Mały Belweder na Czerniakowie

Willa Podgórskich w Warszawie – Mały Belweder na Czerniakowie – dom przy ul. Powsińskiej 104 wybudowany w 1926 roku przez Przemysława Podgórskiego (1873–1953) według projektu Władysława Borawskiego.

1. ↑ Karta adresowa zabytku architektonicznego nr 5000004129. .

Willa Podgórskich w Warszawie – Mały Belweder na Czerniakowie – dom przy ul. Powsińskiej 104 wybudowany w 1926 roku przez Przemysława Podgórskiego (1873–1953) według projektu Władysława Borawskiego.

Historia

Przedwojenny adres domu to ul. Powsińska 24. Mieszkali w nim Przemysław Podgórski z żoną Anną Podgórską (1885–1968) i pięciorgiem dzieci, w tym z Marią Piskorską (1906–1980), późniejszą żoną Tomasza Piskorskiego.

Przemysław i Anna Podgórscy kupili działkę w 1923 roku. Wzięli na budowę domu „pożyczkę długoterminową na sumę zł 20 000 w złocie w 7%-wych listach zastawnych Banku Gospodarstwa Krajowego”.

Dom został usytuowany w strategicznym miejscu, na skrzyżowaniu drogi wylotowej z Warszawy i dróg polnych, z widokiem z piętra na wszystkie otaczające strony. Już w 1926 roku, w czasie przewrotu majowego został zajęty na krótko przez jedną ze stron i ostrzelany przez drugą.

W 1939 roku znajdował się tu sztab oddziałów broniących południowego rejonu Warszawy (rejon Wilanów-Sadyba). W dniach 25-28 września 1939 roku w rejonie Czerniakowa i Sadyby Oddział Wydzielony 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich wzmocniony 6 Pułkiem Ułanów Kaniowskich bronił Warszawy od południa. Dowództwo Oddziału Wydzielonego kwaterowało w tym czasie w Willi Podgórskich. W walkach tych poległo ponad 20 ułanów. W 2009 roku – w 70. rocznicę walk, w obecności płk. Bolesława Kostkiewicza, Honorowego Prezesa Rodziny Jazłowieckiej – naprzeciwko domu odsłonięto kamień z tablicą pamiątkową ufundowany przez Zarząd Dzielnicy Warszawa Mokotów.

W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku:

Willa odegrała też ważną rolę w czasie powstania warszawskiego. Została wybrana przez por. Czesława Szczubełka, dowódcę 5. Rejonu „Oaza” V Obwodu "Mokotów" na siedzibę sztabu dowództwa Sadyby powstańców warszawskich od 1 sierpnia 1944 roku. Był tu jednocześnie ważny węzeł komunikacyjny między: Sadybą, Lasem Kabackim i Lasami Chojnowskimi a Sielcami, Czerniakowem i Mokotowem. Na szczegółowych mapach historycznych, obrazujących przebieg powstania, widać wyraźnie wybrzuszenie stanu panowania powstańców w sierpniu 1944 roku w miejscu tego domu. Wybrzuszenia tego już nie ma we wrześniu. Dom został ostrzelany przez Niemców i znów (3 lata po odbudowie ze zniszczeń wrześniowych) częściowo zburzony. Por. Szczubełek zginął na terenie Fortu Czerniakowskiego 1 września 1944 roku.

W 1948 roku dom został ponownie odbudowany w podstawowym zakresie.

W 1973 roku w wyniku budowy Wisłostrady i drugiej nitki ul. Powsińskiej dom stracił duży ogród dzielący wejście na posesję z ulicy od drzwi wejściowych.

W roku 1982 (w czasie stanu wojennego) w piwnicy tego domu działała podziemna drukarnia drukująca niezależne książki i czasopisma, przede wszystkim Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.

W 1990 roku dom został wpisany do rejestru zabytków.

W latach 90. XX wieku przeprowadzono generalny remont budynku, polegający m.in. na:

• podpiwniczeniu na całej powierzchni i izolacji piwnicy od wód gruntowych,
• wymianie stropów, uszkodzonych w czasie powstania,
• wymianie schodów i podłóg,
• konserwacji elewacji i dachu,
• remoncie instalacji kanalizacyjnych, elektrycznych, wodociągowych i gazowych.

W remoncie tym uczestniczyła również Fundacja Kultury przy Ministerstwie Kultury.

Dziś w willi znajduje się m.in. prywatna galeria sztuki, urządzona w 1975 roku przez rzeźbiarkę Katarzynę Piskorską, córkę Tomasza i Marii Piskorskich.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat – poza stałą ekspozycją malarstwa, rzeźby i medalierstwa Katarzyny Piskorskiej – odbyło się tu wiele wystaw innych artystów, m.in.:

• Stefanii Szymanowskiej (1977)
• wystawa portretu pastelowego Ireny Kaczor (1978)
• wystawa rzeźby ceramicznej Anny Janiszewskiej (1978)
• Teresy Berezowskiej (1979)
• Ewy Grzybowskiej (1983)
• grupy artystów z Wielkiej Brytanii (Helen Mary Ganly, Carol Farrow, Cally Le Poer Trench, Alan Franklin, Elisabeth Kozmian-Ledward) (1989).

Ciekawostki

Na terenie posesji znajduje się automatyczna stacja pomiarowa jakości powietrza dokonująca pomiarów stężenia dwutlenku siarki i pyłów.

Zobacz też

• Przemysław Podgórski
• Anna Podgórska
• Tomasz Piskorski
• Maria Piskorska
• Katarzyna Piskorska