Pałac Dohnów

Pałac w Morągu (Pałac rodu zu Dohna, Pałac Dohnów ) (niem. Dohna-Schlößchen, Dohna'sches Schlösschen) – pałac wraz z niewielkim zespołem parkowym znajdujący się w Morągu w powiecie ostródzkim w województwie warmińsko-mazurskim. Wybudowany w latach 1562 - 71 w stylu barokowym, jako miejska rezydencja pruskiego rodu szlacheckiego zu Dohna, wielokrotnie przebudowywany. Obecnie mieści się w nim Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera, będące oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Pałac w Morągu (Pałac rodu zu Dohna, Pałac Dohnów ) (niem. Dohna-Schlößchen, Dohna'sches Schlösschen) – pałac wraz z niewielkim zespołem parkowym znajdujący się w Morągu w powiecie ostródzkim w województwie warmińsko-mazurskim. Wybudowany w latach 1562 - 71 w stylu barokowym, jako miejska rezydencja pruskiego rodu szlacheckiego zu Dohna, wielokrotnie przebudowywany. Obecnie mieści się w nim Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera, będące oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Położenie

Pałac położony jest w centrum Morąga, około 46 km na północny zachód od Olsztyna, 45 km na południowy wschód od Elbląga i 28 km na północ od Ostródy. W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie nr 519, 527 i 528, nieopodal natomiast znajduje się jezioro Skiertąg.

Historia

Pochodzący pierwotnie z Saksonii, członkowie rodu zu Dohna pojawili się na terenie Prus w połowie XV wieku (prawdopodobnie w 1454) jako rycerze Zakonu Krzyżackiego, natomiast za za protoplastę rodziny uznaje się rycerza Stanislausa (zm. 1504/ 05). Wiadomo, iż za zasługi dla Zakonu otrzymał on w 1469, na wieczne użytkowanie, dobra Wilczęta (niem. Deutschendorf) i Karwiny (Karwinden), co było zaczątkiem wielkiej rodowej fortuny. Majątek znacznie powiększył jeszcze, otrzymując w 1525 i obierając sobie za główną siedzibę wieś Słobity (Schlobbiten), jego syn Peter (1482 – 1553). Syn Petera Achacy wzniósł w Słobitach pierwszy dom, lecz pierwszy pałac był dziełem dopiero kolejnego potomka, Abrahama w XVII wieku. W międzyczasie Dohnowie stali się właścicielami kolejnych dóbr, w tym m.in. w Morągu.

Do czasów budowy pałacu w Słobitach, główną siedzibą rozrastającego się rodu Dohnów był zameczek w Morągu. W roku 1561 lub 1562 Achacy zu Dohna kupił tam działkę, na której znajdowały się fragmenty gotyckich murów miejskich wraz z basztami obronnym. Z wykorzystaniem północno-zachodniego narożnika murów jako jednej ze ścian wzniósł w latach 1562 - 1571, bądź jak podają inne źródła dopiero w 1595(niektóre z kolei tę datę wymieniają jako pierwszą przebudowę pierwotnego założenia), rodową miejską rezydencję, tzw. Zameczek Dohnów. Posiadłości w Morągu przez wieki były jedynie częścią wielkiego majątku rodu zu Dohna, w których posiadaniu pozostawało kilkanaście miejscowości na terenie byłych Prus Wschodnich.

Dzięki swojej zamożności i koneksjom z dworem cesarskim w 1900 roku przedstawiciel rodu Richard Wilhelm zu Dohna-Schlobitten (1843-1919) został podniesiony, przez ostatniego cesarza Niemiec i króla Prus Wilhelma II, do rangi i godności dziedzicznego księcia.

W 1697 roku wielki pożar strawił sporą część starej zabytkowej zabudowy Morąga. Ucierpiał także pałac Dohnów wraz z bogatymi wnętrzami i rodowym archiwum, który przez następne lata pozostawał w ruinie. W latach 1717- 1719, na zlecenie rodu, został odbudowany i przebudowany na bardziej reprezentacyjną pałacową rezydencję przez pruskiego architekta Johanna Caspara Hindersina (1677-1738). Powstały budynek barokowy, założony został na planie nieco bardziej otwartej podkowy z nieregularnym dziedzińcem i dwoma pawilonami flankującymi bramę, która do kompleksu dobudowana została w 1731 roku. Ponadto na przypałacowy dziedzińcu w 1741 roku ustawiono kompleks zegarów słonecznych o nieznanym dzisiaj przeznaczeniu.

