Pałac w Kamieńcu

Pałac w Kamieńcu – pałac we wsi sołeckiej Kamieniec, położonej w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim, w gminie Zbrosławice. Usytuowany jest na tarasowym wzniesieniu po prawej stronie rzeki Dramy.

Pałac w Kamieńcu – pałac we wsi sołeckiej Kamieniec, położonej w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim, w gminie Zbrosławice. Usytuowany jest na tarasowym wzniesieniu po prawej stronie rzeki Dramy.

Właściciele

Prawdopodobnie na tym miejscu pierwszy drewniany zamek, podobnie jak i pierwszy kościół w Kamieńcu, wybudowali Templariusze. Krążą pogłoski, iż tu właśnie mistrz krzyżacki Hermann von Salza (1170 - 1239), ukrył w pośpiechu swe skarby. Mówi się, że istniały podziemne przejścia między istniejącymi wówczas zamkami w Kamieńcu, Ziemięcicach i Wieszowie. Informację o tych rzekomych faktach, podaje jeden z późniejszych właścicieli pałacu, hrabia Hubertus von Strachwitz. Na potwierdzenie tych przypuszczeń nie znaleziono jednak, jak dotychczas, materiałów źródłowych.

Na ruinach istniejącego wcześniej zamku w XVI w. wybudowany został przez ród Kokorzów kolejny, tym razem renesansowy zamek. Rodzina Kokorzów była starą śląską rodziną, znaną już w 1311 r., a wywodzącą się z Czech. Za siedzibę rodową uważali Kamieniec, który prawdopodobnie około 1539 r. nabył Jan Kokorz z księstwa niemodlińskiego. W 1556 r. Jan ożenił się z Katarzyną, córką wówczas już nieżyjącego, a pochodzącego z Bawarii Georga von Köenigsfeld.

Z kolei na zrębach tego zamku, na początku wieku XVIII, za sprawą ówczesnego właściciela Kamieńca, Martina Scholtz von Löwenckrona, wywodzącego się z rodu bytomskich mieszczan powstał pałac barokowy.

Pałac Löwenckronów (według kolorowej litografii z wydawnictwa Dunckera) otoczony był murem z kamienia łamanego, posiadał prostą, zwartą dwukondygnacyjną bryłę, niskie przybudówki i dach mansardowy – z tej fazy pochodzi kamienna tarcza herbowa w kartuszu, wmurowana w elewację zachodnią.

Wiosną 1750 r. pałac wraz z okolicznymi ziemiami kupił Karol Józef Strachwitz. Niedługo potem dokupił on także Księży Las i Ziemięcice. Swą główną rezydencją uczynił właśnie pałac w Kamieńcu.

W latach 1872 - 1873, gdy pałac należał do rodziny Strachwitzów, zburzono mur z basztami otaczający rezydencję, a sam obiekt został rozbudowany w stylu neorenesansowym (otrzymał tzw. „kostium francuski” charakterystyczny dla architektury rezydencjonalnej arystokracji i ziemiaństwa w latach 1864 - 1914). Na zachowanych kartach pocztowych z przełomu wieków można zobaczyć sylwetkę pałacu z charakterystycznymi wysokimi szczytami i mansardowym dachem.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z roku 1882 podaje, że oprócz wspomnianych do tej pory, panami na kamienieckim zamku byli jeszcze :

• w r. 1728 hr. Juliusz Verdugo
• w r. 1754 hr. Rudolf Sobek
• w r. 1763 hr. Karol Reder, a dopiero po nim hrabiowie von Strachowitz

Poza wymienionym słownikiem, nazwiska Rudolfa Sobka i Karola Redera, nie pojawiają się w źródłach pisanych.

Ostatnimi właścicielami pałacu przed II wojną światową była rodzina Stolbergów. Hrabia Günther zu Stolberg-Stolberg w roku 1910 dokonał ostatniej jego przebudowy. Nadała ona pałacowi dzisiejszy wygląd. Obiekt nabrał wówczas cech pałacu neobarokowego, zmieniono m.in. kształty szczytów nad ryzalitami, artykulację (podział) elewacji oraz hełmy wież. W narożnikach pojawiły się wieże: wyższa czworoboczna z kopulastym hełmem i niższa z hełmem cebulastym.

Po śmierci hrabiego Günthera, co nastąpiło 6 listopada 1926 r. w Paskau (Paskov ?), dobra kamienieckie wraz z pałacem odziedziczył jego najstarszy syn Hubert (1890 – 1960). Stan taki trwał do 1944 r.

Dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej ustanowiony 6 września 1944 r. przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, pozbawił praktycznie majątku ziemskiego, a tym samym i pałacu w Kamieńcu, rodzinę Stolbergów. Na mocy tego dekretu państwo polskie zlikwidowało bowiem bez odszkodowania, wszystkie poniemieckie majątki ziemskie.

Obecnie w pałacu mieści się Ośrodek Leczniczo-Rehabilitacyjny dla Dzieci, którego kierownikiem jest Grażyna Osińska.

