Zamek Ujazdowski

Zamek Ujazdowski w Warszawie – zamek królewski w Warszawie, w Śródmieściu, na Ujazdowie, przy Trakcie Królewskim. Siedziba Centrum Sztuki Współczesnej.

Poniżej skarpy, na wschód od zamku, znajduje się Park Agrykola, a w stronę Wisły ciągnie się Kanał Piaseczyński. Zarówno Zamek Ujazdowski, jak i Kanał Piaseczyński wchodzą w skład większego założenia urbanistycznego: Osi Stanisławowskiej.

Zamek Ujazdowski w Warszawie – zamek królewski w Warszawie, w Śródmieściu, na Ujazdowie, przy Trakcie Królewskim. Siedziba Centrum Sztuki Współczesnej.

Poniżej skarpy, na wschód od zamku, znajduje się Park Agrykola, a w stronę Wisły ciągnie się Kanał Piaseczyński. Zarówno Zamek Ujazdowski, jak i Kanał Piaseczyński wchodzą w skład większego założenia urbanistycznego: Osi Stanisławowskiej.

Historia

Okres przed rokiem 1809

Zamek Ujazdowski stoi na miejscu XI-wiecznej osady Jazdów, która została zniszczona 23 czerwca 1262 r. przez najazd Litwinów pod wodzą Ostafija Konstantynowicza. Następnie, w 1281 r., książę Bolesław II najechał gród należący do jego brata, Konrada II oraz „zabrał towaru mnogo i ludzi złupił”. Świadczy to o tym, że już wtedy rezydencja miała bogate wyposażenie, a w jego najbliższym sąsiedztwie mieszkało wiele ludzi.

W 1516 r. w Jazdowie zamieszkała księżna mazowiecka Anna Radziwiłłówna z synami Stanisławem i Januszem.

W 1548 r. na teren Ujazdowa wprowadziła się królowa Bona Sforza, która wzniosła tu obszerny, drewniany dwór i zabudowania gospodarskie. Dwór ten mieścił się około 120 metrów w kierunku północnym od dzisiejszego Zamku Ujazdowskiego, którego budowę w 1624 r. rozpoczął Zygmunt III Waza. Był to wczesnobarokowy pałac (nazywany potem Zamkiem Ujazdowskim), na podstawie projektu Matteo Castellego lub Konstantego Tencallę. Była to wtedy piętrowa budowla z wewnętrznym dziedzińcem, dwoma skrzydłami, krużgankami i sześciobocznymi, dwupiętrowymi wieżami w narożnikach.

Miejsce było skrupulatnie wybrane. Zamek stanął nad brzegiem wysuniętego ku wschodowi tarasu skarpy, idealnie na osi załamanego pod kątem biegu Wisły. Tym sposobem rezydencja monarchy stawała się miejscem, skąd rozpościerał się na wschód widok nieporównywalny, a zarazem punktem orientacyjnym dla zbliżających się do Warszawy statków rzecznych.

Przybyszów w pierszej kolejności witała prywatna siedziba króla. Dopiero za zakrętem Wisły pojawiła się sylwetka Zamku Warszawskiego.

W drugiej połowie XVII wieku właścicielem pałacu stał się Stanisław Herakliusz Lubomirski, który kazał przebudować wnętrza. W 1717 r. na polecenie króla Augusta II Mocnego zbudowano pod pałacem Kanał Piaseczyński o długości 820 m. W 1766 r. pałac kupił król Stanisław August Poniatowski, który go znacznie przebudował. W 1784 r. przekazał pałac na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej, dlatego pałac znowu przebudowano, tym razem w stylu klasycystycznym.

21 maja 1784 r. król Stanisław August odstąpił Zamek Ujazdowski na cele wojskowe miastu Starej Warszawy.

Szpital Ujazdowski

Od 1809 r. w Zamku znajdował się szpital wojskowy. W 1920 r. Szpital Ujazdowski miał kilka pawilonów, w których mieściły się oddziały: wewnętrzny, neurologiczno-psychiatryczny, gruźliczy i laryngologiczny.

W czasie II wojny światowej, a szczególnie podczas powstania warszawskiego, do szpitala napływało tylu rannych żołnierzy, że brakowało lekarzy i łóżek. Wielu z nich umierało z tego powodu. Ciała powstańców chowano na cmentarzu Obrońców Warszawy nieopodal Szpitala.

Okres po II wojnie światowej

W roku 1950 szczątki ok. 600 żołnierzy, pochowanych na cmentarzu Obrońców Warszawy, zostały ekshumowane i przeniesione na Cmentarz Wojskowy na Powązkach.

W 1954 r. marszałek Rokossowski zadecydował o rozebraniu murów zamku. Po niedługim czasie z budowli zostały tylko piwnice, na których miał stanąć Teatr Domu Ludowego Wojska Polskiego i Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu, ale ten projekt nie wszedł w życie. W latach 60. część pozostałych po zamku pawilonów przeznaczono na magazyny.

W 1974 r. zadecydowano o odbudowie pałacu i zaczęto prace budowlane przy Trasie Łazienkowskiej. Jej budowa stworzyła możliwość zobaczenia przekroju geologicznego skarpy Ujazdowskiej. Zastanawiano się nad otworzeniem stałej ekspozycji, ale wiązało się to z ogromnymi kosztami i dlatego w ostateczności zaniechano tego przedsięwzięcia.

Od 1985 r. w zamku znajduje się Centrum Sztuki Współczesnej. Odbywa się tam również wiele koncertów i innych imprez tego typu.