Kościół Najświętszego Zbawiciela

Kościół Najświętszego Zbawiciela w Warszawie – kościół rzymskokatolicki, siedziba parafii Najświętszego Zbawiciela, znajdujący się w Warszawie przy pl. Zbawiciela w dzielnicy Śródmieście.

Kościół Najświętszego Zbawiciela w Warszawie – kościół rzymskokatolicki, siedziba parafii Najświętszego Zbawiciela, znajdujący się w Warszawie przy pl. Zbawiciela w dzielnicy Śródmieście.

Historia kościoła

Plac Rotunda nieopodal Zamku Ujazdowskiego został w swej południowej części przeznaczony na sady i ogrody. W 1822 roku, właściciel terenu Louis Lerand sprzedał część ogrodu Piotrowi Garnier, który zbudował w tym miejscu murowaną karczmę zwaną "czerwoną".

Z inicjatywy księdza arcybiskupa, metropolity warszawskiego, Wincentego Chościaka – Popiela i woli mieszkańców Śródmieścia Południowego i Ujazdowa chcących uczcić jubileuszowy rok 1900 budową okazałej świątyni ukonstytuował się w 1899 Komitet Budowy Kościoła pod przewodnictwem księdza prałata Jakuba Siemca. W roku 1900 wykupiono teren pomiędzy ulicami Marszałkowską i Mokotowską. 12 października 1901 roku odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego. Konkurs na projekt kościoła wygrał wprawdzie Stefan Szyller ale realizację powierzono architektowi, autorowi m.in. kościoła św. Wojciecha na Woli i św. Floriana na Pradze, Józefowi Piusowi Dziekońskiemu – absolwentowi Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie i Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Świątynia zaprojektowana została na planie krzyża łacińskiego.

Kościół został częściowo udostępniony wiernym w 1903 roku, a w 1907, po poświęceniu przez księdza prałata Siemca, przekazany w całości do użytku. Parafię pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela erygowano 1 stycznia 1911, zaś 23 października 1927 świątynia została konsekrowana przez biskupa Stanisława Galla. Pierwszym jej proboszczem został ks. Prałat Roman Rembeliński. Wybuch I wojny światowej spowodował, że prace związane z wykończeniem i dekoracją wnętrza toczyły się aż do wybuchu II wojny światowej.

W czasie II wojny światowej kościół uległ poważnym zniszczeniom. We wrześniu 1939 roku podczas bombardowań Warszawy pociski zniszczyły sygnaturkę, zachodnią wieżę i dach. Runął także w wyniku pożaru i uległ całkowitemu zniszczeniu żyrandol (największy spośród żyrandoli w ówczesnych kościołach warszawskich). Kolejne zniszczenia przyniósł rok 1944 gdy po upadku powstania warszawskiego Niemcy przystąpili do wyburzenia domów i świątyń. W tym celu założone zostały miny w dolnym kościele, mieszczącym się równolegle do poprzecznej nawy świątyni na linii: kaplica Matki Boskiej – zakrystia. Wybuch zdetonowanych min zniszczył całkowicie sklepienie dolnego kościoła i znajdującą się bezpośrednio nad nim kaplicę, uszkodził częściowo prezbiterium głównego ołtarza i górną część ambony, spowodował znaczne uszkodzenia stropu kościoła i witraży okiennych oraz doszczętnie zrujnował organy. Stopiły się dwa dzwony, trzeci okupanci zarekwirowali.

W okresie okupacji gromadzący tłumy wiernych kościół nawiedzali także ukrywający się Żydzi. Jeden z nich, Michał Zylberg, wspominał spędzony u Zbawiciela Jom Kippur w 1943 r.: w pewnym momencie do garstki pogrążonych w skupieniu Izraelitów wyszedł ksiądz i zmówił modlitwę w intencji prześladowanych.

