Kościół Ducha Świętego

0

Kościół filialny pw. Ducha Świętego w Sierpcu – gotycki kościół na Starym Mieście w Sierpcu, przy północnym krańcu placu Fryderyka Chopina.

Kościół wyróżnia spośród innych budowli sakralnych Sierpca, fakt wystroju wnętrza oraz pierwotna funkcja szpitalna. Szpital wówczas, zakładany przez Kościół (przyjmujący na ten cel fundacje od zamożnych osób świeckich i duchownych), rozumiany był jako przytułek dla biednych, kalekich, chorych i samotnych. Szpitale były erygowane – czyli instytuowane, to znaczy posiadały odrębną kaplicę, własny zarząd i uposażenie. Kościół w Sierpcu jest jednym z trzech istniejących jeszcze na Mazowszu kościołów szpitalnych. Oprócz niego zachowały się jeszcze budowle w Łowiczu, Rawie Mazowieckiej, wszystkie pod wezwaniem Ducha Świętego. Obecna bryła kościoła jest efektem ostatniej przebudowy w 1958 roku. Wtedy to przeniesiono prezbiterium na ścianę wschodnią, a wejście wykuto od zachodu.

Czytaj dalej

Kościół filialny pw. Ducha Świętego w Sierpcu – gotycki kościół na Starym Mieście w Sierpcu, przy północnym krańcu placu Fryderyka Chopina.

Kościół wyróżnia spośród innych budowli sakralnych Sierpca, fakt wystroju wnętrza oraz pierwotna funkcja szpitalna. Szpital wówczas, zakładany przez Kościół (przyjmujący na ten cel fundacje od zamożnych osób świeckich i duchownych), rozumiany był jako przytułek dla biednych, kalekich, chorych i samotnych. Szpitale były erygowane – czyli instytuowane, to znaczy posiadały odrębną kaplicę, własny zarząd i uposażenie. Kościół w Sierpcu jest jednym z trzech istniejących jeszcze na Mazowszu kościołów szpitalnych. Oprócz niego zachowały się jeszcze budowle w Łowiczu, Rawie Mazowieckiej, wszystkie pod wezwaniem Ducha Świętego. Obecna bryła kościoła jest efektem ostatniej przebudowy w 1958 roku. Wtedy to przeniesiono prezbiterium na ścianę wschodnią, a wejście wykuto od zachodu.

Historia

Kościół zbudowany jako kaplica szpitalna. Początków budowy, można szukać pod koniec XV wieku. W 1491 roku, otrzymał papieskie pozwolenie na odpusty: z okazji święta poświęcenia kościoła i świąt: Trzech Króli, Zwiastowania oraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Budowniczymi byli prawdopodobnie był Jan z Przasnysza z synami Mikołajem i Piotrem. Przy budowie otrzymał wystrój gotycki, jednakże w 1614, miasto nawiedził pożar i dotknął również kościół, który w większej części został spalony. Podjęto odbudowę i świątynia zyskała wygląd i wyposażenie barokowe. Również w 1794 roku, gdy ogromny pożar strawił miasto (Kościół Parafialny, Klasztor, większość drewnianej zabudowy), zniszczeniu uległ kościół Ducha Świętego. Początkowo orientowany. W bliżej nieokreślonym czasie (być może w XVII wieku), przeniesiono ołtarz, na ścianę zachodnią. Podczas remontu w 1958 roku, przywrócono pierwotny stan. W latach 2008-2010 przeprowadzono gruntowny remont świątyni. Wymieniono tynki, zamontowano witraże, założono nowe drzwi i system antywłamaniowy. Sprawiono ponadto nowy ołtarz.

Szpital

Przy kościele był szpital (raczej przytułek) dla chorych i starych. W 1597 r. przebywało w nim 8 osób: cztery kobiety i 4 mężczyzn. W tym samym roku wydano specjalne ustawy, w myśl których szpital miał nie przyjmować "pijaniców, kosterów albo nierządnych". Na pożywienie przeznaczano co kwartał 2 korce kaszy, 1 korzec grochu, połeć mięsa, sadło, garniec masła, kopę gomułek. Ponadto mężczyźni otrzymywali po 6 groszy, kobiety – po 5 groszy. Pensjonariusze uprawiali jarzyny na grządkach w ogrodzie obok szpitala. Tak więc od 1518 r. kościół funkcjonował jako kaplica szpitalna, przy przytułku.

