Muzeum Budownictwa Ludowego

Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku – muzeum na wolnym powietrzu, zwane potocznie skansenem znajdujące się w Olsztynku. Skrót: MBL-PE w Olsztynku.

Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku – muzeum na wolnym powietrzu, zwane potocznie skansenem znajdujące się w Olsztynku. Skrót: MBL-PE w Olsztynku.

Historia

24 września 1909 r. – pierwsza wzmiankowana data utworzenia Dorfmuseum Königsberg (Muzeum Wsi w Królewcu). Muzeum założone zostało jako ekspozycja architektury ludowej z terenów Prus, na obrzeżach ogrodu zoologicznego w Królewcu. Założycielem był dr Richard Dethlefsen – Prowincjonalny Konserwator Zabytków Prus Wschodnich. W 1937 podjęto decyzję o przeniesieniu ekspozycji do Olsztynka, gdzie już znajdowało się mauzoleum Hindenburga. Przenosiny trwały w latach 1938–1942. Nie udało się przenieść wszystkich obiektów. Z 22 prezentowanych w Królewcu 14 przeniesiono, przy czym jedna stodoła spłonęła od pioruna w roku 1945.

Po II wojnie światowej opiekę nad zgromadzonymi w Olsztynku budynkami sprawował Wojewódzki Konserwator Zabytków w Olsztynie. Pod koniec lat 50. XX wieku dr Franciszek Klonowski rozpoczął uzupełniać kolekcję o nowe obiekty architektury wiejskiej. W 1 września 1961 utworzono Park Etnograficzny, funkcjonujący jako Oddział Muzeum Mazurskiego w Olsztynie. Jego pierwszym dyrektorem był dr Józef Wieczerzak. Już 1 stycznia 1969 roku skansen zaczął funkcjonować jako samodzielna i autonomiczna jednostka pod nazwą „Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku”. W 1974 r. Muzeum przejęło fragment gotyckiej zabudowy miasta Olsztynek: ruinę kościoła (XIV/XVII w.) oraz basztę murów obronnych miasta, które wyremontowało i adaptowało do funkcji Salonu Wystawowego i Domu Mrongowiusza.

Obecnie skansen w Olsztynku zajmuje około 100 ha, znajduje się tu 68 obiektów architektonicznych (13 przeniesionych z Królewca) oraz ekspozycje rzadkich gatunków zwierząt gospodarskich polskiego pochodzenia.

30 grudnia 2008 r. Muzeum zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Muzeum Budownictwo Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku w prestiżowym Państwowym Rejestrze Muzeów znajduje się pod numerem 99.

Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku jest członkiem-założycielem Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce. W roku 2009 Muzeum otrzymało honorową nagrodę im. Oskara Kolberga, za dorobek w popularyzacji kultury ludowej i folkloru.

Zabytki

Wśród obiektów muzealnych znajdują się chałupy z Powiśla, Warmii, Mazur, Sambii i Małej Litwy. Poniżej wykaz obiektów MBL-PE w Olsztynku wg kolejności zwiedzania:

