orkiestry ozdobionymi rzeźbionymi herbami. Na uwagę zasługują m.in.:

• renesansowy nagrobek ostatnich książąt mazowieckich – Stanisława i Janusza III
• Barokowa kaplica Cudownego Pana Jezusa Ukrzyżowanego (Baryczków) wzniesiona w latach 1708-1719 na miejscu dawnego skarbca kościelnego dla otoczonego kultem przez mieszkańców gotyckiego krucyfiksu z naturalnymi włosami z początku XVI wieku. Według różnych źródeł został on przywieziony do Warszawy z Norymbergi lub Wrocławia przez Jerzego Baryczkę w 1525 lub 1539. Krucyfiks został uratowany przed zniszczeniem podczas powstania warszawskiego. Kaplica Baryczków stanowi najlepiej zachowany fragment zrujnowanej w 1944 katedry.
• barokowa kaplica Literacka z relikwiami metropolity warszawskiego Świętego Zygmunta Szczęsnego Felińskiego
• klasycystyczny pomnik nagrobny Stanisława Małachowskiego, wykuty z białego marmuru, zaprojektowany przez Bertela Thorvaldsena
• mauzoleum prymasa Stefana Wyszyńskiego z 1990
• pomniki, popiersia i tablice ku czci znanych Polaków m.in. fragment pomnika Zygmunta Kazanowskiego, Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Wincentego Witosa, Stefana Starzyńskiego, Jana Pawła II oraz żołnierzy poległych w latach 1920, 1939, 1944.
• Witraże w oknach prezbiterium ze scenami z życia św. Jana Jerozolimskiego (Chrzciciela), witraże w oknach nawy południowej zawierające postacie z historii Polski oraz w oknach ściany zachodniej ze scenami z księgi Genezis i księgi Apokalipsy św. Jana. Witraże projektował i kartony wykonał Wacław Taranczewski.

Pochowani w katedrze

• król Stanisław August Poniatowski
• książę mazowiecki Janusz I Starszy
• książę mazowiecki Stanisław
• książę mazowiecki Janusz III
• prezydent Gabriel Narutowicz
• prezydent Ignacy Mościcki
• premier Ignacy Jan Paderewski
• wódz naczelny gen. Kazimierz Sosnkowski
• arcybiskupi warszawscy
  • Szczepan Hołowczyc, prymas Królestwa Polskiego
  • Wojciech Skarszewski, prymas Królestwa Polskiego
  • Antoni Melchior Fijałkowski
  • św. Zygmunt Szczęsny Feliński
  • Wincenty Teofil Popiel
  • kard. August Hlond, prymas Polski
  • kard. Stefan Wyszyński, prymas Polski
  • kard. Józef Glemp, prymas Polski
• biskup Stanisław Witwicki
• marszałek nadworny koronny Adam Kazanowski
• pisarz Henryk Sienkiewicz
• malarz Marcello Bacciarelli i jego żona Fryderyka
• Izabella Wazówna, córka Władysława IV Wazy
• Adam Parzniewski, marszałek dworu Anny Wazówny

Śluby królewskie w katedrze

• 12 września 1637 – Władysław IV Waza i Cecylia Renata
• 10 marca 1646 – Władysław IV Waza i Ludwika Maria Gonzaga
• 30 maja 1649 – Jan Kazimierz i Ludwika Maria Gonzaga
• 5 lipca 1665 – Jan III Sobieski i Maria Kazimiera d'Arquien

Koronacje w katedrze

• 13 września 1637 – Cecylia Renata (żona Władysława IV Wazy)
• 19 października 1670 – Eleonora Habsburg (żona Michała Korybuta Wiśniowieckiego)
• 4 października 1705 – Stanisław Leszczyński i Katarzyna Opalińska
• 25 listopada 1764 – Stanisław August Poniatowski

Tutaj 24 maja 1829 odbyła się uroczysta msza po koronacji Mikołaja I Romanowa na króla polskiego. Sam akt koronacji miał miejsce w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim.

Papieże w katedrze

• 28 października 1919 odbyła się tutaj uroczystość przyjęcia sakry biskupiej przez Achille Ratti, późniejszego papieża Piusa XI (1922-1939). Święcenia przyjął z rąk kardynała Aleksandra Kakowskiego, metropolity warszawskiego. Nuncjusz Ratti niejednokrotnie uczestniczył lub sam celebrował msze św. w tej świątyni.
• Warszawska archikatedra była pięciokrotnie odwiedzana przez papieża Jana Pawła II (1979, 1983, 1987, 1991, 1999) w czasie jego pontyfikatu oraz wielokrotnie wcześniej, gdy był biskupem i arcybiskupem.
• 25 maja 2006 wizytę w archikatedrze złożył papież Benedykt XVI, odbyło się wówczas spotkanie z klerem archidiecezji warszawskiej. Benedykt XVI jako Joseph Ratzinger był też obecny w tym miejscu w 1981, podczas pogrzebu metropolity warszawskiego, prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Ciekawostki

• W południową ścianę katedry jest wmurowana pamiątka z powstania warszawskiego: fragment gąsienicy wraz z tabliczką pamiątkową z błędnym napisem "Gąsienica niemieckiego czołgu - miny "Goliat", który podczas powstania warszawskiego w 1944 r. zburzył część murów Katedry". Tak naprawdę znajdujący się tam fragment gąsienicy na pewno nie należał do miny Goliath, ale prawdopodobnie do cięższego pojazdu typu Borgward IV. Eksplozja jednego z takich pojazdów na pobliskiej ulicy Kilińskiego doprowadziła 13 sierpnia 1944 do śmierci kilkuset powstańców i cywilów.
• Wzór dla trójkątnego gotyckiego szczytu sterczynowego katedry stanowił kościół św. Doroty we Wrocławiu.
• Od około 1951 roku do około roku 1971 dach katedry był pokryty czerwoną dachówką klasztorną, którą, mimo protestów prof. Zachwatowicza, wymieniono na dach miedziany.
• W krypcie książęcej w podziemiach znajduje się XIV-wieczna mensa gotycka ołtarza głównego świątyni odnaleziona podczas prac konserwatorskich.