Architektura i wyposażenie

Obecny kościół jest salowy, z niewyodrębnionym prezbiterium, o długości 27 metrów i szerokości 7,5 metra. Na kalenicy mała sygnaturka z cebulastą kopułą. Wschodnia i zachodnia elewacja, zachowane są w stylu barokowym. Do wnętrza prowadzi troje drzwi: główne (zachodnie), boczne (południowe) i do zakrystii (północne).

Prezbiterium

Kościół nie posiada wyodrębnionego prezbiterium. O jego granicy z nawą świadczy uskok w ścianie północnej (około 40 cm.) i belkowany sufit (zachowany tylko we wschodniej części). Ołtarz główny drewniany z XVI-wieczną rzeźbą Trójcy Świętej - tzw. Tron Łaski. W prezbiterium zachowana polichromia późnogotycka. W dolnych partiach ścian – sedilia (pierwotnie miejsce dla polichromii). W prezbiterium okna ostrołukowe.

Nawa

Kościół jest jednonawowy. Strop płaski z fasetą. Okna zamknięte półkoliście i koszowo. Brak jest bocznych ołtarzy (choć w przeszłości było ich kilka). Do nawy od strony północnej przylega kwadratowa zakrystia. Ławki ustawione są w dwóch rzędach. Przy północnej ścianie, niewielkie podwyższenie, a na nim fisharmonia. . Na ścianie zachodniej wisi XVIII-wieczny obraz św. Antoniego Padewskiego (poprzednio wisiał w ołtarzu bocznym w Kościele Farnym).

Tron Łaski

W ołtarzu głównym kościoła znajduje się XVI-wieczna rzeźba przedstawiająca Grupę Ukrzyżowania – Boga Ojca, Ukrzyżowanego Chrystusa i Ducha Świętego – tzw. "Tron Łaski". Do 2005 roku znajdowała się na stole ołtarzowym i pełniła funkcję nastawy. W tym roku została przeniesiona do Muzeum Diecezjalnego w Płocku. W 2010 roku rzeźba wróciła do kościoła i znalazła miejsce w nowym ołtarzu głównym.

Gotycka polichromia

W latach 30. XVI wieku, (około 1529) wykonano w kościele polichromię. Podczas pożaru kościoła w 1614 roku, została częściowo zniszczona i zatynkowana. W 1958 roku, podczas prac renowacyjnych, robotnicy, w trakcie wykuwania wejścia natrafili na fragmenty malowideł. Zdjęto tynki w całym kościele i odkryto że wszystkie ściany i sufit pokryte były barwnymi obrazami. Jednak z powodu, złego ich stanu w nawie, pozostawiono jedynie fragmenty w prezbiterium. Zakonserwowano je i wyeksponowano. Przez prawie pół wieku, pogarszał się ich stan. W latach 90., głównie z powodu zawilgocenia i zasolenia podłoża murów kościoła, ich stan był tak dramatyczny, iż obserwować można było pudrowanie warstw malarskich na całej powierzchni, łuszczenie farby, zmiany kolorystyki wywołane przez mikroorganizmy. Rysunek postaci, barwy, a tym samym całe przedstawienia stawały się, z roku na rok, coraz mniej czytelne. Wiele lat trwały starania urzędu konserwatorskiego o pozyskanie środków finansowych na ich konserwację, aż wreszcie w roku 1998 zadanie to znalazło się w rządowym programie "Ochrona wnętrz historycznych". Wstępny program prac konserwatorskich przewidywał realizację tego projektu w okresie dwóch lat. Szczegółowe rozpoznanie problematyki konserwatorskiej, przede wszystkim rozpoznanie złego stanu murów ceglanych – podłoża polichromii, konieczność ich stopniowego osychania, a także ujawnienie problemu odprowadzania wód opadowych od obiektu i konstrukcyjnych spękań ścian kościoła, wymusiły ustalenie innego, bardziej złożonego i poszerzonego o powyższe zagadnienia, programu konserwatorskiego. Opracowania tegoż podjął się dr Sławomir Skibiński. Prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1998-2001. Całkowity koszt prac, finansowanych głównie z budżetu państwowych służb konserwatorskich, wyniósł 166 tys. złotych. Polichromia przedstawia różne wydarzenia biblijne. Kolejno są to:

  • Na ścianie północnej – w półkolistej wnęce scena Ostatniej Wieczerzy, a w górnej strefie fragment Zmartwychwstania.
  • Na ścianie wschodniej (ołtarzowej) – w dwóch wąskich, półkoliście zamkniętych wnękach postacie św. Katarzyny i błogosławiącego Chrystusa, w glifie okiennym Chusta św. Weroniki, w narożniku Ukrzyżowanie z Matką Boską i św. Janem.
  • Na ścianie południowej – św. Hieronim, fragment (zapewnie) Sądu ostatecznego (widoczna scena zrzucenia do piekieł), w glifie okiennym ornament liściasty
  • W kruchcie zachodniej (przy głównym wejściu) – gotycki ornament (liście i krzyże)

Obecnie malowidła prezentują się bardzo ciekawie. Nie ma już obaw iż unikalne dzieło mistrzów średniowiecza ulegnie zniszczeniu. Niestety kościół nie jest udostępniany do zwiedzania turystom. Otwierany jest jedynie rankiem, gdyż wtedy odprawiana jest tam Msza św., a po niej, kościół zostaje zamknięty. Sierpecka polichromia to unikat na skalę ogólnopolską.

Wygląd zewnętrzny

Kościół to budowla zbudowana na planie prostokąta, z niewielkim uskokiem w ścianie północnej. Zbudowany z cegły, z niewielką ilością kamieni polnych w ścianach północnej i zachodniej. Dach dwuspadowy, kryty blachą z ażurową wieżyczką na sygnaturkę, zwieńczoną cebulastym, blaszanym hełmem. Szczyty wschodni i zachodni – barokowe, za spływami wolutowymi, rozczłonkowane toskańskimi pilastrami. Wschodni zwieńczony półkolistym naczółkiem, zachodni – trójkątnym.

Przykościelny cmentarz

Wokół kościoła znajdował się cmentarz. Początkowo chowano na nim zmarłych ze szpitala. Po jego likwidacji, wykorzystywany jako miejsce pochówku mieszkańców parafii. Na zewnątrz kościoła, jak i wewnątrz nie zachował się żaden nagrobek ani epitafium. Jednak do 2006 roku, wewnątrz, na ścianie północnej wisiała tablica epitafijna Marty z Wałęskich Frankowskiej (zm. 1841 r.) niestety i po niej brak dzisiaj śladu.

Ciekawostki

  • W 1939 roku, w Sierpcu, na plebanii kościoła Ducha Świętego gościł gen. Władysław Anders wraz z Nowogródzką Brygadą Kawalerii. Dla upamiętnienia tego faktu, na budynku gdzie mieszkał generał, umieszczono pamiątkową tablicę.
  • Podczas przebudowy kościoła w 1958 roku, przeniesiono wejście ze ściany wschodniej na zachodnią. Jednak nie zmieniono kształtu ogrodzenia wokół budynku. Brama która prowadziła do głównego wejścia, obecnie prowadzi w stronę okna.

Funkcja

Po likwidacji szpitala w XIX wieku, kościół przeszedł pod administrację proboszcza sierpeckiego. On sam wprowadził się do plebanii (kościół farny, stoi kilkaset metrów dalej). Po reformie administracyjnej z 1981 roku, kościół został uznany jako filia parafii św. Wita, Modesta i Krescencji i taką rolę spełnia do dziś. Msze odprawiane są latem od poniedziałku do soboty o godz. 7.00.


Kościół Ducha Świętego - to miejsce nie posiada jeszcze przewodnika. Jeśli znasz to miejsce, to tutaj możesz napisać przewodnik.