Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Olchowcach

Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Olchowcach - historyczna cerkiew i parafia istniejąca na terenie gminy Sanok w okresie od 1844 do 1946.

Znaduje się w dzielnicy Sanoka, Olchowcach. Jest położona przy ulicy Kółkowej, w praktyce tuż przy głównej artertii komunikacyjnej ulicy Przemyskiej Droga krajowa nr 28.

Zbudowana w 1844 roku. Obecnie drewniana cerkiew funkcjonuje jako kościół rzymskokatolicki parafialny. Wewnątrz mieści się zabytkowy ikonostas. Obok budynku jest murowana dzwonnica.

Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Olchowcach - historyczna cerkiew i parafia istniejąca na terenie gminy Sanok w okresie od 1844 do 1946.

Znaduje się w dzielnicy Sanoka, Olchowcach. Jest położona przy ulicy Kółkowej, w praktyce tuż przy głównej artertii komunikacyjnej ulicy Przemyskiej Droga krajowa nr 28.

Zbudowana w 1844 roku. Obecnie drewniana cerkiew funkcjonuje jako kościół rzymskokatolicki parafialny. Wewnątrz mieści się zabytkowy ikonostas. Obok budynku jest murowana dzwonnica.

Historia

Duszpasterska posada w Olchiwcjach (łemkowskie Wilchiwci ) rozpoczyna się w czasach udzielnych ruskich książąt, którzy posiadali tutaj swoje dobra i zarządzali nimi poprzez swoich zarządców. Po upadku w 1340 roku staro–halicko-ruskiej administracji przeszły te dobra na własność królów polskich. Jednak olchowieccy zarządcy sprawowali swój urząd jakieś 200 lat za czasów starej Polski, a nawet zajmowali wysokie stanowiska w sanockich sądach.

Najstarsza wzmianka o olchowieckiej cerkwi widnieje w 1442 roku, wtedy Polski król Władysław Warneńczyk nadał ją razem z gruntami za zasługi Piotrowi Czeszykowi, synowi sanockiego sędziego z Tyrawy Solnej Mikołaja Czeszyka. Imiona dawnych olchowieckich duchownych z tytułami „batko”, „Baytko” znajdujemy w XI i XVI tomach Sanockich Grodzkich i Ziemskich Akt.

Późniejszych świadków, co do służby i wydarzeń w olchowieckiej parafii aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku należy szukać w niewykorzystanych jeszcze naukowo do tej pory historycznych materiałach greckokatolickiego przemyskiego Kapitulnego Archiwum . Po rozbiorze Polski olchowiecką Królewszczyznę przeniosła austriacka administracja do Tyrawy Solnej gdzie specjalnie ad hoc utworzono tzw. „Verwaltungs – Amt”.

W Bykowcach była kiedyś samodzielna greckokatolicka parafia. Za panowania austriackiego cesarza Józefa II przyłączono ja jako dojazd do parafii w Olchowcach. W tym czasie miejscowi właściciele ziemscy sprowadził kilku Mazurów do Bykowiec. Przez zapoczątkowaną przez nich praktykę mieszanych małżeństw z ruskimi dziewczynami, w końcu XIX wieku doszło do tego, że ludność Bykowiec stała się na pół polsko-ruską osadą. Jeszcze teraz (2007) pokazują w Bykowcach miejsce gdzie stało kiedyś miejscowe greckokatolickie plebaństwo.

Z początkiem XIX stulecia przyłączono jeszcze za ks. Piotra Jarosewicza do olchowieckiej parafii greckokatolickiej nielicznych mieszkańców z małżeństw mieszanych z wioski Liszna gdzie jeszcze do tej pory mieszka kilkadziesiąt osób obrządku greckokatolickiego. Obecnie w tej wsi nikt już nie posługuje się językiem rusińskim. Latynizacji wioski dokończyli również w przeciągu stuleci miejscowi polscy właściele ziemscy.

O. Piotr Jarosewicz wybudował cerkiew i probostwo w Olchowcach. Po jego śmierci (+1830) przyszedł do Olchowiec o. Antoni Borkowski, który wiele zasłużył się w pracy nad religijnym podniesieniem parafii. Po nim objął rządy w Olchowieckiej parafii o. Dymitr Zublikiewicz, za którego założono w wiosce parafialną szkołę, przemianowaną w 1861 roku na trzyklasową. W niej egzaminował wszystkich (diakon?) nauczyciel Michaił Lisowskij, uczył 40 lat. W 1872 otrzymał parafię w Olchowcach o. Teodor Semećka, który duszpasterzował tu do 1900 roku. Jego wnuk o. Antoni Krynicki uprawiał w czasie jego przedśmiertnej drogi parafię i wybudował nową cerkiew w Bykowcach. Następny miejscowy proboszcz o. Aleksander Witkowić (+1921) zajął się upiększaniem podupadłej cerkwi w Olchowcach i ustanowił mistrza dla wysłużonego gimnazjum katechetę w Sanoku o. Josifa Moskalika, który duszpasterzował tutaj aż do śmierci (6 grudnia 1931 r.).

Od 1948 budynek byłej cerkwi jest siedzibą kościoła oraz parafii rzymskokatolickiej pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Sanoku.

Cmentarz parafialny

Powyżej kościoła w kierunku północnym, także przy ulicy Kółkowej jest zlokalizowany cmentarz parafialny. Zostali na nim pochowani m. in. Adolf Książek (1896-1964, legionista), Józef Sówka (1895-1967, oficer 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, uczestnik I i II wojny światowej), Roman Centelewicz (1920-1973, proboszcz parafii w Olchowcach), Władysław Strójwąs (1907-1976, uczestnik walk pod Monte Cassino), kpt Józef Ichniowski (1914-1998, pilot Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i Royal Air Force).

Pomnik

Obok cerkwi znajduje się pomnik ku czci 40 Polaków-ofiar okupanta niemieckiego z lat 1942–1944. Inskrypcja głosi: "Miejsce uświęcone krwią Polaków pomordowanych przez oprawców hitlerowskich w latach 1942 – 1944”. Społeczeństwo miasta Sanoka 1974". Pomnik został odsłonięty 20 lipca 1975 roku jako czyn społeczny. Inicjatorem było sanockiego koło ZBoWiD.