Sanktuarium św. Pustelników Świerada i Benedykta

Kościół parafialny pw. Świętych Pustelników Andrzeja Świerada i Benedykta w Tropiu – kościół romański z przełomu XI/XII w. Jeden z najstarszych w Małopolsce.

1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych - województwo małopolskie (pol.). 30 września 2014. .

Kościół parafialny pw. Świętych Pustelników Andrzeja Świerada i Benedykta w Tropiu – kościół romański z przełomu XI/XII w. Jeden z najstarszych w Małopolsce.

Historia

Kościół należy do najstarszych w tej części Polski. Miał go fundować około 1045 roku Kazimierz Odnowiciel, a poświęcać ok. 1073 r. św. Stanisław męczennik. Wg. tradycji budynek powstał w miejscu gdzie znajdowała się pustelnia św. Świerada, mnicha benedyktyńskiego żyjącego na przełomie X i XI w. Z pierwotnej budowli pozostały jednak tylko mury prezbiterium, wtórnie podwyższone, oraz relikty północnej i zachodniej ściany nawy. Ukończenie budowy datuje się na przełom XI-XII w. W XIII w. do północnej ściany zostaje dobudowana zakrystia (teraz schowek). W XVI w. część murów prezbiterium nadmurowano i przesklepiono kopułką z latarnią oraz do południowej ściany nawy dobudowano kaplicę Matki Bożej, która obecnie pełni rolę zakrystii.

W dokumentach sprzedaży dóbr Tropsztyna z 1535, kościół wzmiankowany jest jako pw. św. Geralda, a od 1556 do 1603 służy protestantom jako zbór kalwiński. Na początku XVI w. kościół został przejęty na zbór ariański braci polskich.

W XVII w., prawdopodobnie ok. 1634 zostaje dobudowana kruchta i "klasztorek", znajdujące się na północnej ścianie nawy oraz następuje rozbudowanie nawy ku zachodowi.

Architektura

Budowla orientowana, wykonana z ciosów piaskowca spojonych gliną z niewielką domieszką wapna. Kościół pierwotnie jednonawowy z wyodrębnionym prezbiterium zamkniętym prosto. W późniejszych wiekach dobudowano zakrystię przylegającą do północnej strony prezbiterium, następnie od strony południowej nawy - kaplicę Matki Bożej. Kolejnym etapem rozbudowy było przedłużenie nawy ku zachodowi, oraz od strony północnej, dobudowanie kruchty i "klasztorka", zewnętrznego pomieszczenia. Fasada budowli prosta, dwukondygnacyjna, z łukowo zwieńczonym otworem wejściowym. Dach blaszany z wieżyczką ma sygnaturkę.

Wymiary nawy: 6,30 m x 11,5 m, prezbiterium 3,20 m x 3,00 m.

Wnętrze

Polichromowany strop z II połowy XVII w. przemalowany w XIX w., przedstawia scenę Zesłania Ducha Świętego. Jest to kopia XVI w. malowidła, Giorgia Vasariego z Florencji. Starsza warstwa oryginalnego malowidła widoczna jest w sondzie konserwatorskiej (1982). W ościeżu północnego łuku tęczowego zachowały się fragmenty romańskiego malowidła w technice al fresco, z użyciem barwników niebieskiego i czerwonego. Przedstawiają postać węgierskiego władcy, św. Stefana, w koronie z berłem w prawej dłoni, który sprowadził św. Świerada znad Dunajca na węgierską wówczas Słowację. Pochodzi z I. Połowy XII w. i wiąże się z benedyktyńskim środowiskiem artystycznym środkowej i płd. Europy. W ościeżu południowym widnieje romański zacheusz w formie malowanego krzyża, obok późniejszego, gotyckiego - świadkowie wczesnych konsekracji tego kościoła, 1073 i po odbudowie kościoła po zniszczeniach tatarskich w XIII w.

W kościele znajdują się cztery okna zamknięte półkoliście. Zaślepione, na wschodniej ścianie prezbiterium oraz północnej ścianie nawy. Kolejne dwa na południowej ścianie prezbiterium, jedno pod drugim. Dolne z czasów budowy, górne z okresu nadbudowy prezbiterium. W XIX w. zostały połączone w jedno. Oprócz tego wysokie okno zamknięte ostrołukowo na południowej ścianie nawy. Z pierwotnej budowli pochodzi arkada łuku tęczowego wsparta na gzymsie impostowym o prostym profilu oraz pozostałości zach. portalu. Po stronie południowej nawy znajdują się odrzwia z herbem Pruskim prowadzące do obecnej zakrystii. Po przeciwległej stronie wejście do kaplicy. Nad wejściem znajduje się chór muzyczny.

Wyposażenie

We wnętrzu znajduje się ołtarz główny i dwa boczne. Nastawa głównego niearchitektoniczna, w formie prostokątnej ramy obrazowej, zdobionej ornamentem kwiatowym i uskrzydlonymi główkami w górnych rogach. W ramie umieszczony jest prostokątny, półkoliście zamknięty obraz z 1626, przedstawiający koronację Matki Bożej, adorowanej przez patronów kościoła, świętych pustelników Świerada i Benedykta, w strojach kamedulskich; u kolan św. Świerada widzimy herb rodu Ośmiorogów-Gierałtów, zapewne fundatorów obrazu. Mensa ołtarza z brązowego marmuru, została wykonana w 1627, ozdobiona herbem i inicjałami fundatora Jana Wiernka z Witowic. Powstanie bocznych ołtarzy datuje się na drugą połowę XVIII w. W lewym znajduje się obraz św. Benedykta, pustelnika i męczennika, datowany na 1765. W prawym, obraz Matki Bożej Różańcowej. Zdobione są ornamentami rocaille. Na południowej ścianie znajduje się obudowa chrzcielnicy, ze scenami Obrzezania, Chrztu Pańskiego oraz chrztu dziecka szlacheckiego i chłopskiego. Skrywa ona umieszczone wewnątrz muru kamienne naczynie chrzcielne, prawdopodobnie z XVI wieku. Z podobnego okresu pochodzi konfesjonał znajdujący się w kruchcie. Na płn. ścianie nawy znajduje się wykonane z brązowego marmuru epitafium Jana Wiernka, który był jednym z fundatorów rozbudowy kościoła. Obok znajduje się drugie epitafium, wykonane z białego marmuru, uczestnika powstania listopadowego w 1831 i zesłańca na Sybir, Adama Siedmiogrodzkiego. W połowie nawy po przeciwległych stronach wiszą XX w. przedstawienia św. Benedykta po płn. stronie i Matki Boskiej Częstochowskiej po południowej. W kościele znajdują się trzy relikwiarze: bł. Teresy z Kalkuty, z kością św. Świerada i Krzyża Świętego.