Podczas II wojny światowej pałac został poważnie zniszczony przez armię radziecką w czasie ofensywy w Prusach Wschodnich w początkach 1945. Odbudowany i przebudowany z przeznaczeniem na pomieszczenia kulturalne,dzięki zaangażowaniu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie, został dopiero w latach 1975 - 1985. Od 1986 roku pałac jest własnością Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, które posiada tu swój oddział i prowadzi Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera, prezentujące najwybitniejszego Morążanina- Herdera oraz sztukę i rzemiosło artystyczne regionu byłych Prus oraz dzisiejszych Warmii i Mazur. W 1990 roku w pałacu gościł ówczesny prezydent Republiki Federalnej Niemiec Richard von Weizsäcker.

Obecnie zabytkowy budynek pałacu jak i jego otoczenie oraz wnętrza utrzymane są w bardzo dobrym stanie.

Architektura

Obecny wygląd pałacu Dohnów w Morągu to efekt jego odbudowy i przebudowy z I poł. XVIII wieku, kiedy to nadano mu styl barokowy. Pałac założony jest na planie podkowy, która pozostaje nieco bardizej otwarta, a dzięki dobudowanym w późniejszym okresie budynkom i bramie powstał półzamknięty dziedziniec. Pierwotnie budowla pałacu została wzniesiona przy pomocy i z wykorzystaniem licznych elementów średniowiecznych murów miejskich oraz baszt Morąga. Są one wciąż widoczne na wysokości pierwszego piętra w ścianie zewnętrznej budynku.

Otoczony niewielkim parkiem pałac jest dwukondygnacyjną, a miejscami trójkondygnacyjną budowlą, o jednolitych, mało zdobionych elewacjach. Elementem wyróżniającym się z bryły głównej jest stożkowata, wbudowana między dwa skrzydła i posiadająca blaszaną kopułę, wieża.

Zegar słoneczny

Na skwerze przed pałacem znajduje się skonstruowany w 1741 roku barokowy zegar słoneczny. Jest to jedyna tego typu i bardzo rzadka w tej części Polski konstrukcja. Niegdyś składała się z kilku zegarów i pełniła niesprecyzowaną obecnie funkcję. Kolumna trzonu zegara składa się z, zachowanych do dzisiaj, kilku elementów o kształcie sześcianu, wykonanych z piaskowca, które dodatkowo zwieńczone są kamienną kulą.

Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera

W pałacu rodu zu Dohna znajduje się aktualnie oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie- założone w 1986 Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera. Poza kilkoma stałymi ekspozycjami w muzeum okazjonalnie pojawiają się wystawy czasowe czy rocznicowe, jak np. Pamiątki kampanii napoleońskiej w Prusach Wschodnich 1807 r. czy Z herbem w tle. Portrety i kartusze herbowe ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Natomiast główna część ekspozycji poświęcona jest patronowi muzeum i najwybitniejszemu z mieszkańców Morąga- niemieckiemu filozofowi i poecie Johannowi Herderowi. Prezentowane są tam jego najwybitniejsze dzieła czy traktaty filozoficzne, eksponaty związane z filozofem oraz portrety zarówno samego Herdera jak i członków jego rodziny.

W kolejnych czterech salach znajdują się ekspozycje poświęcone charakterze wnętrz mieszkalnych. Zatytułowane tematycznie, zgodnie z okresami jakie prezentują: komnata barokowa z przełomu XVII i XVIII wieku, salonik biedermeierowski z lat 1815—-185O, gabinet w typie II empire z lat 1852—l870 oraz salonik secesyjny z przełomu XIX i XX wieku.

Na II piętrze natomiast znajduje się wystawa Sztuka Prus Książęcych XVI-XVIII wieku która prezentuje kolekcję eksponatów ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w zakresie kultury artystycznej Prus Książęcych, ze szczególnym uwzględnieniem portretów i malarstwa epitafijnego tych ziem.

W sali balowej pałacu, jedynej, która wciąż posiada oryginalne detale z pierwotnego założenia znajduje się ekspozycja Portret dworski XVI-XIX wieku, która przedstawia portrety najbardziej zasłużonych rodów szlacheckich dawnych Prus.

Z kolei w galerii portretu i grafiki holenderskiej XVII wieku znajdują się głównie eksponaty jak ryciny, panoramy czy portrety ukazujące krajobraz kulturowy Niderlandów, w szczególności Holandii w okresie powstania Zjednoczonych Prowincji pod rządami dynastii orańskiej.

Zabytek

Pałac w Morągu jako zabytek o szczególnych walorach, jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Pałac w spisie widnieje pod nazwą pałac Dohnów, ob. muzeum, XVII-XVIII, po 1945 pod nr rej 66 z 27 czerwca 1953 roku