Mysia Wieża

Budowla zwana „Mysią Wieżą” jest wieżą murowana z dzikiego kamienia i cegły, na rzucie prostokąta, ze skarpą od wschodu. Wewnątrz znajdują się pomieszczenia nakryte sufitami. Wieża jest usytuowana na wschód od pałacu.

Prace archeologiczne przeprowadzone w 2000 r., zweryfikowały dotychczasowe przypuszczenia odnośnie "Mysiej Wieży". Do tej pory sądzono, że została ona zbudowana w 1887 r., za Strachowitzów i służyła właścicielowi za obserwatorium astronomiczne.

W wyniku przeprowadzonych badań archeologicznych odkryto pozostałości budynków z okresu późnego średniowiecza. Odsłonięto między innymi renesansową latrynę w wieży i hypokaustum – średniowieczny piec, z którego specjalnymi kanałami gorące powietrze wędrowało do poszczególnych pomieszczeń i ogrzewało je. Szczegółowe badania wykazały istnienie przynajmniej czterech faz użytkowania budowli, począwszy od wieku XV do XIX. Prawdopodobnym jest, iż najstarsze fazy (XV - XVI wiek), można identyfikować z pozostałościami renesansowego zamku Kokorzów.

Kaplica pałacowa

Kaplicę pałacową ufundował w roku 1910 ostatni właściciel pałacu hr. Stolberg. Informuje o tym wmurowana w elewację kaplicy tablica z inskrypcją o następującej treści:

GUNTHERUS / COMES DE STOLBERG - STOLBERG / HOC SACRARIUM AEDIFICAVIT / ARCEMOUE REFECIT / ET AXORNAVIT / A.D. MCMX

Kaplica powstała na rzucie koła, została przykryta kopułą, posiadała ołtarz z sarkofagiem. Otrzymała wystrój późnobarokowy; wielobarwną marmurową posadzkę i sztukaterie z ornamentem regencyjnym. Pełniła funkcję sakralną do II wojny światowej, kiedy to pałac zajęli Rosjanie. Po wyzwoleniu, ogołocona z wyposażenia, przez szereg lat służyła jako magazyn. W październiku 2005 r., staraniem kurii diecezjalnej w Gliwicach i obecnego właściciela pałacu, kaplica odzyskała swój dawny blask.

Neorokokowy ołtarz kaplicy znajduje się obecnie w kościele parafialnym w Kamieńcu. Został on tam przeniesiony po pożarze kościoła w marcu 1984 r. spowodowanego, jak później ustalono, wadliwą instalacją elektryczną.

Budynek pałacowy - stan obecny

Obecny pałac, to budowla murowana, potynkowana, częściowo jedno a częściowo dwupiętrowa, zwrócona elewacją frontową na północ. Pałac usytuowany jest na rzucie prostokąta z dobudówkami: korpus z wieku XVIII, część zach. z l. 1872 - 1873, kiedy to pałac był przebudowywany.

Od strony północnej znajduje się boniowaty (rowkowany, żłobiony) portyk z tarasem, z kamiennymi rzeźbami lwów podtrzymujących tarcze herbowe.

Wnętrza pałacu posiadają charakter pseudobarokowy. Na parterze obszerna sień przykryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, w lokalnościach obok sieni sklepienia kolebkowe z lunetami i żaglaste na gurtach. Na piętrze w trakcie pn. sklepienie krzyżowo-kolebkowe.

Na zewnątrz pałacu znajdują się dwie wmurowane wtórnie tablice kamienne:

• Na elewacji wschodniej, późnorenesansowa zapewne z końca z XVI w., z dwiema tarczami z herbami: Kur i nieokreślonym, podtrzymywanymi przez postać męską i kobiecą, oraz zachowanym napisem:

JAN KOKORZ /Z/ KAME-CZE/KATERZINA (…) KINGS (…) (odnoszącym się do Jana Kokorza i jego żony Katarzyny von Königsfeld);

• Na elewacji zachodniej, w formie późnobarokowego kartusza z pierwszej połowy XVIII w., z tarczą z herbami Löwenkronów i literami:

MSVL (odnoszącym się do Martina Scholtz von Löwenkron)

Wewnątrz pałacu rzeźby marmurowe:

• W sieni na parterze kopia (?) sarkofagu rzymskiego z płaskorzeźbioną, wielofigurową sceną puttów zabierających winogrona, na ściance frontowej i bocznej oraz przedstawieniem gryfa na ściance bocznej;
• W holu na piętrze rzeźba w formie czary z grupą Walka Zeusa z gigantami , zapewne z XIX w.

Obok dawnej biblioteki zachował się wspaniały klasycyzujący piec.

Pałac otacza założony za Strachwitzów park krajobrazowy z ciekawym starodrzewiem; (miłorzęby, sosny wejmutki, dęby kaukaskie) oraz niezwykłym okazem tulipanowca, olbrzymiego drzewa, które co roku w czerwcu zachwyca pięknem swych żółtych kwiatów. Autorem projektu parku i jego pierwszym opiekunem był mistrz architektury ogrodowej Zahradnik, współtwórca Górnośląskiego Towarzystwa Ogrodniczego.