Kościół Trójcy Przenajświętszej

Kościół Trójcy Przenajświętszej – zbudowany w Leszczynach, w 1981 roku został przeniesiony do Palowic.

Kościół Trójcy Przenajświętszej – zbudowany w Leszczynach, w 1981 roku został przeniesiony do Palowic.

Opis architektoniczny

Kościół posiada rzut składający się z prezbiterium, nawy głównej oraz okazałej dzwonnicy z kruchtą stanowiącą główne wejście do świątyni. Konstrukcja ścian kościoła wykonana jest z ciosanych drewnianych belek zakładanych na zrąb i na nakładkę.

Prezbiterium oraz nawa główna pokryte są stromym dwuspadowym dachem obitym gontem. Dach nad nawą główną jest nieco wyższy i posiada w szczycie niewielką sygnaturkę nakrytą stożkowym dachem. Kościół posiada czołową wieżę dzwonną o konstrukcji słupkowej z mocno skośnymi ścianami i szerokim hełmie namiotowym. Od zewnątrz wieżę pokrywa gont.

Świątynię otaczały wspornikowe soboty, które niegdyś służyły za schronienie dla wiernych przybywających do kościoła z odległych stron. Soboty pełniły także inną funkcję – chroniły przed zawilgoceniem dolne partie drewnianych ścian świątyni. Dodatkowo wzbogacały sylwetkę kościoła i łączyły jego poszczególne bryły w spójną całość.

Kościół spoczywał w Leszczynach na fundamentach z dużych polodowcowych otoczaków osadzonych w ziemi i uzupełnionych w górnych partiach podmurówkami z piaskowca. W późniejszym okresie (XIX i XX w.) w fundamentach do podmurówek użyto cegły.

Historia kościoła

Jego budowę rozpoczęto w 1594, a zakończono budową wieży przez cieślę Jana Ożgę w 1606 roku. Fundatorem prawdopodobnie był właściciel miejscowości pochodzący z rodu Welczek. W 1617 roku zakupiono nowy dzwon oraz srebrny pozłacany kielich.

Był drugim kościołem od czasów założenia parafii w Leszczynach. Pierwszy kościół oraz opisywany był pierwotnie pod wezwaniem świętego Bartłomieja. Taką też informację możemy znaleźć w Spisie kościołów diecezji wrocławskiej - załączniku do sprawozdania biskupa Sebastiana Rostocka ze stanu diecezji przy okazji wizyty ad limina apostolorum. Spis ten datowany na rok 1667 znajduje się obecnie w zespole Kongregacji Soboru Archiwum Watykańskiego. Parafia należała wówczas do archiprezbiteriatu gliwickiego i właśnie pod tymże czytamy: W Leszczynach kościół Świętego Bartłomieja. Parafianie wszyscy katolicy.

Więcej wiadomości możemy znaleźć w zachowanych protokołach wizytacyjnych z lat 1679 oraz 1687.

Według wizytacji z 1679 roku kościół parafialny w Leszczynach był poświęcony ku czci Najświętszej Trójcy. Rocznica poświęcenia kościoła obchodzona była w pierwszą niedzielę po święcie świętych Szymona i Judy. Miał 13 łokci szerokości, 23 łokcie długości, cztery okna oraz dwoje drzwi. Wnętrze było jako tako ozdobne, ściany ozdobione były malowidłami przedstawiającymi cuda i mękę Jezusa oraz Sąd Ostateczny. W kościele były trzy ołtarze rzeźbione, pomalowane i pozłocone. W głównym znajdował się obraz Najświętszej Trójcy. Chrzcielnica była wykutym wewnątrz kamieniem. Ambona malowana, posadzka wyłożona cegłami. W wieży znajdował się jeden dzwon, zaś nad kościołem sygnaturka. Wokół kościoła znajdował się cmentarz.

Ówczesny proboszcz prosił wizytatora aby do parafii w Leszczynach zostały dołączone trzy wioski oddalone od kościoła o jedną czwartą mili: Przegędza, Książenice oraz Kamień, które należały do oddalonej o milę lasu parafii w Rybniku.

Leszczyny należały wówczas do Jana Schick, a zamieszkiwało je 7 kmieci oraz 6 zagrodników.

Otoczenie kościoła w Leszczynach

Teren wokół kościoła od powstania miejscowości służył jako cmentarz. Liczne mogiły są utrzymywane i pielęgnowane do dziś mimo że dawno zaprzestano tu pochówków. Najstarsze pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku, a wiele z nich jest przykładem dawnego kunsztu sztuki kamieniarskiej.

Do wyróżniających się nagrobków należą groby rodziny Bartelt:

• Konrada Bartelt (1834-1906) – właściciela Leszczyn, patrona kościoła. Budowniczego pałacyku w Leszczynach, założyciela folwarków Bełkowiec i Nowy Dwór;
• Anny Bartelt (1840-1881) – pierwszej żony Konrada Bartelta;
• Ernestyny Bartelt (1841-1915) – siostry Anny Bartelt i drugiej żony Konrada Bartelta, która po jego śmierci wyszła za mąż za hrabiego Von Der Tann.