Po zakończeniu wojny dzięki energii i staraniom ówczesnego administratora parafii ks. Kanonika Konstantego Pogorzelskiego szybko zostały podjęte prace przygotowawcze do odbudowy zniszczeń według projektu architekta Wiesława Konowicza. Szczęśliwie nie zrealizowano planu dostosowania restaurowanego kościoła do zabudowy MDM. Nabożeństwa przeniesiono do ocalałego domu parafialnego na ulicy Mokotowskiej 13 – wykorzystując w tym celu salę widowiskową na której urządzono ołtarz (mieści się tam od 1949 roku Teatr Współczesny).

Prace remontowe, mające na celu usunięcie najpoważniejszych zniszczeń, wywiezienie gruzu i doprowadzenie kościoła do stanu umożliwiającego odprawianie nabożeństw trwały do 1948 – wtedy to świątynia została udostępniona wiernym.

Od jesieni 2006 kościół został mianowany Sanktuarium Matki Zbawiciela.

Architektura kościoła

Kościół Najświętszego Zbawiciela to trójnawowa bazylika z transeptem i kopułą na skrzyżowaniu naw, w stylu architektonicznym nawiązującym do form polskiego renesansu i baroku. Nad skrzyżowaniem naw istniała pierwotnie 20-metrowa sygnaturka. Na bryłę kościoła wpływ miał trójkątny kształt działki, na której go usytuowano, co pozwoliło na wzniesienie kaplicy Matki Bożej od strony ul. Marszałkowskiej i symetrycznie, obszernej zakrystii od strony ul. Mokotowskiej. Charakterystyczna główna fasada kościoła od strony placu Zbawiciela w formie kolumnowego portyku, flankowana jest dwiema wysmukłymi wieżami i ozdobiona rzeźbami św. Piotra i św. Pawła dłuta Feliksa Giecewicza.

Kaplica i Obraz Matki Bożej

Świątynia ufundowana przez wiernych i wdzięcznych mieszkańców Warszawy zawsze posiadała tylko jedną kaplicę – Matki Zbawiciela. Nawiązuje ona w swej formie do kształtu Kaplicy Zygmuntowskiej katedry na Wawelu – siedzibie polskich królów. W zamyśle twórców ma podkreślać szczególne znaczenie, szczególną cześć jaką Maryja odbiera w Polsce, przypominać Jej szczególne miano, jakim obdarzyli ją Polacy – Królowej Polski.

Ołtarz został ufundowany przez Leopolda Hillera. Jest wykonany ze stiuku. Kaplica jest niezwykle pięknie ornamentowana, posiada bogate złocenia. Na bocznej ścianie znajduje się obraz, Wizja Św. Bernarda – Michała Willmana.

Obraz Matki Zbawiciela został zamówiony przez Komitet Budowy Kościoła. Namalował go w roku 1909 znany artysta Franciszek Jędrzejczyk. Nabył – odpowiedzialny za Komitet – ks. prałat Jan Siemiec. Obraz ten został poświęcony na Jasnej Górze i uroczyście wprowadzony 8 grudnia 1909 roku przez przeora klasztoru o. Euzebiusza Rejmana. Wizerunek Matki Bożej jest malowidłem wykonanym na podłożu metalowym – cynkowym -, które z kolei jest zamocowane do podłoża drewnianego. Wymiary obrazu: 130x87 cm.

Kopia wizerunku Jasnogórskiego przedstawia Maryję w pozycji frontalnej z Dzieciątkiem na lewym ręku. Prawą dłoń Matka Boża trzyma na piersiach, wskazując na swojego Syna. Spojrzenia Matki i Dzieciątka spoczywają na modlących się. Główka Dzieciątka jest zwrócona ku Matce, prawą dłonią wskazuje na nią, w lewej trzyma Ewangeliarz.

