” | Bazylika Trójcy Przenajświętszej i świętej Anny – kościół, sanktuarium w Prostyni, należący do parafii Trójcy Przenajświętszej w Prostyni.
Pierwszy drewniany kościół filialny parafii Kosów Lacki wybudowany był w 1344 roku. Wtedy fundusze na utrzymanie osoby duchownej dostarczali mieszkańcy. Z tego kościoła według tradycji zachował się do chwili obecnej drewniany krzyż z wyobrażeniem Chrystusa Ukrzyżowanego naturalnej wielkości.
W roku 1510, w uroczystość Trójcy Przenajświętszej miejscowa wieśniaczka, Małgorzata Błażkowa miała widzenie św. Anny, która wyraziła życzenie, aby na wzgórzu wybudowano kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej, a w miejscu jej objawienia kapliczkę. Prostyńscy, właściciele miejscowych dóbr wybudowali dwa kościoły: ku czci Trójcy Przenajświętszej i ku czci św. Anny. Oni również poprosili biskupa łuckiego Pawła Aligmunta Holszańskiego o erygowanie parafii w Prostyni. Ta nastąpiła 15 czerwca 1511 roku. Prawdopodobnie biskup Holszański przy tej okazji podarował kościołowi największy zabytek zachowany do naszych czasów, późnogotycką figurę Trójcy Przenajświętszej.
Kościoły prostyńskie konsekrował w 1543 roku biskup łucki Jerzy Falczewski. Do Prostyni napływali liczni wierni ze wszystkich zakątków Polski, a szczególnie z diecezji łuckiej, płockiej, poznańskiej i wileńskiej. W starej "Księdze Łask" widać wpisy pielgrzymów z Białegostoku, Lublina, Poznania i innych miejsc. W 1547 roku przybyła w pielgrzymce królowa Bona, żona Zygmunta Starego. Modliła się długo w świątyniach i złożyła w ofierze bogate aparaty liturgiczne. Prostyń znalazła się na jednej z najstarszych map ziem polskich – na mapie Wacława Grodeckiego z 1596 roku. W roku 1552 napadli na Prostyń Tatarzy. Złupili wówczas świątynie i zabrali do niewoli kilkunastu mieszkańców wioski. W marcu 1657 roku napadli znów Szwedzi i obrabowali oba kościoły. W kościele św. Anny zabili ks. Marcina Rybińskiego, wikariusza parafii a potem kościół podpalili. Świątynię odbudował w 1750 Barnaba Suchodolski, miejscowy dziedzic.
W 1799 roku rozebrany został kościół Trójcy Przenajświętszej. Parafianie i pątnicy przystąpili do wznoszenia nowej, murowanej świątyni. Prace rozpoczęto w 2 marca 1802 roku. Nabożeństwa odbywały się w kościele św. Anny. Nowa świątynia w stanie surowym została wybudowana pod koniec 1808 roku. W dniu 5 lipca 1812 roku w świątynię uderzył piorun i spłonął dach i wieże, zostały tylko mury. Z powodu nieszczęść, które spadły na kraj, nie przystąpiono do odbudowy. Prace ruszyły dopiero w 1857 roku dzięki ofiarom pątników. Szczególnie do odbudowy przyczyniła się Konstancja Ciecierska, dziedziczka dóbr Mordy, która ofiarowała 12 tysięcy rubli, na ówczesne czasy kwotę znaczną. W 1858 roku świątynia w stylu neoromańskim została odbudowana a 26 lipca 1860 roku świątynię konsekrował biskup podlaski Beniamin Szymański. Sytuacja polityczna na ziemiach zaboru rosyjskiego w drugiej połowie XIX wieku sprawiła, że rola sanktuarium w Prostyni jako ośrodka religijno-narodowego stale rosła. Po klęsce powstania styczniowego i ukazach carskich kasujących diecezję podlaską i przepisujących unitów na prawosławie, odpusty w Prostyni gromadziły wielotysięczne tłumy pielgrzymów, wśród których pod pozorem handlu kozami ukrywali się unici. Stan ten trwał do 1905 roku, kiedy to car wydał ukaz o wolności religijnej. Na pamiątkę tych wydarzeń do dnia dzisiejszego podczas odpustu parafialnego sprzedawane są charakterystyczne kozy z ciasta.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, wierni znów licznie ruszyli do Prostyni. Na uroczystości odpustowe w 1919 roku przybyło ponad 30 tysięcy pielgrzymów. Stan taki trwał przez wszystkie lata międzywojenne. 19 lipca 1944 roku wycofujący się Niemcy wysadzili w powietrze kościół. Przed zniszczeniem kościoła Niemcy pozwolili ks. Ludwikowi Warpechowskiemu, wikariuszowi parafii, wynieść ze świątyni cenniejsze zabytki. W pierwszym rzędzie wyniesiono cudowną figurę Trójcy Przenajświętszej. Po wojnie, 19 stycznia 1945 roku został mianowany proboszczem ks. Józef Ruciński, który z olbrzymią energią przystąpił do odbudowy świątyni. 26 lipca 1946 roku przystąpiono do naprawy i oczyszczania fundamentów świątyni i na nich zaczęto wznosić nowe mury. Projektantem świątyni był prof. Bohdan Pniewski, plany wykonał architekt Jerzy Kowarski, pracami kierował inż. Antoni Szeciłło a duszą budowy był ks. Józef Rucińcki. W uroczystość Trójcy Przenajświętszej, 13 czerwca 1954 roku poświęcił świątynię ks. Ignacy Świrski, biskup siedlecki. On też uroczyście wprowadził do świątyni cudowną figurę z dotychczasowej drewnianej kaplicy.
3 czerwca 2012 sanktuarium zostało podniesione do godności bazyliki mniejszej. |