• 1. Brama wjazdowa z Borek, XIX w. – kopia.
• 2. Karczma ze Skandawy, II połowa XVIII w.- kopia, prezentuje obiekt usytuowany przy uczęszczanym trakcie do Królewca. Wewnątrz lokal gastronomiczny i galeria sztuki ludowej.
• 3. Altanka parkowa z Judyt, pocz. XX w. – kopia obiektu w konstrukcji z „muru pruskiego”.
• 4. Młyn wodny z Kaborna, II połowa XVIIIw. Spiętrzona woda wprawiała w ruch nasiębierne koło korytkowe, które poruszało urządzenia przemiałowe znajdujące się we młynie.
• 5. Gniotownik nasion oleistych z Nowego Młyna, pocz. XX w., dawniej powszechnie używany do uzyskiwania oleju.
• 6. Zagroda biedniacka z Mazur.
• 6a. Dom kamienny z Łutynowa, I połowa XIX w. Ekspozycja prezentuje wnętrze mieszkalne biedniackiej rodziny pogorzelców z pocz. XX w., oraz warsztat szewski z pocz. XX w.
• 6b. Piwnica ziemna z Małszewa, II połowa XIX w. Piwnice ziemne występowały powszechnie i służyły do przechowywania żywności i płodów rolnych.
• 7. Szkoła wiejska z Mazur.
• 7a. Szkoła wiejska z Pawłowa, XIX w. W budynku odbywają się zajęcia edukacyjne prowadzone przez pracowników Muzeum oraz znajduje się ekspozycja gabinetu dentystycznego z I poł. XX w.
• 7b. Wychodek wiejski z Cichogrądu, XIX w.
• 7c. Wychodek wiejski z Muchorowa, XIX w.
• 8. Bróg z dachem czterospadowym, służył do przechowania siana.
• 9. Kościół ewangelicki.
• 9a. Kościół z Rychnowa – wykonana w 1909 r. kopia, jednego z ostatnich przykładów ludowego budownictwa sakralnego na Mazurach. We wnętrzu polichromie przedstawiające: na stropie kuszenie w raju, na ścianach Apostołów. Ołtarz: tryptyk z połowy XVII w., z Różyńska Wielkiego. Kościół oryginalny pochodzi z lat 1712-1714 i znajduje się w Rychnowie, w powiecie ostródzkim.
• 9b. Wieża z Maniek – kopia pochodzącej z Maniek wieży z 1685 roku.
• 9c. Mur kamienny otaczający teren przykościelny, pocz. XX w.- kopia. Wokół kościołów sytuowano najstarsze cmentarze. Mur wyznaczał granice sacrum i profanum.
• 10. Krzyż przydrożny – z narzędziami Męki Pańskiej.
• 11. Pompa studzienna z Jemiołowa, I połowa XX w.
• 12. Zagroda powiślańska zamożnej rodziny osadników holenderskich.
• 12a. Chałupa z wystawką podcieniową z Zielonki Pasłęckiej, 1819 r. Wnętrze mieszkalne zamożnej rodziny osadników holenderskich z końca XIX w.
• 12b. Olejarnia z Kronina, XIX – XX w.
• 12c. Stodoła z Bramki, XIX w., – kopia. Stodoła w konstrukcji ryglowej szalowana deskami, adaptowana do funkcji zaplecza gospodarczego MBL.
• 13. Zagroda powiślańska.
• 13a. Chałupa powiślańska z wnęką środkową z Bartężka, I poł. XIX w. – kopia.
• 14. Dzwonnica ze wsi Kot, początek XX w., sytuowana w środku wsi. Używana na wypadek pożaru lub do oznajmiania ważnych wydarzeń.
• 15. Zagroda powiślańska zamożnej rodziny gospodarskiej z izbą szkolną.
• 15a. Chałupa z wystawką podcieniową z Burdajn, I połowa XIX w. – kopia. Wystawka w konstrukcji z „muru pruskiego” służyła jako spichlerz do przechowywania zboża. Ekspozycja prezentuje wnętrze izby szkolnej oraz mieszkanie nauczyciela z lat 20. XX w.
• 15b. Budynek gospodarczy z Kwietniewa, XIX w.
• 16. Zagroda karczmarza.
• 16a. Zajazd z karczmą z Małszewa, XVIII w.- kopia, sytuowane były przy uczęszczanych traktach.
• 17. Zagroda powiślańska zamożnej rodziny gospodarskiej.
• 17a. Chałupa z wystawką podcieniową z Chojnika, poł. XIX w. Ekspozycja prezentuje tradycyjne wzornictwo odzieży ludności ukraińskiej, przesiedlonej po II wojnie światowej w ramach akcji „Wisła”.
• 17b. Budynek gospodarczy z Chojnika, poł. XIX w.
• 18. Zagroda mazurska stolarza i gołębiarza.
• 18a. Chałupa z Gązwy, z przełomu XVIII/XIX w., zbudowana z drewnianych bali w konstrukcji zrębowej, z płytkim podcieniem trzysłupowym w szczycie od strony drogi i z murowaną z kamienia polnego oborą w szczycie od strony podwórza gospodarczego. W chałupie piec kaflowy z 1792 r., z ozdobnych kafli, na których przedstawiono scenki rodzajowe i motywy kwiatowe. Ekspozycja prezentuje wnętrze mieszkalne średniozamożnej rodziny stolarza i gołębiarza z II poł. XIX w.
• 18b. Stodoła z Jerutek, II połowa XIX w., wykonana w konstrukcji zrębowej z trzema sąsiekami i dwoma klepiskami.
• 18c. Budynek gospodarczy z Jerutek, XIX w., ekspozycja prezentuje warsztat stolarski. 18d. Kurnik z gołębnikiem z Jerutek, II połowa XIX w.
• 18e. Piwnica kamienna z Jerutek, XIX w.
