Muzeum w Chorzowie

Muzeum w Chorzowie jest instytucją muzealną, w której zgromadzono zabytki historyczne i etnograficzne z Górnego Śląska.

Muzeum w Chorzowie jest instytucją muzealną, w której zgromadzono zabytki historyczne i etnograficzne z Górnego Śląska.

Informacje ogólne

Muzeum znajduje się w Chorzowie przy ul. Powstańców 25. W muzeum znajdują się działy:

• numizmatyki
• medalierstwa
• historii
• sztuki
• etnografii
• edukacyjno - promocyjny
• biblioteka

Dzieje Muzeum

Muzeum w Chorzowie zostało utworzone, jako Muzeum Ziemi Bytomskiej w 1934 roku. Powstało po przejęciu przez miasto Chorzów kolekcji Muzeum Powiatowego w Świętochłowicach powołanego w 1925 roku. Muzeum Ziemi Bytomskiej zostało otwarte dla publiczności 13 grudnia 1935 roku. Wówczas mieściło się w pomieszczeniach szkoły przy obecnej ulicy H. Dąbrowskiego 53. Rozwój Muzeum przerwała II wojna światowa. W lutym 1945 roku wznowiło działalność, a dwa lata później w ówczesnej siedzibie przy ulicy Sienkiewicza 3 udostępniło dla zwiedzających wystawy. Od 1950 roku funkcjonuje pod obecną nazwą. W latach 1952 – 1959 Muzeum w Chorzowie było Oddziałem Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Od chwili powołania Muzeum kilkakrotnie zmieniało swoją siedzibę zanim otrzymało w 1957 roku budynek przy ulicy Powstańców 25. Po wykonaniu remontów i prac adaptacyjnych Muzeum w Chorzowie zostało udostępnione dla zwiedzających w swojej obecnej siedzibie 31 stycznia 1959 roku. Od roku 1991 Muzeum w Chorzowie jest samorządową instytucją kultury i prowadzi działalność na podstawie statutu z 2000 roku.

Działy Muzeum w Chorzowie

Dział Numizmatyczny

Dział numizmatyczny liczy obecnie około 16 000 eksponatów, w tym ponad 10 000 monet oraz niespełna 6 000 sztuk pieniądza papierowego. Kolekcję monet tworzą głównie numizmaty polskie od okresu średniowiecza do współczesności oraz monety śląskie, jak również będące na Śląsku w obiegu. Do bardzo cennych należy kolekcja kwartników śląskich, trzecia, co do wielkości w Polsce. Pozostałą część zbioru tworzą m.in. monety Habsburgów od XVII w., monety pruskie i niemieckie oraz monety nowożytne poszczególnych krajów europejskich. W zbiorach znajduje się również kilkanaście sztuk monet antycznych, greckich i rzymskich. Wśród pieniędzy papierowych najliczniej reprezentowane są śląskie pieniądze zastępcze z lat 1914 – 1924. Muzeum posiada również cenną kolekcję polskich pieniędzy papierowych od pierwszych emisji z 1794 roku aż do czasów współczesnych. Poza tym w zbiorach znajdują się pieniądze zastępcze i banknoty Niemiec i Austrii oraz banknoty rosyjskie i innych krajów europejskich.

Dział Medalierski

Zbiory Działu Medalierskiego liczą około 9 000 medali, odznaczeń o odznak. W zbiorze tym znajduje się szereg bogatych kolekcji, m.in. medale poświęcone Tadeuszowi Kościuszce, Janowi III Sobieskiemu i zwycięstwu pod Wiedniem w 1683 roku, medale z okresu wojen śląskich, medale rocznicowe z okazji bitwy pod Grunwaldem, liczące ponad 500 pozycji kolekcja medali i medalików religijnych XVIII i XIX wieku, czy bogata kolekcja medali śląskich, począwszy od XVII w. do czasów współczesnych. W zbiorach Działu znajduje się również spuścizna po śląskim medalierze Janie Wysockim, która obejmuje około 220 medali i plakiet z brązu, cyny oraz srebra. Bogato reprezentowani są również m.in. tacy medalierzy jak: Jan Raszka, Józef Gosławski, Franciszek Habdas, Jerzy Jarnuszkiewicz, Józef Stasiński, Bronisław Chromy, Zygmunt Brachmański, Witold Karski, czy Piotr Gawron. Wśród zbiorów falerystycznych wyróżnia się kolekcja odznak wojskowych, zarówno z okresu II Rzeczypospolitej (odznaki pułkowe) jak również Ludowego Wojska Polskiego (około 2500 pozycji). Poza tym na uwagę zasługuje kolekcja odznak i odznaczeń z okresu powstań śląskich i plebiscytu, odznak i medali bractw strzeleckich oraz odznak śląskich towarzystw społeczno – kulturalnych i zawodowych, zarówno polskich, jak i niemieckich.

