Ulica Chłodna

Ulica Chłodna w Warszawie – ulica na warszawskim osiedlu Mirów w dzielnicy Wola.

Ulica Chłodna w Warszawie – ulica na warszawskim osiedlu Mirów w dzielnicy Wola.

Historia

Ulica Chłodna powstała jako droga narolna wiodąca z Placu Mirowskiego do wsi Wola. Po roku 1713 została włączona w skład zaprojektowanej przez Matthäusa Pöppelmanna Osi Saskiej. Noszącą ówcześnie nazwę Aleja Wolska ulicę w roku 1770 przecięły w linii obecnej ul. Towarowej Okopy Lubomirskiego z Rogatkami Wolskimi, będącymi jedyną drogą do miasta od strony zachodniej.

Otoczenie początkowego odcinka ulicy stanowiły Koszary Gwardii Konnej Koronnej, zwane od nazwiska pierwszego dowódcy Wilhelma Miera Mirowskimi. Jako ulica będąca obok Grzybowskiej jedną z dróg wyjazdowych w kierunku Wrocławia, Chłodna była atrakcyjnym terenem inwestycyjnym. Dość wcześnie pojawiły się tu kamienice wznoszone jeszcze przed rokiem 1784; były to obiekty jednopiętrowe i w zasadzie położone na końcowym odcinku ulicy – przy Rogatkach Wolskich.

Bardzo intensywny rozwój ulicy nastąpił po roku 1815 i utworzeniu Królestwa Kongresowego; w latach 1816-18 wybudowano klasycystyczne pawilony Rogatek Wolskich projektu Jakuba Kubickiego. Około roku 1820 na trójkątnym placyku w widłach ul. Elektoralnej i Chłodnej utworzono plac targowy, nazywany Placem Pod Lwem od lwa widniejącego w herbie Łada, należącym do Walickich, którzy byli właścicielami okolicznych dóbr zwanych Walicowem. Do roku 1830 przy ulicy powstał szereg obiektów będących najwyższej próby dziełami stołecznej architektury; można by je wymieniać jednym tchem z zabudową takich ulic, jak Franciszkańska, Nowy Świat czy Nalewki. Najwspanialsza powstała pod nr. 11 dla Jana Bogumiła Leńskiego; jej twórcą był zapewne wybitny architekt tamtej doby – Antonio Corazzi lub Fryderyk Albert Lessel.

Kilka kolejnych budynków wystawionych w tamtym czasie przy Chłodnej zaprojektował inny ceniony twórca – Karol Galle. Jedną z jego realizacji była kamieniczka Karola Kijoka, na miejscu której w latach 1912-13 wzniesiono zachowaną do dziś pod nr. 20 kamienicę Zygmunta Lewina. Jej autorami byli architekci Józef Napoleon Czerwiński i Wacław Heppen; jej unikatową fasadę ozdobił zegar, stąd obiegowa nazwa – Kamienica Pod Zegarem. Wojna roku 1831 nieco spowolniła tempo nowych inwestycji, jednak po tym okresie przy ulicy powstały trzy browary: Fryderyka Brzezińskiego pod nr. 51, Karola Sommera pod nr. 45/47 oraz powstały około roku 1850 browar Jana Szymanowskiego, wzniesiony u zbiegu z Żelazną. Akcentami wysokościowymi okolicy były zamykający perspektywę ulicy kościół pw. św. Karola Boromeusza wybudowany w latach 1841-49 przy Placu Pod Lwem oraz okrągła wieża IV Oddziału Warszawskiej Straży Ogniowej działającego od roku 1851 w Koszarach Mirowskich.

Wśród twórców kamienic wznoszonych przy Chłodnej w tamtym okresie odnajdujemy nazwiska takich sław, jak Henryk Marconi, Adam Idzikowski, Alfons Kropiwnicki czy Stefan Baliński. Istotną rolę odgrywał też przemysł; przy ulicy działało wiele zakładów przemysłowych, z których z czasem wybił się powstały przy Chłodnej 5 zakład brązowniczy Wincentego Norblina. Po śmierci właściciela fabrykę przejął syn – Ludwik Wincenty Norblin, który był współtwórcą Towarzystwa Akcyjnego Fabryk Metalowych pod firmą "Norblin, Bracia Buch i T.Werner" działającego od 1882 przy ul. Żelaznej.

Dawne browary do tego czasu przejął potentat w branży – Herman Jung oraz pomniejsi fabrykanci – Antoni Bönisch i Jan Boniecki.

Wśród wznoszonych w tym czasie podobnych do siebie budynków wyróżniała się kamienica Kazimierza Granzowa, wybudowana pod nr. 8 według projektu Witolda Lanciego. Po 1885 wznoszone przy Chłodnej kamienice miały staranniej opracowane fasady; twórcy jednej z nich – pod nr. 26 – Stefanowi Szyllerowi zarzucano przesadę w użyciu detali i ozdób. W latach 1899-1902 wzniesiono Hale Mirowskie, które odcięły Chłodną od wschodniej części Osi Saskiej; w tym okresie powstały tez pierwsze kamienice o protosecesyjnej ornamentyce fasad. Silniejsze piętno odcisnął w zabudowie ulicy okres wczesnego modernizmu; w okresie 1910-14 powstało kilka dość solidnych kamienic, które przetrwały wojnę dzięki nowoczesnej, niepalnej konstrukcji. W początkach XX wieku Chłodna stała się traktem spacerowym dla okolicznej ludności; od roku 1908 kursowały tędy tramwaje elektryczne.