Najstarszym nagrobkiem na cmentarzu jest pozioma płyta nagrobna dziedziczki Heleny Laschowskiej (1816-1833) z domu Parwitz. Płyta ta znajduje się za prezbiterium dawnego kościoła. Rodzina Laschowskich była właścicielami Leszczyn przed Barteltami, ona też wybudowała rodzinną kryptę grobową znajdującą się w podziemiu prezbiterium kościoła.

Na cmentarzu znajdują się także patriotyczne mogiły:

• Ludwika Grobosza z Kamienia – powstańca śląskiego;
• Adama Zająca – żołnierza wojska polskiego, który zginął w obronie Leszczyn obok kalpiczki w pierwszym dniu II wojny światowej.

Lipa świętej Trójcy

Cmentarz i dawne otoczenie kościoła obrastają dostojne lipy i pojedyncze akacje. Wśród lip otaczających kościół do 1953 roku rosła lipa Świętej Trójcy - słynny pomnik przyrody na ziemi śląskiej. Jej odziomek dzielił się trzy równe pnie, a miejscowa ludność dostrzegła w niej symboliczny znak Trójcy Świętej. Lipa posiadała 7 m obwód pnia i około 22 m wysokości. Na konarze lipy wisiał dzwon kościelny a także żelazna kuna. Obok lipy postawiono drewnianą ambonę.

Lipę wzmiankował niemiecki przyrodnik Teodor Schube (1906). W 1930 roku lipę objęto ochroną prawną, a w 1935 roku umieszczono w “Inwentarzu Zabytkowych Lip w Polsce” autorstwa Andrzeja Środonia. Lipa była wielką atrakcją krajoznawczą i wzmiankowano ją w “Ilustrowanym Przewodniku po Województwie Śląskim” z 1924 r. i później z 1937 r. Wydanym przez Stanisława Berezowskiego.

Banknot 20 złotowy

Kościół ten znalazł się na projektowanym przez Bank Polski na emigracji banknocie 20 złotowym. Wzór antydatowany jest na rok 1939. Na przedniej stronie przedstawia dziewczynę w śląskim stroju ludowym, na stronie tylnej leszczyński kościół.

Pamięć mieszkańców Leszczyn

W Leszczynach na miejscu gdzie stał kościółek wykonano w 2006 roku aranżację miejsca posadowienia dawnego kościoła. Obejmowała ona prace odkrywkowe, konserwatorskie i rekonstrukcyjne. Dokonano odkrywek fundamentów, osuszenia terenu wokół kościoła oraz odsłonięcia zachowanej posadzki.

Na odkrytych fundamentach zrekonstruowano rzut przyziemia kościoła w postaci ułożenia dolnych belek podwalinowych w wieży, nawie głównej i prezbiterium. Belki drewniane 30/40 cm wykonane są z wiślańskiego świerku i posiadają wymiary belek pierwotnego kościoła.

Dobudowaną zakrystie uwidoczniono w aranżacji jedynie w miejscu styku murów kamienno-ceglanych z kościołem ponieważ miejsce to wymaga dalszych badań i być może kryje w sobie fundament wcześniejszego piętnastowiecznego kościoła.

W aranżacji w nawie głównej zachowano oryginalne partie posadzki z ciętego i łamanego piaskowca. W prezbiterium zachowano duży fragment oryginalnej posadzki ceramicznej. W nawie głównej zrekonstruowano podłogi drewniane pod dawnymi ławkami oraz podłogę w wieży. Układ posadzek jest zgodny z dawnymi zachowanymi poziomami ich posadowienia.

Oprócz niskich elementów przy poziomie terenu aranżację wzbogacają elementy architektoniczne odwzorowujące miejsca dawnych wejść do kościoła. Elementy te wykonano według wymiarów z inwentaryzacji kościoła wykonanej w 1980 roku o oryginalnych elementów zachowanych w Palowicach. Kruchta i portale wykonane są wiernie według dawnych pierwowzorów. Misyjny kamienny krzyż bożej męki z 1887 roku umieszczono w prezbiterium nowej aranżacji w miejscu dawnego usytuowania renesansowego ołtarza. Całą ekspozycję aranżacji usytuowania kościoła obsypano tłuczniem po obrysie dawnych okalających go przydaszków.

W nowej aranżacji miejsca dawnego kościoła w tym samym miejscu, gdzie kiedyś stała słynna lipa w maju 2006 posadzono nową lipę Trójcy Świętej. Patronat nad drzewkiem objęła młodzież tutejszej szkoły. Przywrócono więc Leszczynom element jego przyrodniczego i historycznego otoczenia.

Zwiedzanie

Obiekt znajduje się na szlaku architektury drewnianej w województwie śląskim, w pętli rybnickiej.