Twarz Maryi różni się nieco w swym wyrazie od oryginału. O Matce Bożej Jasnogórskiej mówi się, że ma spojrzenie przenikliwe i smutek na twarzy. Matka Zbawiciela ma zdecydowanie spojrzenie skupione na modlącym się, jednak z jej twarzy emanuje przede wszystkim nieziemski pokój.

Matka Boża i Dzieciątko posiadają nałożone sukienki. Są one wykonane na podłożu drewnianym. Na nim są wymodelowane formy z waty, pokryte atłasem i aksamitem na podszewce z cienkiego płótna lnianego. Atłas i aksamit stanowiące suknię Madonny i Dzieciątka są w kolorze czerwonym, płaszcz Maryi w kolorze niebieskim. Na materiał naszyte są różne ozdoby, kamienie półszlachetne oraz łańcuszki. Brzegi maforium, a także płaszcz Matki Bożej i sukienka Dzieciątka są wykończone sznurami drobnych perełek przyklejonych do złoconego podłoża.

Tło Wizerunku stanowią przymocowane do podłoża blachy mosiężne, przedstawiające cztery sceny z Ewangelii: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Naigrywanie (Cierniem ukoronowanie) i Biczowanie.

W roku 1994 została przeprowadzona gruntowna renowacja Obrazu.

Obraz został ukoronowany papieskimi koronami przez Jana Pawła II 13 czerwca 1999 na pl. Piłsudskiego w Warszawie.

Wnętrze świątyni

• Ołtarz główny, poświęcony jest Zbawicielowi. Zbudowano go w roku 1922 według projektu Bolesława Żurakowskiego. W architektonicznej, stiukowej oprawie umieszczony jest krucyfiks. Nad nim kula ziemska z hierogramem w kartuszu IHS (Iesus Hominis Salvator = Jezus Zbawiciel Człowieka). Wyżej Kielich i Hostia, symbole Eucharystii, adorowane przez dwa anioły i przygniatające węża – szatana. Na cokołach po bokach ołtarza stać miały figury patronów Polski i Litwy – św. Stanisława i św Kazimierza. Po zniszczeniach wojennych ołtarz odbudowano w 1945.
• Ołtarz św. Ekspedyta projektu Stefana Szyllera
• Dwa obrazy Michaela Willmanna "Wizja św. Augustyna" i "Wizja św. Bernarda" z XVII w., pierwotnie dla opactwa w Lubiążu.
• Chrzcielnica ufundowana w 1919 przez Tadeusza Bernharda jako wotum za szczęśliwy powrót z Rosji. Wykuta jest z jednego bloku czerwonego granitu, posiada bogato zdobioną pokrywę z brązu wykonaną w pracowni Braci Łopieńskich. Nad chrzcielnicą słynąca łaskami ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
• Organy – pierwszy instrument został zbudowany w 1912 przez pracownię Jana Tuczka z Kutnej Hory. Obecne organy parafii Zbawiciela budowane były w latach siedemdziesiątych przez firmę "Janusz i Zygmunt Kamińscy" na bazie pierwotnej szafy organowej z pozostawieniem niektórych głosów oraz wiatrowni. Obecnie organy posiadają 59 głosów (w tym 10 językowych) obsługiwanych 4 manuałami (poprzedni instrument miał 3 manuały). Zmieniono także trakturę organów z pneumatycznej na elektropneumatyczną.
• Pod chórem organowym znajduje się m.in.tablica poświęcona pamięci ks. dra Marcelego Nowakowskiego, proboszcza parafii od 1926, rozstrzelanego w Palmirach w 1940.

Proboszczowie kościoła

• ks. prałat Roman Rembeliński 1912 – 1926
• ks. prałat Marceli Nowakowski 1927 – 1939
• ks. bp Wacław Majewski 1946 – 1983
• ks. prałat Bronisław Piasecki 1983 – 2010
• ks. prałat Tadeusz Sowa 2010 - nadal

Ciekawostki

• W kościele 7 września 1922 odbył się chrzest Krzysztofa Kamila Baczyńskiego..