Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę w Sanoku

Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę – pomnik w Sanoku.

Znajduje się na Placu św. Jana. W przybliżeniu w tym miejscu stał w latach 1902–1941 pierwszy sanocki Pomnik Tadeusza Kościuszki.

Pomysł pomnika jako łączne upamiętnienie łączne sanoczan w II wojnie światowej zaistniał pierwotnie po jej zakończeniu. Następnie został podniesiony po 1989. Wówczas sprowadzono do Sanoka urny z prochami mieszkańców miasta i okolic biorących udział w walkach na frontach wojny. W 1999 stworzono społeczny komitet budowy pomnika. Głównym inicjatorem powstania pomnika było Stowarzyszenie Komitet budowy Pomnika Synom Ziemi Sanockiej Poległym za Polskę, a inicjatorami byli m.in. kombatanci. Wykonanie pomnika zostało sfinansowane ze składek społecznych. Wybór lokalizacji miejsca podjęto po konsultacji z pracownikami Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowieowie. W wyniku przeprowadzonego konkursu na projekt pomnika został wybrany pomysł, który zgłosił Jan Tutaj z krakowskiej ASP. Decyzję zatwierdziła Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. We wrześniu 2003 wmurowano akt erekcyjny, a prace nad instalacją pomnika trwały od połowy 2005 (formy odlewów wykonała miejscowa firma GT).

Pomnik został odsłonięty w Narodowe Święto Niepodległości 11 listopada 2005 roku (w 87. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości).

Upamiętnia ofiary walk z II wojny światowej, niemieckich obozów koncetracyjnych, zbrodni katyńskiej, zbrodni UPA – pochodzących z Sanoka i ziemi sanockiej. Jest wykonany z brązu. Jego główna część to miecz stylizowany na krzyż w formie rozciętej pionowo w połowie, umieszczony na brukowanym ukośnym postumencie, na którym u góry znajduje się napis główny: "Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę", na lewym krańcu jest umiejscowiony herb Sanoka, na prawym krańcu Godło Rzeczypospolitej Polskiej, zaś pomiędzy nimi położono 37 tabliczek przywołujących miejsca walk, martyrologii i kaźni począwszy od 1939 roku. U podnóża są wmurowane urny z ziemią pochodzącą z miejsc bitew, w których brali udział sanoczanie.

• Po lewej stronie jest 20 tabliczek:
  • "Westerplatte-Hel 1939" (upamiętnia oblężenie Westerplatte w dniach 1–7 września 1939 roku oraz obronę Helu od 1 września do 2 października 1939 roku na początku II wojny światowej)
  • "Gdynia-Redłowo 1939" (walki o Redłowo, dzielnicę Gdyni, podczas obrony Wybrzeża w kampanii wrześniowej 1939 roku)
  • "Kock 1939" (Bitwa pod Kockiem stoczona 2–6 października 1939 w czasie kampanii wrześniowej)
  • "Jurków-Koniecmosty 1939" (obrona linii dolnej Nidy: Jurków-Koniecmosty podczas kampanii wrześniowej)
  • "Wilno 1939-1945" (dotyczy Lwowa podczas II wojny światowej, zob. m.in. Obrona Wilna (1939))
  • "Warszawa 1939-1945" (dotyczy Warszawy podczas II wojny światowej, Kategoria:Historia Warszawy w czasie II wojny światowej, w tym powstanie warszawskie)
  • "Lwów 1939-1945" (dotyczy Lwowa podczas II wojny światowej, zob. Kalendarium Lwowa)
  • "Narwik 1940" (Bitwa o Narwik od 9 kwietnia do 8 czerwca 1940 roku)
  • "Tobruk 1941" (Bitwa o Tobruk od 10 kwietnia do 27 listopada 1941 roku)
  • "Londyn 1940-1945" (dotyczy Londynu podczas II wojny światowej, zob. m.in. Bitwa o Anglię)
  • "Falaise-Chamboise 1944" (Bitwa pod Falaise 7–21 sierpnia 1944 roku, w tym Chambois)
  • "Oświęcim 1940-1945" (zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau)
  • "Majdanek 1941-1944" (obóz koncentracyjny Majdanek)
  • "Lenino 1943" (Bitwa pod Lenino 12–13 października 1943 roku)
  • "Monte Cassino 1944" (Bitwa o Monte Cassino 17 stycznia – 19 maja 1944 roku)
  • "Arnhem 1944" (walki pod Arnhem wrzesień 1944 roku)
  • "Puławy-Dęblin 1944" (walki o Puławy i Dęblin)
  • "Kołobrzeg 1945" (Bitwa o Kołobrzeg 4–18 marca 1945 roku)
  • "Wał Pomorski 1945" (Wał Pomorski, Operacja wiślańsko-odrzańska od stycznia 1945 roku)
  • "Berlin 1945" (Bitwa o Berlin 16 kwietnia – 2 maja 1945 roku)
• Po prawej stronie jest 17 tabliczek:
  • "Sanok Ziemia Sanocka 1939-1944" (ofiary z miasta i okolic, które zginęły na miejscu podczas II wojny światowej)
  • "Dachau 1940-1945" (obóz koncentracyjny Dachau)
  • "Buchenwald 1940-1945" (obóz koncentracyjny Buchenwald)
  • "Mauthausen 1940-1945" (obóz koncentracyjny Mauthausen-Gusen)
  • "Flossenbürg 1940-1945" (obóz koncentracyjny Flossenbürg)
  • "Neuengamme 1940-1945" (obóz koncentracyjny Neuengamme)
  • "Gross Rosen 1940-1945" (obóz koncentracyjny Groß-Rosen)
  • "Kozielsk Katyń 1940" (miejsce kaźni w ramach zbrodni katyńskiej – Kozielsk i Katyń)
  • "Ostaszków Twer Miednoje 1940" (miejsce kaźni w ramach zbrodni katyńskiej – Ostaszków, Twer i Miednoje)
  • "Starobielsk Charków 1940" (miejsce kaźni w ramach zbrodni katyńskiej – Starobielsk i Charków)
  • "Workuta 1940-1996" (sowiecki oboz systemu Gułag – Workuta)
  • "Gruszka k/ Tarnawy 1940" (rozstrzelanie 112 więźniów na wzgórzu Gruszka 5 lipca 1940)
  • "Bełżec 1941-1943" (obóz zagłady Bełżec)
  • "Treblinka 1941-1944" (obóz pracy i zagłady Treblinka)
  • "Wołyń 1942-1945" (rzeź wołyńska)
  • "Baligród 1944-1948" (Zbrodnia w Baligrodzie 6 sierpnia 1944 roku)
  • "Jasiel 1946" (zbrodnia UPA w Jasielu 20 marca 1946 roku)

Pod Pomnikiem obchodzone są regularnie uroczystości państwowe i patriotyczne.