Pomnik Bohaterów Getta

Pomnik Bohaterów Getta – pomnik na warszawskim Muranowie poświęcony mieszkańcom getta warszawskiego, wzniesiony w pobliżu miejsca pierwszego starcia bojowników żydowskich z hitlerowcami w czasie powstania w warszawskim getcie w 1943.

Pomnik Bohaterów Getta – pomnik na warszawskim Muranowie poświęcony mieszkańcom getta warszawskiego, wzniesiony w pobliżu miejsca pierwszego starcia bojowników żydowskich z hitlerowcami w czasie powstania w warszawskim getcie w 1943.

Historia miejsca

Przed wojną na środku obecnego placu znajdowały się zabudowania Koszar Artylerii Konnej, tzw. koszary wołyńskie, zbudowane w latach 1784–1788. Od zaborów do czasów II wojny światowej mieściło się tam więzienie wojskowe.

Od sierpnia 1942 do końca funkcjonowania getta w tym budynku (adres ul. Zamenhofa 19) swoją drugą i ostatnią siedzibę miał warszawski Judenrat.

Pierwszy pomnik

Decyzję o budowie pierwszego, skromnego upamiętnienia powstania w warszawskim getcie podjął Centralny Komitet Żydów w Polsce, mający wówczas swoją siedzibę w Lublinie. W 1946 zwrócono się do Leona Suzina z prośbą o wykonanie projektu architektonicznego. 16 kwietnia 1946 monument został odsłonięty.

Pomnik składa się z dwóch części. Pierwsza z nich to okrągła tablica z napisem w językach polskim, hebrajskim i jidysz: "Tym, którzy polegli w bezprzykładnej bohaterskiej walce o Godność i Wolność narodu żydowskiego, o Wolną Polskę, o wyzwolenie człowieka – Żydzi Polscy". Tablicę otacza kamienne obrzeże z czerwonego piaskowca. Kolor kamienia i wysypane wokół fragmenty cegieł symbolizują krew przelaną w walce.

Niższa część pomnika to tablica w kształcie koła, na której został umieszczony odlany z metalu liść palmowy – symbol męczeństwa – oraz hebrajska litera „bet” czyli „B”. Litera „B” jest od słowa berejszys w języku jidisz, a bereszit w języku hebrajskim. Jest to pierwsze słowo Księgi Rodzaju, najważniejszej księgi judaizmu. Kształt obydwu tablic symbolizuje włazy do kanałów, które były wykorzystywane w czasie powstania w getcie.

Bardzo szybko podjęto decyzję o budowie w pobliżu drugiego pomnika.

Drugi pomnik

W lipcu 1946 utworzono Komisję Budowy Pomnika, w skład której weszli: Adolf Berman, Icchak Cukierman i Bernard Falk. Wykonanie projektu zlecono rzeźbiarzowi Natanowi Rappaportowi. Prace rozpoczęto w 1947. Budowę prowadziła firma budowlana Mariana Pliszczyńskiego. Firma "inż J. Fedorowicz" wykonała prace kamieniarskie, a odlewem rzeźby zajęła się paryska gisernia Eugene Didiera.

Odsłonięcie monumentu nastąpiło 19 kwietnia 1948 w piątą rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim. Pomnik wzniesiono ze składek organizacji żydowskich.

Monument w swojej ogólnej kompozycji nawiązuje do ściany komunardów na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu. Ma 11 metrów wysokości. Centralną część pomnika stanowi znajdująca się od strony zachodniej płaskorzeźba przedstawiająca sześciu żydowskich bojowców – kobiet i mężczyzn – zatytułowana "Walka". Symbolizuje ona bohaterski zryw powstańców. Postacie trzymają w dłoniach butelki z benzyną, pistolety i granaty.

Kamienna płaskorzeźba od strony wschodniej ukazuje cierpienia i męczeństwo kobiet, niewinnych dzieci i starców. Nosi ona tytuł "Pochód na zagładę". Na tej płaskorzeźbie, w prawym górnym narożu widoczne są charakterystyczne niemieckie hełmy, symbolizujące sprawców zbrodni dokonanych na Żydach.

Kamienną płytę przed pomnikiem zdobią dwie menory wykonane z brązu. Na pomniku pod płaskorzeźbą widnieje napis w języku polskim, jidysz i hebrajskim: "Naród żydowski swym bojownikom i męczennikom".

Praca Natana Rapaporta uzyskała wysoką ocenę wśród znawców architektury, którzy uznali ją za jeden z najciekawszych monumentów wzniesionych w powojennej Europie.

Monument znalazł się w mediach całego świata w grudniu 1970, kiedy kanclerz RFN Willy Brandt po złożeniu wieńca ukląkł na schodach pomnika, by wyrazić żal za zbrodnie popełnione w imieniu narodu niemieckiego na narodzie żydowskim. Wydarzenie to upamiętnia niewielki pomnik znajdujący się na skwerze Willy Brandta u zbiegu ulic Karmelickiej i Lewartowskiego.

18 czerwca 1983 w czasie swojej drugiej podróży do Polski hołd ofiarom Zagłady złożył przed pomnikiem Bohaterów Getta Jan Paweł II.

Obecnie naprzeciwko monumentu trwa budowa gmachu Muzeum Historii Żydów Polskich zaprojektowany przez fińskiego architekta Rainera Mahlamäkiego.

W latach 2011–2012 pomnik został poddany remontowi konserwatorskiemu.

Ciekawostki

• Pomnik został obłożony płytami z grubo szlifowanego labradorytu, pochodzącego ze szwedzkich kamieniołomów w Hunnebostrand. Kamień zamówił tam minister gospodarki III Rzeszy Albert Speer w 1942, jako materiał pod przyszłe pomniki zwycięstwa Hitlera. Po wojnie labradoryt został odkupiony przez szwedzkie organizacje żydowskie.