Dział Historii

Kolekcje Działu Historii są ściśle związane z dziejami Muzeum. Dział posiada zabytki pochodzące ze zbiorów dawnego Muzeum Powiatowego w Świętochłowicach, które gromadziło między innymi pamiątki dotyczące powstań i plebiscytu, kartografię oraz fotografie związane z przemysłem. Do najcenniejszych zabytków pozyskanych w pierwszym okresie działalności Muzeum należy urna do głosowania w plebiscycie na Górnym Śląsku przekazana do zbiorów w 1936 roku. Z tego czasu pochodzą również pamiątki po Wawrzyńcu Hajdzie, ks. Norbercie Bonczyku, Janinie Omańkowskiej. Po 1945 roku do zbiorów włączono niezwykle interesujący zbiór fotografii i dokumentów pochodzący z archiwum miejskiego. W tym czasie kontynuowano gromadzenie pamiątek dotyczących powstań i plebiscytu (dokumenty, afisze, plakaty, ulotki) oraz powiększono zbiór sztandarów. Obecnie Muzeum w Chorzowie posiada największą kolekcję sztandarów na Górnym Śląsku (170 obiektów), które dokumentują działalność śląskich towarzystw i związków oraz organizacji społecznych. Ciekawy jest zbiór pamiątek śląskich towarzystw śpiewaczych i organizacji społecznych takich jak Towarzystwo Polek i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Zbiory kartografii śląskiej liczą ponad 80 map i planów. W skład kolekcji militariów wchodzą umundurowanie i broń polskich oraz niemieckich organizacji wojskowych i paramilitarnych. Licznym zbiorem jest kolekcja ikonografii (około 7 tysięcy obiektów). Obejmuje ona fotografie: portretową, dokumentalną, reportażową od połowy XIX wieku do końca XX wieku. Największą część ikonografii to fotografia portretowa ze śląskich zakładów fotograficznych, głównie z terenu Chorzowa. Są to przede wszystkim odbitki pozytywowe zarówno luzem, jak i w albumach, klisz i negatywów jest niewiele. Oprócz zdjęć ważna jest kolekcja pocztówek śląskich (ponad 1500 obiektów), wśród których występują widokówki Chorzowa i innych miast śląskich, a także pocztówki propagandowe zarówno polskie, jak i niemieckie z okresu plebiscytu w 1921 roku. Duża część zbiorów historycznych to pamiątki i dokumenty osobiste dokumentujące działalność zawodową i społeczną mieszkańców Chorzowa.

Dział Sztuki

Muzeum w Chorzowie liczy około 1500 muzealiów: rycin, obrazów, rzeźb i obiektów rzemiosła artystycznego. Do głównego nurtu kolekcji należy malarstwo i grafika o tematyce przemysłowej – od końca XIX w. po dzień dzisiejszy. Są to głównie pejzaże industrialne oraz przedstawienia wnętrz hut, kopalń, zakładów przemysłowych z terenów Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, ale zdarzają się również widoki z innych regionów (np. port w Gdyni, szyby naftowe w Borysławiu). Spośród autorów wymienić wypada Feliksa Michała Wygrzywalskiego (1875-1944), Rafała Malczewskiego (1892-1965), Piotra Kowalewicza (1894-1952), Pawła Stellera (1895-1974), Władysława Zakrzewskiego (1903-1944), Jana Dutkiewicza (1911-1983), Rafała Pomorskiego (1921-1974), Mariana Malinę (1922-2004), Jerzego Nowosielskiego (1923-2011). Dział przejął ponadto spuściznę artystyczną Jana Wysockiego (1873-1960) i Tadeusza Ślimakowskiego (1915-1988). Wysocki, pochodzący z Mysłowic na Górnym Śląsku, studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, szczególne zdolności przejawiał jednak w dziedzinie rzeźby i medalierstwa. Chorzowskiemu Muzeum przekazał swoje obrazy, rzeźby, medale. Ślimakowski był członkiem grupy ST-53, która podjęła studia nad Teorią widzenia Władysława Strzemińskiego. Dział Sztuki zyskał kolekcję jego abstrakcyjnych obrazów oraz ciekawych drobnych form rzeźbiarskich o biomorficznych kształtach. Muzeum w Chorzowie stale uzupełnia swe zbiory, także o prace współczesnych artystów, głównie związanych z Chorzowem i Górnym Śląskiem, patrzących z innej już perspektywy na tereny (po-) przemysłowe i śląska codzienność.

