Synagoga w Chrzanowie

Synagoga Wielka – nieistniejąca obecnie synagoga. Znajdowała się w Chrzanowie przy skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Garncarskiej.

Synagoga Wielka – nieistniejąca obecnie synagoga. Znajdowała się w Chrzanowie przy skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Garncarskiej.

Historia

Synagoga została zbudowana w latach 1786-1787, za zgodą arcybiskupa gnieźnieńskiego Michała Jerzego Poniatowskiego z 20 lipca 1785 roku. Parcelę pod synagogę nabyto za 144 złotych od Antoniego Sajdaczka w 1786 roku i natychmiast rozpoczęto prace budowlane, które trwały do 1787 roku.

W latach 30. XIX wieku synagoga ze względu na zły stan techniczny została rozbudowana i wyremontowana według projektu krakowskiego architekta i budowniczego Feliksa Radwańskiego juniora. Wówczas przedłużono synagogę w kierunku zachodnim o około 10 metrów, przedsionek i babiniec zostały przesunięte ku zachodowi, na dobudowany fragment budynku. Na parterze wydzielono sień, a po jej bokach usytuowano dwie osobne klatki schodowe, prowadzące na babiniec.

Na przełomie XIX i XX wieku synagoga przeszła swój ostatni remont, podczas którego znacznie uproszczono fasadę, z której usunięto detale klasycystyczne i neorenesansowe oraz zwieńczono ją schodkowym szczytem i wyremontowano dach. W XX wieku po stronie północnej dobudowano betonowe schody oraz przybudówkę.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny przez wiele lat budynek synagogi stał opuszczony i popadał w ruinę. W grudniu 1950 roku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Chrzanowie podjęło uchwałę przebudowania synagogi na salę teatralną, co wzbudziło liczne protesty lokalnej społeczności żydowskiej.

Wkrótce jednak okazało się, że władze miejskie nie otrzymały funduszy na przebudowę i zrezygnowały z budynku synagogi. W 1973 roku na polecenie ówczesnych władz miejskich synagoga została wysadzona w powietrze, mimo iż Muzeum w Chrzanowie czyniło wówczas starania dla pozyskania jej do ekspozycji muzealnej. Obecnie plac po niej do dnia dzisiejszego nie został zabudowany.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 21,45 na 14,30 metrów. W jej wnętrzu we wschodniej części znajdowała się obszerna sala modlitewna, do której wchodziło się przez przedsionek, nad którym na piętrze znajdował się babiniec, otwarty na salę główną arkadami z filarami. Prowadziły do niego dwie osobne klatki schodowe z osobnymi wejściami.

W głównej sali modlitewnej na wschodniej ścianie znajdował się bogato zdobiony Aron ha-kodesz, a na środku ośmioboczna bima. Całą salę oświetlały, umieszczone na wysokości piętra 8 wysokich, półokrągle zakończonych okien.

Pierwotnie fasada główna miała symetryczną, trójosiową kompozycję. Jej partię środkową stanowił wgłębny portyk z parą kolumn na parterze i czteroarkadową loggią na piętrze.