Pałac Citronów

Muzeum Historyczne w Białymstoku wchodzi w skład Muzeum Podlaskiego. Placówka posiada bogate zbiory archiwaliów i ikonografii, ilustrujących przeszłość Białegostoku i Podlasia, a także szereg zabytków kultury mieszczańskiej, szczególni z zakresu rzemiosła użytkowego. Istnieje tu również Gabinet Numizmatyczny z kolekcją 16 000 monet, medali i papierów wartościowych. Muzeum jest w posiadaniu jedynej w kraju kolekcji pamiątek związanych z osadnictwem tatarskim na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim.

Muzeum Historyczne w Białymstoku wchodzi w skład Muzeum Podlaskiego. Placówka posiada bogate zbiory archiwaliów i ikonografii, ilustrujących przeszłość Białegostoku i Podlasia, a także szereg zabytków kultury mieszczańskiej, szczególni z zakresu rzemiosła użytkowego. Istnieje tu również Gabinet Numizmatyczny z kolekcją 16 000 monet, medali i papierów wartościowych. Muzeum jest w posiadaniu jedynej w kraju kolekcji pamiątek związanych z osadnictwem tatarskim na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim.

Zbiory

Realia

Obejmuje ponad 3000 pozycji inwentarzowych. Charakteryzuje się ogromną różnorodnością zbiorów, wśród których najcenniejsze są te ściśle związane z historią miasta i regionu, poczynając od początków XIX w. po dzieje najnowsze. To historia ludzi i miejsc, którzy tworzyli klimat i koloryt Białegostoku. Gromadzone jest praktycznie wszystko, co na tą codzienność się składało i ją współtworzyło: ubiory, meble, serwisy, urządzenia techniczne ułatwiające codzienne życie. Oprócz rzemiosła użytkowego w posiadaniu muzeum jest również rzemiosło artystyczne: biżuteria, papierośnice, figurki, zegary, komplety na biurka. Dział realiów to również obrazy i grafiki znanych i mniej znanych malarzy związanych z miastem m.in. Czesława Sadowskiego, Eugeniusza Kazimierowskiego, Józefa Zimmermana czy Aleksandra Kozyrskiego, artystów którzy przenosili na płótno lub papier obraz Białegostoku i okolic. Na oddzielne wspomnienie zasługują militaria, czyli broń palna i biała, kolczugi i hełmy, od XV do XX wieku. Szczególne miejsce zajmuje największa w muzeach polskich kolekcja pamiątek związanych z osadnictwem tatarskim na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, której najcenniejsze pozycje to rękopiśmienne islamskie księgi religijne – Korany i chamaiły.

Ikonografia

Około 7000 oryginalnych fotografii, pocztówek, albumów, stalorytów, drzeworytów oraz zespół ponad 8000 negatywów J.Rybińskiego i dokumentacja pomocnicza. Pokazują obszar Białegostoku, dawnego województwa białostockiego, Wilna i Wileńszczyzny, Grodna i Grodzieńszczyzny, w znacznie mniejszym stopniu Kresów oraz innych ziem polskich, zaś zupełnie sporadycznie Europy. Tematycznie dotyczą postaci i wydarzeń historycznych, przemysłu i rzemiosła, ruchu robotniczego, oświaty, architektury miast i miasteczek, życia codziennego począwszy od zdjęć rodzinnych aż po pocztówki świąteczne i okolicznościowe oraz obrazki religijne. Zespół cieszący się największym zainteresowaniem to ikonografia Białegostoku, przedstawiająca miasto począwszy od końca XIX wieku aż po lata 70. XX wieku.

Archiwalia

Liczą obecnie ponad 7000 obiektów. Najstarsze pochodzą z XVIII wieku i dotyczą głównie spraw sądowych . Najcenniejszymi , choć rzadkimi są dokumenty z czasów Jana Klemensa Branickiego – chociażby Przywilej Cechowy z 1769 r. Większość dokumentów gromadzonych w Muzeum dotyczy przede wszystkim historii Białegostoku. Znajdują się w nim archiwa rodzinne , także dokumenty związane z mniejszościami mieszkającymi w Białymstoku – Żydami , Niemcami, Rosjanami, Tatrami. Na uwagę zasługują również dokumenty dotyczące przemysłu, oświaty, kultury wreszcie życia społecznego miasta. Bardzo interesujące są druki reklamowe białostockich firm. Innym ciekawym zbiorem są gazety białostockie , a przede wszystkim pierwsza wydawana w języku polskim w latach 1912-1915 "Gazeta Białostocka" . W dziale dokumentów znajduje się również zbiór map i planów miasta od XIX-XX wieku. Gromadzone są również dokumenty z najnowszej historii: związane z wojennymi losami mieszkańców Białegostoku, jak również zbiór gazet i druków niezależnych wydawanych w latach 1980-1990.