Dział Etnografii

Zbiory Działu dokumentują typowy dla części Górnego Śląska obraz kultury ludowej i robotniczej z przełomu XIX i XX wieku. Na szczególne wyróżnienie zasługuje kolekcja kobiecego i męskiego stroju ludowego, XIX wiecznych ręcznie malowanych talerzy fajansowych. Tradycyjne rzemiosła reprezentowane są poprzez narzędzia, warsztaty i wyroby z zakresu tkactwa, plecionkarstwa, kołodziejstwa, szewstwa, kowalstwa. Interesujący jest również zielnik roślin leczniczych i magicznych w postaci obrazków zielnikowych z 1948 roku. W zasobach Działu Etnografii znajdują się materiały archiwalne Łukasza i Stanisława Wallisów, dotyczące wielu dziedzin kultury ludowej, wśród nich pokaźny zbiór pieśni z Górnego Śląska.

Dział Edukacyjno – Promocyjny

Działalność edukacyjna w Muzeum jest jedną z ważniejszych misji, jakie powinna realizować każda placówka muzealna. Dlatego w pracy Działu szczególny nacisk położony jest na przygotowanie i realizację zajęć edukacyjnych skierowanych przede wszystkim do dzieci i młodzieży. Stała oferta edukacyjna obejmuje zarówno lekcje muzealne prowadzone w oparciu o prezentacje multimedialne i prezentacje zbiorów, jak i zajęcia o charakterze interaktywnym oraz zajęcia o charakterze warsztatów plastycznych. Równie ważnym polem działalności jest organizacja i promocja wydarzeń muzealnych: wystaw, wydawnictw, sesji i koncertów oraz współpraca z mediami. Uznaniem publiczności cieszy się cykl niedzielnych koncertów kameralnych „Muzyczne Poranki”.

Biblioteka

W zasobach Biblioteki fachowej znajduje się ponad 4000 tytułów. Są to wydawnictwa z zakresu historii, sztuki, etnografii i geografii, a także kalendarze, podręczniki, śpiewniki, przewodniki i wydawnictwa encyklopedyczne, 650 tytułów czasopism polskojęzycznych, w tym 250 wydanych na Śląsku i ponad 30 w Chorzowie. Ich tematyka jest różnorodna, poprzez popularnonaukową, religijną, krajoznawczą po obyczajową; zachowała się także pokaźna liczba gazet codziennych, niektóre tytuły są unikatowe. Ponadto Biblioteka posiada w swoich zbiorach książki i czasopisma wydane w XIX i XX wieku w języku polskim i niemieckim, w większości są to zbiory dotyczące Śląska. Kolekcja starych druków liczy prawie 2000 woluminów w tym inkunabuły, polonika i silesiana. W zbiorach znajduje się kompletne wydanie czasopisma Schlesische Provinzialblätter, wydawanego od 1785 roku we Wrocławiu. Wśród wydawnictw dotyczących numizmatów i medali warto wymienić pierwsze czasopismo numizmatyczne w Europie Historischer Münz Belustigung wydawane od 1729 roku w Norynberdze; w zbiorach Biblioteki znajdują się cztery roczniki tego wydawnictwa. We wrześniu 2011 roku Muzeum w Chorzowie przystąpiło do Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, gdzie sukcesywnie umieszcza swoje zbiory biblioteczne.

Wystawa stała

Z dziejów pieniądza. Polska – Śląsk. Stała wystawa numizmatyczna

W grudniu 2006 roku otwarta została stała wystawa numizmatyczna „Z dziejów pieniądza Polska – Śląsk”. Poświęcona jest dziejom pieniądza w Polsce od jego początków w XI wieku do roku 1939 oraz historii mennictwa śląskiego od końca XII wieku do momentu zamknięcia mennicy wrocławskiej w 1826 roku. Na wystawie można zobaczyć monety poszczególnych władców Polski oraz książąt i miast śląskich, jak również monety wybijane na Śląsku przez Habsburgów i królów pruskich. Prócz monet prezentowane są również pieniądze papierowe, z których pierwsze wydane zostały w 1794 roku, w czasie Insurekcji kościuszkowskiej. Dodatkową atrakcję stanowią skarby monet z okresu wojen husyckich i wojny trzydziestoletniej, odkryte na Górnym Śląsku oraz kolekcja wag monetarnych z XVIII i XIX wieku. Na wystawie eksponowanych jest ponad 800 monet.