Zamek w Morawicy

Zamek w Morawicy – nieistniejący średniowieczny zamek rycerski w Morawicy w powiecie krakowskim w województwie małopolskim.

Zamek w Morawicy – nieistniejący średniowieczny zamek rycerski w Morawicy w powiecie krakowskim w województwie małopolskim.

Historia

Zamek, już w 1408 roku uważany za bardzo stary, znajdował się szczycie wzgórza dominującego nad okolicą, na miejscu dzisiejszego kościoła św. Bartłomieja w Morawicy, wzniesionego w obecnej formie w XVIII wieku, oraz dzisiejszej plebanii i dzwonnicy. W średniowieczu należał do rodu Toporczyków (Toporów), pieczętujących się herbem Topór, protoplastów rodziny Tęczyńskich; Toporczykowie rezydowali tu już na przełomie XII i XIII wieku. Później zamek znajdował się w rękach Tęczyńskich i stanowił pierwotną siedzibę ich rodu; w XIV wieku przenieśli ją oni do zamku Tęczyn, którego budowę rozpoczął w 1319 roku kasztelan krakowski Jan Nawój z Morawicy.

Najstarsza wzmianka o rycerzach z Morawicy znajduje się w "Cudach św. Stanisława - Żywot większy" (Vita Sancti Stanislai - Vita maior) Wincentego z Kielczy; wspomniany jest tam rycerz Andrzej z Morawicy oraz pleban z Morawicy, Świętek (1247-1253); jest to również najstarsza wzmianka o parafii w Morawicy.

Pośrodku zamku stała niewielka, drewniana kaplica zbudowana przez 1200 rokiem; w Kodeksie dyplomatycznym mogilskim znajduje się informacja, że 1286 roku kapelanem kaplicy zamkowej i plebanem Morawicy był duchowny o imieniu Piotr (łac. Petrus capellanus de Morawica).

Na podstawie dokumentów kościelnych można odtworzyć listę duchownych pełniących funkcję plebanów Morawicy w XIV wieku; niektórzy z nich mogli także sprawować funkcję kapelanów kaplicy zamkowej:

• Stanisław (1319-1326)
• Florian i Stanisław (1326)
• Stanisław i Piotr (1350-1355)
• Nawój Andrzejowic z Morawicy i Tęczyna (1374-1384)
• Marcin (1395)

Około 1408 roku kaplicę zamkową przekształcono w murowany kościół; wykorzystano do tego celu kamienie pochodzące z rozbiórki części zamku. W "Księdze uposażeń diecezji krakowskiej" (Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, 1470-1480) Jana Długosza znajduje się informacja, że kościół w Morawicy, wzniesiony w 1408 roku, był "zbudowany z białego kamienia" (łac. ex albo lapide murata).

W XV wieku, w czasach Długosza, właścicielem Morawicy Wielkiej był Gabriel Tęczyński; Długosz wymienia jednego z jego przodków, Żegotę z Morawicy, chorążego krakowskiego, wśród rycerzy poległych w 1333 roku w bitwie pod Płowcami.

W 1666 roku jedną z partii zamku zaadaptowano na plebanię, częściowo przebudowaną po 1871 roku. W 1743 roku stary kościół rozebrano i na jego miejscu zbudowano obecny kościół; stoi on na fundamentach dawnego zamku. Fundamenty zamku znajdują się również pod XVIII-wieczną dzwonnicą.

Pod plebanią, powstałą z przebudowy zamku, zachowały się wykute w litej skale podziemne chodniki umożliwiające ucieczkę podczas oblężenia.

Legendy

Z zamkiem w Morawicy wiąże się podanie ludowe o jaskini pełnej skarbów odkrytej przez jednego z panów zamku, komesa Mateusza Tęczyńskiego, i o skale Krzywy Sąd, usytuowanej na wzgórzu w sąsiedniej miejscowości Aleksandrowice, nazwanej tak na pamiątkę niesprawiedliwego wyroku skazującego na śmierć giermka, który przypadkiem poznał tajemnicę położenia pieczary. Według tej legendy zamek popadł w ruinę po śmierci Mateusza Tęczyńskiego, dręczonego przez wyrzuty sumienia i ukąszonego przez żmiję; później ruiny zostały darowane przez Tęczyńskich kościołowi.