Cmentarz choleryczny na Pradze

Cmentarz choleryczny na warszawskiej Pradze pierwotnie powstał po zarazie cholery jaka nawiedziła Pragę w latach 1872-1873, a umiejscowiony był na obrzeżach dzielnicy, za terenami wojskowymi.

Cmentarz choleryczny na warszawskiej Pradze pierwotnie powstał po zarazie cholery jaka nawiedziła Pragę w latach 1872-1873, a umiejscowiony był na obrzeżach dzielnicy, za terenami wojskowymi.

Historia

Cmentarz projektu inż. Henryka Sumińskiego otwarto 16 listopada 1872 roku na esplanadzie Fortu Śliwickiego. Opiekę nad cmentarzem sprawował Cezary Skoryna, właściciel fabryki kamieni i maszyn młyńskich przy ul. Olszowej na Pradze. 19 stycznia 1874 cmentarz przejęło miasto, lecz poczuwający się do opieki Skoryna sam zatrudnił stróża, który pilnował nagrobków i dbał o zieleń. W 1876 było tu 55 nagrobków, a ostatni pochówek choleryczny miał miejsce 8 stycznia 1883 roku. W latach 1876-1882 z rozkazu władz wojskowych pochowano tu 7 żołnierzy - "bałwochwalców" (wyznawców religii pogańskich). Ogółem pochowano tu 484 zmarłych na cholerę i 7 żołnierzy.

W 1908 r. zupełnie zapomniany cmentarz skasowano podczas budowy węzła kolejowego linii Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, a szczątki zmarłych przeniesiono do zbiorowej mogiły wysuniętej trochę na północ od pierwotnego położenia cmentarza.

Miejsce spoczynku szczątków upamiętniono pomnikiem z inskrypcją o treści: Tu spoczywają szczątki 478 ofiar zarazy cholerycznej z lat 1872-1873 zebrane pod wspólną mogiłą po zniszczeniu cmentarza cholerycznego podczas budowy węzła kolejowego w 1908 r.

W 1909 wzniesiono pomnik projektu inż. Lubickiego w nowym miejscu na koszt władz kolejowych. Jednak jeszcze w 1910 kolej nie mogła uzgodnić z zarządem cmentarza bródnowskiego dozoru nad mogiłą. Pomnik zwieńczony krzyżem wykonanym z piaskowca otoczono ceglanym murem o wymiarach 10 na 10 metrów i wysokości około 1,3 metra z motywem krzyża, który z biegiem lat rozsypał się a sam pomnik uległ przewróceniu. Ostatni raz cmentarzyk poddano oficjalnie renowacji w okresie poprzedzającym drugą wojnę światową i generalnie nie widnieje on na aktualnych planach Warszawy.

Obecnie cmentarz znajduje się za nasypami torów kolejowych biegnących między Rondem Starzyńskiego a ulicą Odrowąża na wysokości basenów przy ulicy Namysłowskiej. Teren cmentarza został oczyszczony przez grupę zapaleńców, a sama mogiła wybetonowana. Pomiędzy 19 a 23 kwietnia 2009 stuletni pomnik został usunięty; fałda - pozostałych po rozbiórce monumentu - odłamków skruszonego piaskowca leży na betonowej płycie mogiły, przesunięta bliżej czynnego nasypu kolejowego modernizowanej linii kolejowej nr 9 Warszawa Wschodnia - Gdańsk Główny.

W maju 2010 zakończono prace rewitalizacyjne. Sprawująca opiekę nad terenem dawnego cmentarza spółka PKP Polskie Linie Kolejowe odtworzyła (wzorem oryginału - z jasnego piaskowca) kamienny pomnik i zrekonstruowała - otaczający go - ceglany mur. Wzmocnione zostały także fundamenty grobu, wycięto dziką roślinność, zaburzająca pierwotny układ drzew na terenie cmentarza i zagrażająca zabytkowym murom. Po remoncie mogiłę otoczono parkanem dodatkowo zabezpieczającym ją przed dewastacją oraz uniemożliwiającą dostęp osób postronnych. Mogiła (wraz z otoczeniem) trafi do Krajowego Rejestru Zabytków.