• 18f. Gołębnik, XX w. – kopia.
• 19. Zagroda mazurska średniozamożnej rodziny krawcowej.
• 19a. Chałupa z Turznicy, XIX w – kopia. Ekspozycja wnętrza mieszkalnego z lat 60. XX wieku z pracownią krawiecką.
• 19b. Piwnica z Pacółtowa, XIX/XX w – kopia.
• 20. Zespół folwarczny z terenu Mazur.
• 20a. Lamus z Drogosz, II połowa XVIII w. – kopia. Służył do przechowywania zbędnego sprzętu w zespole pałacowo-folwarcznym, wnętrze zaadaptowane do funkcji WC.
• 20b. Spichlerz dworski wzorowany na spichlerzu ze Skandawy, II połowa XVIII w. – kopia, (biuro- zaplecze gospodarcze).
• 20c. Stodoła dworska z zespołu folwarcznego ze Skandawy, XIX w. – kopia, (zaplecze gospodarcze).
• 20d. Stajnia dworska z dużego zespołu pałacowo-folwarcznego z Prosny na Mazurach, druga połowa XVIII w. – kopia, (zaplecze gospodarcze).
• 21. Kapliczka przydrożna z Giedajt na Warmii, XIX w. – kopia. Kapliczki miały różnorodne formy, występowały jedynie na terenie katolickiej Warmii. Stawiano je na rozstajach dróg, przy domach, przy drogach, wyznaczały trasy pielgrzymek do sanktuariów.
• 22. Kuźnia powiślańska z Bielicy, I połowa XIX w., wyposażona w palenisko i miech kowalski.
• 23. Remiza strażacka z drewnianą wieżą do suszenia węży strażackich z Giedajt na Warmii, 1902 r.
• 24. Zagroda warmińska owczarza i wikliniarza.
• 24a. Chałupa nr I z Kaborna, XVIII/XIX w. Ekspozycja prezentuje wnętrze mieszkalne średniozamożnej rodziny owczarza oraz warsztat wikliniarski z I poł. XIX wieku.
• 24b. Budynek gospodarczy – owczarnia z Purdki, II połowa XIX w.
• 24c. Stodoła z Marcinkowa, XIX w., służyła do przechowywania siana.
• 24d. Spichlerz z Purdki, II połowa XIX w., służył do przechowywania płodów rolnych.
• 25.
• 25a. Krzyż przydrożny z Rzecka na Warmii, XVIII w.
• 25b. Dzwonniczka słupowa ze wsi Kaplityny, II połowa XIX w. – kopia.
• 26. Zagroda warmińska pszczelarza i garncarza.
• 26a. Chałupa z podcieniem narożnym ze wsi Nowe Kawkowo, XIX w. Ekspozycja ukazuje wnętrze z lat 30. XX wieku zamieszkane przez rodzinę zamożnego pszczelarza oraz pracownicę garncarską.
• 26b. Stodoła ze wsi Stękiny, z kieratem wewnątrz, II połowa XIX w.
• 26c. Obórka z Kaborna, XIX w.
• 26d. Wozownia z garncarnią i piecem do wypalania ceramiki z Tomaszkowa, XIX w.
• 26e. Żuraw studzienny z Nowego Kawkowa, XX w.
• 27. Zagroda warmińska rodziny gburskiej.
• 27a. Chałupa nr II ze wsi Kaborno, XIX w. Wewnątrz wystawa malowanych mebli ludowych (po konserwacji w pracowni PPPKZ w Olsztynie).
• 28. Osada pruska
• 28a. Kurhanowy grób skrzynkowy, wczesna epoka żelaza – Sambia.
• 28b. Osada pruska – stanowisko archeologiczne. („Pruthenia” w planach)
• 28c. Piec Garncarski z Wilkowa, XIX w. – kopia.
• 29. Zagroda powiślańska młynarza.
• 29a. Chałupa powiślańska z Królewa, I połowa XIX w. (w planach).
• 29b. Wiatrak „holender” z Dobrocina, II połowa XIX w., wyposażony w tradycyjne urządzenia przemiałowe. Korpus wiatraka jest nieruchomy, w kierunku wiatru obracano „czapę”, na której osadzone są skrzydła.
• 30. Bróg z dachem dwuspadowym, XX w.
• 31. Ambona myśliwska, XX w.
• 32. Zagroda litewska.
• 32a. Chałupa z Pempen, XVIII/XIX w. – kopia. Przykład domu średniozamożnego chłopa.
• 32b. Kleć z Lankuppen, XVIII w.- kopia. Kleć – „świrunek” – spichlerz, w litewskiej zagrodzie stał przy jednym z boków podwórza i służył do magazynowania żywności.
• 32c. Budynek gospodarczy rybaka z Gilge, XIX w. – kopia.
• 32d. Suszarnia z zagrody w Pempen, II połowa XIX w. – kopia.
• 32e. Wędzarnia rybacka z Gilge, XIX wiek – kopia.
• 33. Zagroda mazurska tkaczki.
• 33a. Chałupa z Nowej Różanki, I połowa XIX wieku, zbudowana z drewnianych ciosów w konstrukcji zrębowej, z płytkimi podcieniami trzysłupowymi w obu szczytach. Ekspozycja prezentuje wnętrze mieszkalne średniozamożnej rodziny tkaczki z połowy XIX w.
• 34. Wiatrak „koźlak” z Wodzian na Powiślu, 1773 r. Obracając cały korpus stojący na solidnym „koźle” ustawiano skrzydła w kierunku wiatru.
• 35. Wiatrak „paltrak” z Ruskiej Wsi, II połowa XIX w. Aby ustawić skrzydła w kierunku wiatru obracano korpus wiatraka, przesuwając go na żeliwnych rolkach po szynach ustawionych na murowanym cokole.
• 36. Wiatrak „paltrak” z Schönfliess, obecnie obwód kaliningradzki, XVIII/XIX w. – kopia.
• 37. Amfiteatr, II połowa lat 70. XX w.
• 38. Brama wjazdowa z Sędrowa, XIX w. – kopia.