Dom Sierot

Dom Sierot – warszawski sierociniec dla dzieci żydowskich, założony przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską, działający pomiędzy 1912 a 1942.

Dom Sierot – warszawski sierociniec dla dzieci żydowskich, założony przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską, działający pomiędzy 1912 a 1942.

Historia

W 1906 roku towarzystwo Pomoc dla Sierot (mające siedzibę na ulicy Franciszkańskiej 2) podjęło decyzję wybudowania własnego domu dla dzieci. W dniu 12 maja 1910 roku zakupiono przy ulicy Krochmalnej 92 plac za kwotę 24.000 rubli. Powołano Komisję Budowlaną pod przewodnictwem Izaaka Eliasberga. W jej skład wchodził także Janusz Korczak.

W dniu 14 czerwca 1911 roku położono kamień węgielny pod budynek przeznaczony dla 106 dzieci. W dniu 7 października 1912 roku Janusz Korczak - dyrektor Domu Sierot i Stefania Wilczyńska - naczelna wychowawczyni, wprowadzili pierwszych wychowanków - 85 dzieci żydowskich. W suterenie znajdowały się: kuchnia, pralnia, kotłownia, szatnie dla dzieci, rozbieralnia i pokój kąpielowy. Na parterze największą powierzchnię zajmowała sala rekreacyjna pełniąca także funkcję jadalni. Tu znajdowały się klasy do odrabiania lekcji oraz kancelaria. W maleńkim pokoiku mieścił się sklepik. Dom początkowo znajdował się na ulicy Krochmalnej 92. Na pierwszym piętrze mieszkali bursiści, drugie piętro zajmowały dwie ogromne sypialnie (chłopców i dziewcząt). Obok sypialni dziewczynek był pokój Stefanii Wilczyńskiej oraz izolatka dla chorych. Na poddaszu znajdował się pokój Korczaka, który mieszkał tu do 1932 roku. Od 1914 Korczak był w armii rosyjskiej. Wrócił do Domu w 1919 roku. W czasie nieobecności Korczaka domem kierowała Stefania Wilczyńska w trakcie I wojny światowej oraz podczas jego podróży do Palestyny w latach 1934 i 1936.

Strych został zburzony podczas drugiej wojny światowej i nigdy nie był odbudowany. W 2009 roku budynek znajduje się przy Jaktorowskiej 6 i mieści się w nim Dom Dziecka nr 2 imienia Janusza Korczaka oraz Ośrodek Dokumentacji i Badań Korczakianum.

W 1940 hitlerowcy utworzyli Getto warszawskie. Dom sierot znalazł się po stronie aryjskiej. Niedaleko od utworzonej granicy getta, przy ul. Chłodnej 33, znajdował się gmach Szkoły Handlowej im. Roeslerów. Pomiędzy Domem Sierot a Szkołą Handlową nastąpiła wymiana lokali, a Janusz Korczak i dyrektor Szkoły zobowiązali się wzajemnie zwrócić sobie budynki w stanie niezniszczonym. Przeniesienie Domu Sierot z Krochmalnej do getta nastąpiło przypuszczalnie w ostatnich dwóch dniach października lub na początku listopada 1940 roku. Nowy lokal był mniejszy, nieprzystosowany do potrzeb zakładu opiekuńczego dla dzieci. Mieszkało tam kilka rodzin żydowskich.

W dniu 21 października 1941 roku Niemcy wydali zarządzenie o zacieśnieniu granic getta. Dom Sierot z ul. Chłodnej przeniesiono do gmachu Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych i Przemysłowych przy ulicy Siennej 16 (z drugim wejściem od ulicy Śliskiej 9). Z tego miejsca Korczak, dziesięcioro wychowawców i 192 sieroty 5 lub 6 sierpnia 1942 zostali wypędzeni na Umschlagplatz, skąd zostali przewiezieni do obozu zagłady w Treblince, gdzie zginęli.

Szkoła im. Roeslerów nie istnieje, budynek przy ul. Chłodnej 33 uległ zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się kamień pamiątkowy.

Gmach Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych i Przemysłowych uszkodzony przetrwał wojnę, jednak został rozebrany na początku lat 50. XX wieku w związku z budową Pałacu Kultury i Nauki. Dzisiaj w tym miejscu znajduje się plac oraz fragment północno-wschodniego skrzydła pałacu zajmowanego przez Teatr Lalka. 5 sierpnia 2012 przy wejściu do teatru odsłonięto tablicę upamiętniającą ostatnią siedzibę Domu Sierot w getcie warszawskim.