Cerkiew katedralna Świętej Trójcy

Cerkiew katedralna Świętej Trójcy w Sanoku – katedra prawosławna. Główna świątynia diecezji przemysko-nowosądeckiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz siedziba miejscowej parafii (w dekanacie Sanok). Sobór mieści się przy ulicy Zamkowej 16.

Jest to murowana budowla wzniesiona w latach 1784-1789 w stylu klasycystycznym, z barokowymi ołtarzami bocznymi oraz pełnym ikonostasem z XVII-wieczną ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Do 1947 katedra greckokatolicka pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego. W 1957 cerkiew przeszła pod władanie Kościoła Prawosławnego.

Ustanowiona katedrą diecezji przemysko-nowosądeckiej w 1983. Znajduje się w sąsiedztwie zamku przy ruinach murów miejskich.

Cerkiew ta nie jest typowa. Oprócz ołtarza głównego i ikonostasu posiada dwa boczne ołtarze ofiarne. Obydwa całkiem pojedyncze, symbolizują te cerkwie, które znajdowały się dawniej na terenie Sanoka. Pierwszy ołtarz znajdujący się po prawej stronie jest symbolem cerkwi, która stała na placu zamkowym, drugi ołtarz poświęcony jest ikonie Matki Boskiej, którą przeniesiono z cerkwi Narodzenia Matki Bożej zburzonej w 1790.

Cerkiew katedralna Świętej Trójcy w Sanoku – katedra prawosławna. Główna świątynia diecezji przemysko-nowosądeckiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz siedziba miejscowej parafii (w dekanacie Sanok). Sobór mieści się przy ulicy Zamkowej 16.

Jest to murowana budowla wzniesiona w latach 1784-1789 w stylu klasycystycznym, z barokowymi ołtarzami bocznymi oraz pełnym ikonostasem z XVII-wieczną ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Do 1947 katedra greckokatolicka pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego. W 1957 cerkiew przeszła pod władanie Kościoła Prawosławnego.

Ustanowiona katedrą diecezji przemysko-nowosądeckiej w 1983. Znajduje się w sąsiedztwie zamku przy ruinach murów miejskich.

Cerkiew ta nie jest typowa. Oprócz ołtarza głównego i ikonostasu posiada dwa boczne ołtarze ofiarne. Obydwa całkiem pojedyncze, symbolizują te cerkwie, które znajdowały się dawniej na terenie Sanoka. Pierwszy ołtarz znajdujący się po prawej stronie jest symbolem cerkwi, która stała na placu zamkowym, drugi ołtarz poświęcony jest ikonie Matki Boskiej, którą przeniesiono z cerkwi Narodzenia Matki Bożej zburzonej w 1790.

Historia

Zgodnie z tradycją ustną na ziemi sanockiej działali uczniowie św. bracia sołuńscy Osław i Wiznog.

Pierwsza wzmianka o budowie w tym miejscu cerkwi prawosławnej pochodzi z 1564; ; . Jednak prawdopodobnie pierwsza prawosławna cerkiew pw. św. Dymitra znajdowała się na sanockim zamku. Cerkiew zamkowa została zburzona na rozkaz starosty sanockiego Mikołaja Wolskiego. W tym samym czasie syn podkomorzego sanockiego Mikołaja z Hoczwi Matjasz III zamienia cerkwie w swoich dobrach na zbory kalwińskie. W miejscu parafii prawosławnych powstają również zbory m.in. w Uluczu i Trepczy. Protektorem prawosławia na tych ziemiach był Jan Szczęsny Herburt syn starosty sanockiego Jana Herburta, i bratanek łacińskiego biskupa przemyskiego Walentego Herburta.

W latach 1421-1440 zarządzał diecezją przemyską bp Eliasz, który po raz pierwszy użył tytułu biskupa przemysko-samborski, zaś od rządów bp Antoniego Winnickiego doszedł trzeci człon – sanocki. Jeszcze w XVII w. rezydują tu prawosławni biskupi przemysko-sanoccy Antoni Winnicki i Innocenty Winnicki, który dopiero w 1692 zmuszony był przyjąć unię brzeską i przenieść się do Przemyśla.

Po roku 1918 polskie władze wojskowe traktowały życzliwie przejście na prawosławie pewnej części Łemków grekokatolików; dla tych, którzy pozostali przy Kościele greckokatolickim, zorganizowano osobną jednostkę administracyjną kościelną w Sanoku. W połowie lat 20-tych nastąpiła też konsolidacja wyznawców prawosławia w Polsce. W 1922 doszło do zatwierdzenia autokefalii Cerkwi Prawosławnej w Polsce, co miało prowadzić do uniezależnienia się jej od Cerkwi rosyjskiej i Synodu.

Tuż po zakończeniu II wojny światowej w następstwie decyzji władz państwowych, przy braku protestów kościelnej hierarchii, działalność Cerkwi greckokatolickiej zostaje w Polsce (z wyjątkiem Warszawy) zakazana, w konsekwencji czego większa część sanockiej wspólnoty greckokatolickiej przeszła do kościoła rzymskokatolickiego, inni zadeklarowali się jako niewierzący. Jednak wielu ludzi nie znalazło innej drogi zachowania swoich świątyń i wiary, jak tylko w prawosławnej Cerkwi.

W 1961 zamknięta zostaje ostatnia cerkiew greckokatolicka w Komańczy, a rok później otwarta już jako świątynia prawosławna.

Wynikiem zabiegów Kościoła prawosławnego było powstanie do końca lat siedemdziesiątych XX wieku na omawianym obszarze piętnastu parafii przynależnych do dekanatu rzeszowskiego (wchodzącego w skład diecezji warszawsko-bielskiej) z siedzibą w Sanoku. W 1983 w miejsce dekanatu utworzono diecezję przemysko-nowosądecką.

W latach 1967-1983 diakiem świątyni był Petro Murianka. Jeszcze na początku lat 90. XX w. administracja greckokatolicka próbowała odzyskać cerkiew na swoje potrzeby, ale bezskutecznie.

W 1992 do pracy w diecezji zaangażowani zostali państwo Antoni i Marianna Jary z Ukrainy. Antoni Jary został diakonem przy biskupie. Marianna Jary z wykształcenia teolog i muzykolog przyjęła obowiązki diaka, zorganizowała również chór diecezjalny. Od chwili powołania cerkwi do 1998 obowiązki diaka oraz starosty cerkiewnego pełnił Włodzimierz Marczak.

5 lutego 1995 roku w cerkwi wybuchł pożar, w wyniku którego w zakrystii spłonęło 25 ikon, kilka ornatów i księgozbiór.

Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego świątynia stała się wyłączną własnością Kościoła Prawosławnego.

Świątynię wpisano do rejestru zabytków 30 grudnia 1967 pod nr A-68.