Plac Stu Straconych

Plac Stu Straconych (przed wojną Plac Stodół) w Zgierzu – miejsce publicznej egzekucji 100 Polaków (96 mężczyzn i 4 kobiet) wykonanej 20 marca 1942 roku, największej na obszarze "Kraju Warty".

Plac Stu Straconych (przed wojną Plac Stodół) w Zgierzu – miejsce publicznej egzekucji 100 Polaków (96 mężczyzn i 4 kobiet) wykonanej 20 marca 1942 roku, największej na obszarze "Kraju Warty".

Historia

Mord był odwetem za zastrzelenie 6 marca 1942 r. dwóch gestapowców przez sierżanta WP Józefa Mierzyńskiego ze Zgierza, członka AK, w trakcie ujawniania przez niego miejsca ukrycia broni. Pomimo, że Niemcy znali sprawcę, celem sterroryzowania narodu polskiego zastosowali zbiorową odpowiedzialność.

Była to największa publiczna egzekucja nie tylko na terenie Kraju Warty, ale i na terenie całego okupowanego przez Niemców obszaru Polski. Hitlerowcy spędzili na nią około 6 tysięcy mieszkańców Zgierza i okolicy, spośród których wybrano losowo 100 mężczyzn jako zakładników odpowiadających życiem za niezakłócony jej przebieg.

Ofiary przewieziono przede wszystkim z więzienia policyjnego – ale nieoficjalnie było to również więzienie do dyspozycji pobliskiego gestapo (przy al. K. Anstadta) – przy ul. Sterlinga 16 oraz z więzienia na Radogoszczu. Kobiety przywieziono z więzienia kobiecego przy ul. Gdańskiej 13, w tym żonę Józefa Mierzyńskiego – Joannę.

Na rozstrzelanie szli w siedmiu grupach (sześć grup po piętnaście osób), ostatnia liczyła dziewięć osób, setnym był inwalida zastrzelony w miejscu pochowania.

Wśród rozstrzelanych osób znaleźli się między innymi:

• Władysław Dzierżyński (ur. 1881) – profesor dr medycyny (neurolog, psychiatra), ordynator oddz. neurologicznego szpitala im. I. Mościckiego w Łodzi (1930–1939), pułkownik Wojska Polskiego w stanie spoczynku;
• Kazimierz Józef Kowalski (ur. 1902) – przedwojenny prezes Stronnictwa Narodowego;
• Jan Kacper Nowicki (ur. 27 grudnia 1901 w Pabianicach), szef Biura Informacji i Propagandy Okręgu Łódzkiego AK.

Ciała ofiar zostały zakopane na terenie lasu lućmierskiego w masowej mogile, którą dzień wcześniej wykopali więźniowie Radogoszcza w Łodzi. Oni też zostali użyci do zakopania zwłok.

Niedługo po wojnie została przeprowadzona ekshumacja ciał ofiar, o której zachowały się szczątkowe informacje. Nie ustaloną ich liczbę pochowano w miejscu, gdzie obecnie znajduje się krzyż i pomnik. W czerwcu 2012 r. archeologowie z Instytutu Archeologicznego Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadzili wstępne poszukiwania pierwotnej mogiły.

Upamiętnienie

Las Lućmierski

Miejsce pochówku ofiar egzekucji w lesie upamiętnia aranżacja plastyczna, natomiast przy pobliskiej szosie ze Zgierza do Ozorkowa (fragment drogi krajowej 91), stoi niewielki obelisk wyraźnie wskazujący dla przejeżdżających to miejsce (obok tablica informacyjna z drogą dojścia do mogiły).

Zgierz

Pierwszy – drewniany – pomnik na miejscu egzekucji powstał w 1945 roku. W latach pięćdziesiątych zastąpił go betonowy w kształcie iglicy. Monument dłuta łódzkiego rzeźbiarza – Antoniego Biłasa został odsłonięty 28 września 1969 roku.

Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Zgierza w dniu 8 stycznia 1999 r. powołany został Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych, którego zadaniem było odnowienie zniszczonego przez czynniki atmosferyczne monumentu. Prace, które rozpoczęto w 1999 r. (roboty remontowe pomnika) zakończono w 2002 r. (zagospodarowanie Placu Stu Straconych). Po 10 latach pracy i osiągnięciu zamierzonych celów, Społeczny Komitet Renowacji Pomnika Stu Straconych zakończył działalność w dniu 22 października 2008 roku.

Lista rozstrzelanych

Akta gestapo w Łodzi, znajdujące się w zespole Tajnej Policji Państwowej – Oddział w Łodzi, przechowywanym obecnie w archiwum łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej dostarczyły nowych informacji o liście rozstrzelanych w Zgierzu. Pozwoliły one zweryfikować część nazwisk, dopisać dodatkowe, uzupełnić brakujące imiona czy daty urodzenia w stosunku do wcześniej sporządzonego wykazu nazwisk pomordowanych.