Elektrownia Tramwajów Miejskich

Elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie, elektrownia tramwajowa w Warszawie, na Woli, neoromańska, wzniesiona w latach 1905–1909, wpisana do rejestru zabytków w 2001; od 2004 mieści Muzeum Powstania Warszawskiego.

Elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie, elektrownia tramwajowa w Warszawie, na Woli, neoromańska, wzniesiona w latach 1905–1909, wpisana do rejestru zabytków w 2001; od 2004 mieści Muzeum Powstania Warszawskiego.

Historia

W 1903 roku podjęto pierwsze prace nad elektryfikacją tramwajów w Warszawie na napięciu 600 V prądu stałego, niemniej problem zasilania planowano rozwiązać przez przekształcanie prądu zmiennego pobieranego z Elektrowni Powiśle.

Ostatecznie w latach 1905-1908 została zbudowana własna elektrownia tramwajowa przy ulicy Przyokopowej. Lokalizacja ta miała związek z bliskością stacji towarowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, skąd dostarczane miało być paliwo do wytwarzania energii elektrycznej – węgiel kamienny. W zespole budynków elektrowni znalazło się 6 kotłów parowych produkcji Fitzner-Gamper, hala maszyn z 3 turbinami parowymi i generatorami prądu stałego produkcji Siemens-Schuckert o łącznej mocy 3600 kW. Oprócz tego znalazły sie tu skraplacze pary, zespoły pomp, warsztaty oraz akumulatornia – służącą do wyrównania wahań napięcia oraz jako rezerwa mocy w godzinach zwiększonego zapotrzebowania (w godzinach nocnych jedyne źródło zasilania). Zbudowano budynek administracji. Wraz z elektrownią powstała też bocznica kolejowa, wykopano studnię artezyjską.

7 lutego 1908 nastąpiło uruchomienie elektrowni i zaczęły się próbne jazdy tramwajów elektrycznych w Warszawie, ostatecznie 26 marca 1908 na ulice miasta wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny. 13 kwietnia 1917 wybuchł jeden z kotłów, w wyniku czego zginął jeden z pracowników, uszkodzeniu uległa kotłownia i hala maszyn wraz ze znajdującymi się tam urządzeniami. Dopiero po 6 tygodniach uruchomiono ponownie elektrownię dzięki sprowadzeniu dwóch kotłów z elektrowni na Powiślu wraz z 2 generatorami o mocy 1200 kW każdy (prowizorycznie ustawione kotły zostały później zastąpione 4 kotłami sprowadzonymi z likwidowanej Przędzalni Braci Briggs w Markach).

W latach 1918-1923 dobudowano nowe skrzydło budynku elektrowni oraz zamontowano 2 nowe turbozespoły produkcji Brown-Boveri o mocy 1250 kW każdy, co pozwoliło na odprowadzanie pary grzewczej do sąsiednich budynków. Do 1939 zamontowano w elektrowni jeszcze 6 wydajniejszych kotłów parowych i 2 kolejne turbogeneratory o mocy 4000 kW każdy uzyskując moc łączną 10500 kW (dodatkowo mając możliwość uruchomienia 2 starych generatorów o mocy łącznej 2400 kW).

W 1939 elektrownia uległa zniszczeniom m.in. uszkodzone zostały 2 turbogeneratory i część urządzeń pomocniczych. Dopiero w 1941 elektrownia dysponowała całą dostępną mocą. 6 sierpnia 1944 w czasie powstania warszawskiego elektrownia została zbombardowana przez Niemców, a po upadku powstania mury wysadzono.

W 1945 zdecydowano, że elektrownia tramwajowa zostanie odbudowana jako ciepłownia, w związku ze zmianą zasilania sieci trakcyjnej z podstacji trakcyjnych zasilanych z sieci miejskiej (pierwsze podstacje działały już przed II wojną światową). Budynek przekazano Stołecznemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej (SPEC) aż do 2003 roku, kiedy władze miasta zdecydowały ulokować tu Muzeum Powstania Warszawskiego.

Współczesność

Zeszpecony szarym tynkiem tzw. "barankiem" w latach 70. XX wieku budynek został przebudowany wg projektu architekta Wojciecha Obtułowicza, a w środku po usunięciu kotłów i innych ciężkich elementów została wykonana ekspozycja przez zespół – Mirosław Nizio, Jarosław Kłaput i Dariusz Kunowski. Spod tynku odsłonięto klinkierową cegłę, a z tyłu budynku powstała 35 metrowa wieża zwieńczona symbolem Polski Walczącej.

W lutym 2005 oddano do użytku kaplicę muzealna, na której budowę pozwolił specjalnym dekretem z 24 czerwca 2004 roku Józef Kardynał Glemp, prymas Polski, nadając jej tytuł Błogosławionego Józefa Stanka, kapelana poległego w czasie Powstania – jednego ze 108 męczenników II wojny światowej wyniesionych na ołtarze w 1999 roku.

Ciekawostki

• Na Cmentarzu Powązkowskim w kwaterze 220 znajduje się grób pracownika elektrowni, Piotra Lędziakowskiego, który zginął w wyniku wybuchu kotła 13 kwietnia 1917 – na jego pomniku znajdują się fragmenty kratownic z konstrukcji hali elektrowni. Słupki wokół mogiły to wypełnione mieszanką betonową szyny tramwajowe, a wiszące między nimi łańcuchy zrobiono z fragmentów łańcuchów napędowych. Pomnik ten został odnowiony w 2005 nakładem Muzeum Powstania Warszawskiego, a ufundowany przez dyrekcję tramwajów.