Przy ulicy działały liczne niewielkie fabryczki i wytwórnie; w tym czasie powstał także pod nr. 47 olbrzymi Kino-teatr "Kometa" z widownią na 1500 osób. Sala kinowa znajdowała się też w kinie "Czary" oraz Domu Katolickim im. kardynała Kakowskiego pod nr. 9. Po tym okresie liczne kamienice nadbudowano, jedyny nowy budynek powstał w roku 1938 u zbiegu z Żelazną pod numerem 25.

Rok 1939 nie przyniósł wielkich zniszczeń zabudowy. W listopadzie 1940 ulica na odcinku między Wronią i Żelazną znalazła się znalazła się w obrębie warszawskiego getta. W grudniu 1941 granica getta w tym rejonie została przesunięta na środek ulicy Żelaznej, co spowodowało podział dzielnicy zamkniętej na tzw. małe i duże getto. Jednocześnie do getta włączono kamienice znajdujące się przy ulicy Chłodnej na odcinku od Żelaznej do Waliców (strona nieparzysta) i Białej (strona parzysta). Mur getta biegł tutaj przy samej krawędzi jezdni. W styczniu 1942 nad przelotową Chłodną przy Żelaznej przerzucono drewnianą kładkę dla ruchu pieszego, która stała się jednym z symboli Holokaustu. Została ona rozebrana w sierpniu 1942 w czasie wielkiej akcji deportacyjnej do Treblinki po włączeniu terenu małego getta do aryjskiej części miasta. Pod pretekstem poszerzenia ulicy w 1942 Niemcy rozebrali również pawilony Rogatek Wolskich.

W budynku nr 25 na skrzyżowaniu Chłodnej z Żelazną podczas wojny znajdowała się siedziba niemieckiej żandarmerii – Nordwache.

Po wybuchu powstania w roku 1944 setki mieszkańców ulicy Chłodnej oraz okolicznych ulic zostało wymordowanych podczas Rzezi Woli. Całkowitemu zniszczeniu uległa zabudowa w rejonie ulic Okopowej, Towarowej i Walicowa. Po upadku powstania Niemcy wysadzili w powietrze absydę kościoła pw. św. Karola Boromeusza. W 1946, zgodnie z decyzjami BOS rozebrano większość wypalonych budynków, włącznie z nadającymi się do remontu, a nawet zachowanymi obiektami zabytkowymi.

W okresie powojennym Chłodna utraciła swe znaczenie komunikacyjne na rzecz przeprowadzonej ul. Karola Świerczewskiego (obecnie Aleja „Solidarności”); najciekawszymi zabytkami pozostały kościół oraz dawne Koszary Mirowskie. Ulica do dziś zachowała po części bruk oraz relikty torowiska linii tramwajowej przeprowadzonej w roku 1908.

Przy ulicy znajdują się trzy pomniki granic getta (u zbiegu z ulicą Elektoralną, przy skrzyżowaniu z Żelazną oraz przy Chłodnej 41 przy skrzyżowaniu z Wronią).

W latach 2010-2011 przeprowadzono generalny remont ulicy na odcinku od Żelaznej do Elektoralnej. Zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi zachowano jezdnie z kostki granitowej wraz z szynami tramwajowymi. W pobliżu ulicy Żelaznej ustawiono cztery stalowe maszty upamiętniające drewnianą kładkę łączącą w 1942 roku małe i duże getto.

Otoczenie

• Matka Boska Łaskawa z ulicy Chłodnej
• Warsaw Trade Tower
• Kościół św. Karola Boromeusza
• Koszary Gwardii Konnej Koronnej
• Hale Mirowskie
• Kamienica pod Zegarem
• Kamienica Markowskiego

Znani mieszkańcy

• Przy Chłodnej 7 mieszkał i tworzył aż do śmierci w roku 1857 bajkopisarz Stanisław Jachowicz
• Przy Chłodnej 15 (na trzynastym piętrze) mieszkał do śmierci w roku 1984 Sługa Boży kościoła katolickiego ksiądz Jerzy Popiełuszko
• Przy Chłodnej 18 mieszkał do śmierci botanik Karol Drymmer
• W Kamienicy pod Zegarem przy Chłodnej 20 w mieszkaniu na pierwszym piętrze od 13 grudnia 1941 do dnia swego samobójstwa (popełnionego w siedzibie Gminy Żydowskiej 23 lipca 1942) mieszkał prezes warszawskiego Judenratu Adam Czerniaków.
• Przy Chłodnej 40 mieszkał w czasie powstania warszawskiego poeta Miron Białoszewski

Ciekawostki

• Naprzeciwko kamienicy przy Chłodnej 25 znajduje się mural Tam była kładka odsłonięty 21 kwietnia 2007 przez Marka Edelmana.