Numizmaty

Zbiór, na który składają się monety i banknoty polskie, z Polską związane i obce, bony zastępcze, medale oraz dokumenty. Najstarsze z monet pochodzą z końca XIV w. i są to półgrosze Władysława Jagiełły. Jednymi z ciekawszych eksponatów, zwłaszcza dla Podlasian, są rzadkie półgrosze litewskie Zygmunta II Augusta pochodzące z mennicy tykocińskiej. Najstarszymi a zarazem najciekawszymi banknotami są bilety skarbowe z czasów insurekcji kościuszkowskiej z 1794 r.

Kolekcja numizmatyczna w dużym stopniu złożona jest ze znalezisk, z których na szczególną uwagę zasługuje skarb pochodzący z Sejn złożony z 31 monet złotych oraz srebrnych. Inne ciekawe znaleziska to skarb liczący ok. 6 tys. boratynek koronnych i litewskich znaleziony we wsi Idźki-Wykno oraz skarb z Drohiczyna, w którego skład wchodzą półgrosze Jagiełły. Obecnie zbiory Gabinetu liczą ponad 16 tys. obiektów .

Stałe ekspozycje

• Białystok – makieta barokowego miasta prezentująca urbanistyczny układ XVIII-wiecznego Białegostoku.
• Grób księżniczki – zaaranżowane wnętrze kurhanu z III w. n.e. z prezentacją trumny kłodowej.

Muzeum przygotowuje liczne wystawy czasowe poświęcone historii miasta.

Siedziba

Rys architektoniczny

Siedziba Muzeum Historycznego przy ul. Warszawskiej 37 jest jednym z najlepszych przykładów miejskiej rezydencji w Białymstoku w stylu architektury secesyjnej nurtu klasycyzującego. Budynek posiada wydatny ryzalit od strony podwórza oraz oficynę. Cały wystrój zewnętrzny skupiony jest na elewacji frontowej, a jest on charakterystyczny dla końca XIX w. Na zachodniej skrajnej osi projektant umieścił wejście główne. Zostało ono ujęte parą masywnych, zwężających się ku górze lizen, połączonych wyrazistym gzymsem. Na drugiej skrajnej osi znajduje się przejazd na podwórze zamknięty łukiem. Na pierwszym piętrze uwagę zwraca okno tzw. porte-fênetre (czyli sięgające podłogi) wychodzące na owalny balkon. Jest to zdobienie charakterystyczne dla stylu secesyjnego, podobnie jak i zdobienia: gałązki laurowe, kwiaty słonecznika, laurowe festony, obelisk i wazony z płonącymi zniczami na attyce wieńczącej elewację frontową.

Zachowany został pierwotny układ wnętrz , a także wystrój sztukatorski sufitów (pierwotnie polichromowany), oryginalna stolarka, klatka schodowa z marmurowymi stopniami i kutą balustradą.

Historia budynku

W 1910 roku, na działce należącej do Adolfa Kryńskiego, stał niewielki budynek. Prawdopodobnie w tym samym roku został on sprzedany Wolfowi i Bercie Lurie, którzy przystąpili do jego rozbudowy. Prace prowadziło białostockie Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych Antoniego Roledera. W ich efekcie , w latach 1910-1913, powstał reprezentacyjny pałacyk z dekoracyjną, secesyjną elewacją. Architekt budynku nie jest znany, podejrzewa się jedynie – przez szereg analogii – iż jest to ta sama osoba która projektowała pałac Chaima Nowika przy ul. Lipowej. W 1923 r. Lurie sprzedali całą nieruchomość Samuelowi Hirszowi Cytronowi, współwłaścicielowi fabryki włókienniczej w Supraślu. Nowy gospodarz podjął starania aby z nabytego budynku usunięte zostało białostockie Kuratorium Okręgu Szkolnego, które miało tu swoją siedzibę od 1921 roku, lecz nie posiadało żadnych prawnych dokumentów najmu lokalu. Sprawę załatwiono polubownie i administracja oświatowa pozostała przez następne lata w tym budynku.

W okresie międzywojennym mieszkał w nim syn Samuela – Beniamin Cytron. Po zlikwidowaniu w 1927 roku białostockiego Okręgu Szkolnego wynajmował on pomieszczenia Inspektoratowi Szkolnemu. Na parterze mieściły się wówczas biura Izby Skarbowej. Przez pewien czas, na początku lat 30. XX wieku, miało tu też swoją siedzibę Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. W latach 1941-1944 budynek zajęty został przez Towarzystwo Krajowe Prus Wschodnich. W lipcu 1944 roku przejęła go wojskowa administracja radziecka. W 1947 roku przekazany został Wojewódzkiemu Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego. Od lat 50. do 1974 roku mieściła się tu Powiatowa Komenda Milicji Obywatelskiej. Od 1976 roku budynek był siedzibą Muzeum Ruchu Rewolucyjnego, które w 1990 roku przekształcone zostało na Muzeum Historyczne Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.

Budynek Muzeum Historycznego jest jednym z punktów otwartego w czerwcu 2008 r. Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku opracowanego przez grupę doktorantów i studentów UwB - wolontariuszy Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku.