Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi – muzeum samorządowe, gromadzące wszelkiego rodzaju pamiątki z zakresu "tradycji niepodległościowych", przede wszystkim z Łodzi, regionu łódzkiego oraz wybiórczo Polski. Poprzez swój oddział "Radogoszcz" specjalizuje się w dziejach okupacji niemieckiej 1939–1945 w Łodzi i okręgu łódzkim. Jako spadkobierca Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi (1959–1990) posiada unikatowy zbiór dokumentów, zdjęć i sztuk pięknych (obrazy, rzeźby, grafiki) z okresu PRL-u, z tego miasta i regionu.

Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi – muzeum samorządowe, gromadzące wszelkiego rodzaju pamiątki z zakresu "tradycji niepodległościowych", przede wszystkim z Łodzi, regionu łódzkiego oraz wybiórczo Polski. Poprzez swój oddział "Radogoszcz" specjalizuje się w dziejach okupacji niemieckiej 1939–1945 w Łodzi i okręgu łódzkim. Jako spadkobierca Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi (1959–1990) posiada unikatowy zbiór dokumentów, zdjęć i sztuk pięknych (obrazy, rzeźby, grafiki) z okresu PRL-u, z tego miasta i regionu.

Historia

Idea utworzenia w Łodzi ogólnopolskiego "Muzeum Robotniczego" powstała około połowy 1947 r., z inicjatywy nowych sił politycznych (prawdopodobnie przede wszystkim z kręgu PPR), aktywnie przebudowujących w tym czasie strukturę polityczną, gospodarczą i społeczną powojennej Polski na tzw. "państwo socjalistyczne". Muzeum miało być formą historycznego uzasadnienia prawa do takich działań:

"W nowej, demokratycznej Polsce Ludowej, po wprowadzeniu reform ustrojowych i gospodarczych, praca robotnika, chłopa i inteligenta stała się głównym czynnikiem cementującym państwo i przeobrażającym jego życie. Na warstwach pracujących spoczywa odpowiedzialność za losy kraju i narodu. Warstwy te, a w szczególności klasa robotnicza, która w długoletnich walkach rewolucyjnych zmagała się przed wojną z wyzyskiem kapitalistów, obecnie daje swój największy wkład w odbudowę gospodarki narodowej, tworząc przesłanki do lepszej, sprawiedliwszej przyszłości. Ten wysiłek człowiek pracy, o którym wciąż się pisze i mówi, powinien być w odpowiedniej formie uwieczniony i przekazany potomności. Muszą być utrwalone wielkie osiągnięcia, jak też i wieloletnie zmagania proletariatu z kapitałem i reakcją.. (...)".

Była to inicjatywa oparta na doświadczeniach funkcjonowania podobnego typu muzeów na terenie ZSRR, do czego wyraźnie odwoływano się w opublikowanych założeniach programowych przyszłego muzeum.

Muzeum miało powstać w centrum Łodzi, w specjalnie dla niego wybudowanym gmachu, na którą to inwestycję Ministerstwo Kultury i Sztuki na rok 1948 przeznaczyło ówczesnych 10 mln złotych. Miała być to placówka miejska, dotowana przez państwo. Powstały dwa komitety organizacyjne: w Łodzi i Warszawie. Władze Łodzi zapowiedziały przekazanie dla grupy łódzkiej organizatorów tworzącego się muzeum 8-pokojowy lokal. Pomimo tych konkretnych decyzji i działań do utworzenia w Łodzi "Muzeum Robotniczego" w tym czasie nie doszło. Gdyby wtedy powstało, byłoby pierwszym tego rodzaju muzeum w Polsce. Wybierając Łódź na jego pomieszczenie, zapewne brano jej usytuowanie w centrum Polski, fakt, że tak duże miasto nie zostało praktycznie zniszczone podczas minionej wojny oraz znaczące tradycje komunistycznego ruchu robotniczego w tym mieście, co było częściową prawdą, ponieważ pierwszoplanową rolę w jego organizacji odgrywała Polska Partia Socjalistyczna.

Do tamtej idei powróciła w II poł. lat 50. XX w. grupa łódzkich weteranów ruchu robotniczego oraz pracowników Referatu Historii Partii Komitetu Łódzkiego PZPR, która zyskała akceptację jej realizacji kierownictwa władz partyjnych w Łodzi, które zleciły jej realizację władzom miasta. Sprzyjającym momentem był pusty w tym czasie budynek byłego więzienia, z którego kilka lat wcześniej wyprowadziła się Wojewódzka Szkoła Milicji Obywatelskiej w Łodzi.

Muzeum formalnie utworzono w styczniu 1959 pod nazwą "Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego w Łodzi" (MHRR-Łódź), na bazie zbiorów Referatu Historii Partii Komitetu Łódzkiego PZPR. W tym czasie jego Biuro Organizacyjne mieściło się przy ul. Gdańskiej 75. Na jego główną siedzibę władze miasta przeznaczyły budynek niefunkcjonującego od kilku lat więzienia przy ul. Gdańskiej 13 (u zbiegu ówczesnych ul. Gdańskiej i Obrońców Stalingradu, dziś Legionów) oraz, jako oddział, teren byłego więzienia policyjnego z okresu II wojny światowej na Radogoszczu.

O okolicznościach podjęcia decyzji o utworzeniu tego Muzeum napisał w 1961 r. ówczesny kierownik Referatu Historii Partii Komitetu Łódzkiego PZPR i prawdopodobnie jeden z głównych pomysłodawców takiego muzeum - mgr Izydor Hałas:

"(...) Istniejące przy Komitetach Wojewódzkich PZPR Referaty Historii Partii utworzone zostały w 1946 roku. Głównym zadaniem, jakie stanęło od pierwszych dni ich działalności, było podjęcie starań o stworzenie możliwie pełnych warunków dla opracowania dziejów ruchu robotniczego na swoim terenie, od zarania aż do czasów nam współczesnych. (...) Zebrane dotąd materiały, pamiątki jak fotografie, sztandary, transparenty, pamiątki z więzień, listy itp. oraz stały napływ nowych, umożliwiły otwarcie w Łodzi Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego. Ta nowa placówka badawcza udostępniła mieszkańcom Łodzi szereg niewątpliwie ciekawych pamiątek historycznych naszego miasta. Do nich zalicza się także siedziba samego Muzeum – dawne więzienie przy ul. Gdańskiej 13, w którym władze carskie, sanacyjne jak i hitlerowskie gnębiły łódzkich rewolucjonistów. Otwarcie Muzeum zachęciło sporo osób do przekazania Muzeum posiadanych dotąd, niekiedy jedynych, cennych pamiątek z okresu rewolucyjnej działalności. (...) W pamiątkowym miejscu kaźni hitlerowskiej – Radogoszczu, przygotowuje się m.in. otworzenie Muzeum obejmującego dzieje okresu okupacji. (...) Rezultaty dotychczasowej pracy Referatu (...), który skupił cały krąg ofiarnie pomagających i współpracujących działaczy partyjnych, społecznych i pracowników naukowych. Z tego grona Komitet Łódzki PZPR powołał do działania Komisję Historii Partii. Powołanie jej oraz Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego stwarzają szersze możliwości badawczo-naukowe ku temu, aby rozpoczęte dzieło opracowania i spopularyzowania bogatych dziejów i tradycji rewolucyjnych naszego miasta i okręgu, wydobyć i ukazać w możliwie najpełniejszym ujęciu i w najbliższym terminie.

Po generalnym remoncie, przystosowującym budynek przy ul. Gdańskiej do nowej funkcji, Muzeum zostało otwarte 16 października 1960 roku. W otwarciu uczestniczył ówczesny Przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki.

Muzeum było jednym z wielu podobnych tworzonych w tym czasie na obszarze całej Polski, dla dokumentacji dziejów polskiego ruchu rewolucyjnego lub robotniczego, przede wszystkim w dużych ośrodkach przemysłowych, np. w Warszawie (Muzeum Historii Polskiego Ruchu Robotniczego), na Śląsku (np. w Dąbrowie Górniczej - Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Aleksandra Zawadzkiego), czy w Poznaniu (Muzeum Historii Ruchu Robotniczego; od 16 grudnia 1997 r. - Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych). Muzeum w Łodzi było podówczas jedynym w pełni historycznym i z tego powodu w sferze jego zainteresowań znalazła się pośrednio też szeroko pojęta problematyka historii miasta, dzięki czemu i jego pracownikom zachowało się do dziś wiele zdjęć, dokumentów i muzealiów, które w innej sytuacji mogłoby ulec zniszczeniu lub zagubieniu. Obecne Muzeum Miasta Łodzi powstało dopiero w październiku 1975 roku.

Z dniem 1 stycznia 1990 r., na bazie zbiorów tamtego Muzeum, ale z gruntownie zmienioną formułą i głównymi celami działania, utworzone zostało "Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi" (MTN-Łódź). Szczęśliwie nie doszło wtedy do parcelacji bogatych zbiorów z poprzedniej formuły działania, co obecnie ułatwia historykom nowe badania nad dziejami idei socjalistyczno-kumunistycznej w Łodzi i w Polsce oraz dziejów samego miasta.

Struktura muzeum

Poza ekspozycją w głównej siedzibie (dwie wystawy stałe: ˌˌDrogi do Niepodległej 1791–1921ˈˈ oraz ˌˌWięzienie przy Długiej (Gdańskiej) w Łodzi 1885–1953ˈˈ) muzeum posiada trzy oddziały:

• Oddział "Radogoszcz", ul. Zgierska 147 (wystawy stałe: ˌˌŁódź i Ziemia Łódzka w latach wojny i okupacji 1939–1945ˈˈ oraz ˌˌRadogoszcz 1939–1945ˈˈ)
• Stacja "Radegast" (ˌˌłódzki Umschlagplatzˈˈ miejscowego getta) przy alei Pamięci Ofiar Litzmannstadt Getto, w tym:
  • Kuźnia Romów (niewielka ekspozycja na terenie byłego obozu cygańskiego na obszarze łódzkiego getta), ul. Wojska Polskiego 84
• Muzeum Sił Powietrznych (w organizacji), ul. Pienista 74

Przy muzeum działają grupy rekonstrukcji historycznych.

Główny budynek muzeum

Muzeum mieści się dawnym budynku więziennym zbudowanym w latach 1883–1885, przy ówczesnej ul. Długiej (dziś Gdańska). Funkcję więzienną budynek spełniał także poprzez okres I wojny światowej, międzywojenny, okupacji niemieckiej (więzienie kobiece) i po zakończeniu wojny do lutego 1953 (również więzienie kobiece). Po likwidacji więzienia i przeniesieniu więźniarek do zakładu karnego przy ul. Sterlinga 16, została w budynku umieszczona Wojewódzka Szkoła Milicji Obywatelskiej, która funkcjonowała przez następne sześć lat. Po likwidacji szkoły budynek został przekazany uchwałą Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi z dn. 8 lipca 1958 tworzącemu się Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego. W otwarciu uczestniczył ówczesny Przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki.

Budynek muzeum przy ul. Gdańskiej wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem A/20 (decyzja z dnia 20 stycznia 1971).

Dyrektorzy Muzeum

• Tadeusz Czapliński (15 grudnia 1969 – 31 sierpnia 1974), nast. kier. oddz. "Radogoszcz" (od 1 września 1974 do śmierci 28 stycznia 1979)
• Izydor Hałas (1 października 1974 – lata 70. XX w.)
• Maria Ojrzyńska (lata 70. XX w. – 1986)
• Henryk Siemiński (od. 1986 – z-ca dyr. Muzeum, od 1992 – dyrektor)