Kościół Wniebowzięcia Najwiętszej Marii Panny

Kościół pw. Trójcy Świętej i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest najstarszą rzymskokatolicką świątynią w Biłgoraju, siedzibą dekanatu Biłgoraj Północny.

Kościół pw. Trójcy Świętej i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest najstarszą rzymskokatolicką świątynią w Biłgoraju, siedzibą dekanatu Biłgoraj Północny.

Usytuowanie kościoła

Kościół znajduje się przy ul. 3 Maja (dawniej Morowej), jednej z najstarszych ulic miasta. Na północ od świątyni przebiega ulica Zamojska, jedna z najważniejszych arterii miasta. W kierunku południowo-zachodnim od kościoła znajduje się Rynek.

Świątynia otoczona jest parkiem z drzewami – pomnikami przyrody oraz zabytkowymi kapliczkami (najstarsza z 1612 r.). Obok kościoła zlokalizowane są plebania oraz sale katechetyczne.

Teren przykościelny jest otoczony murem, w części sąsiadującej z ul. 3 Maja znajdują się dwie zabytkowe figury: jedna poświęcona jest powstańcom styczniowym; na drugiej wyrzeźbiona jest postać Matki Boskiej, krucyfiks oraz data 1699 z literami MS, oznaczającymi prawdopodobnie Marcina Szczukę.

Architektura

Kościół jest jednonawowy, dwuwieżowy, zbudowany na planie krzyża łacińskiego. Dłuższe ramię krzyża leży na linii wschód-zachód, w jego wschodniej stronie znajduje się prezbiterium. Krótsze ramię leży na linii północ-południe, jego część południowa to kaplica św. Mikołaja, a północna stanowi zakrystię.

W ołtarzu głównym znajduje się obraz Wniebowzięcia NMP, ponadto znajdują się tu jeszcze trzy ołtarze – ołtarz Matki Bożej Częstochowskiej po prawej stronie, ołtarz Przemienienia Pańskiego po lewej i ołtarz św. Mikołaja w kaplicy bocznej. W środku kościoła znajdują się dwa rzędy ławek; tylna część świątyni – przedsionek jest oddzielona drewnianą ścianą. Obok wejścia do zakrystii ustawiona jest XIX-wieczna chrzcielnica; nad nią znajduje się ambona.

Świątynia jest zbudowana w stylu neobarokowym.

Historia

Po założeniu Biłgoraja, w miejscu gdzie dziś znajduje się świątynia, został zlokalizowany zbór kalwiński. Pierwsza kapliczka dla katolików powstała w 1600 r.; prawdopodobnie w 1644 r. w miejscu zboru wybudowano drewniany kościół, a w 1700 przebudowano go. Nadano mu tytuł Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Od 1644 do 1717 opiekę nad kościołem sprawowali franciszkanie z klasztoru znajdującego się w odległej o ok. 3 km wsi Puszcza Solska. Podział terytorium na parafie Biłgoraj i Puszcza Solska miał miejsce prawdopodobnie w 1692.

Pierwszym proboszczem parafii został ks. Jan Kanty Mroczkowski 3 grudnia 1717 r. 30 sierpnia 1726 r. właściciel miasta Marcin Leopold Stefan Szczuka nakazał składać opłaty dla kościoła od posiadaczy ogrodów, mieszkańców wsi Rapy i Gromada, cechów oraz Żydów. W tym samym czasie powstał też drewniany szpital dla ubogich.

W 1717 r. do parafii należało miasto Biłgoraj oraz wsie Gromada, Dobra Wola (obecnie Wola Duża), Tereszpol, Sól i Dąbrowica. Według opisu z 1728 świątynia była cała z drewna i była pokryta gontem, a wewnątrz znajdowały się 3 ołtarze.

W 1732 została rozpoczęta budowa nowego kościoła murowanego. Zakończyła się ona w 1755; później, w 1789 została wybudowana dzwonnica, stanowiąca jednocześnie bramę. Konsekracja nowej świątyni miała miejsce 6 czerwca 1778 r.

Opisy z 1773 i 1786 r. mówią, że wewnątrz kościoła znajdowało się 6 ołtarzy, a wokół znajdował się cmentarz. Z zakrystii można było wejść do skarbca i na ambonę. W głównym ołtarzu znajdował się obraz Matki Bożej Wniebowziętej, a na bokach ołtarza znajdowały się relikwiarze. Na środku kościoła znajdowały się dwa rzędy ławek; chór dysponował dwunastogłosowymi organami wykonanymi w 1762 r.

W 1841 w kościele został pochowany Stanisław Kostka Nowakowski, przedostatni właściciel Biłgoraja.

W latach 1827-1842 została przeprowadzona renowacja świątyni – m.in. wymieniono podłogę i dach. W 1869 wnętrze kościoła zostało odmalowane, wybudowano nową ambonę i zakupiono chrzcielnicę. W latach 80. XIX w. wybudowano dwie wieże oraz przebudowano front kościoła.

W 1904 we frontowe ścianie zostały umieszczone figury św. Piotra i Pawła. W 1911 ułożono posadzkę, w 1912 zamówiono nowe organy, a w 1913 wybudowano dwa nowe ołtarze. W 1912 r. z nieznanych przyczyn w kościele wybuchł pożar. W 1926 została rozebrana dzwonnica. Do 1939 w kościele dokonano jeszcze wielu zmian, m.in. zakupiono stacje Męki Pańskiej.

11 września 1939 r. podczas największego pożaru miasta w czasie kampanii wrześniowej kościół został całkowicie spalony. Runęły wieże, stopiły się dzwony, uratowano jedynie naczynia liturgiczne oraz księgi metrykalne.

Podczas okupacji niemieckiej dokonano prowizorycznych napraw, które zabezpieczyły świątynię przed dalszą dewastacją. Jednakże gruntowna odbudowa kościoła ze zniszczeń miała miejsce dopiero po wyzwoleniu – przeprowadzono kompletny remont, m.in. naprawiono wieże, sprowadzono trzy dzwony, wybudowano ołtarz wzorowany na poprzednim (dzięki fotografiom udało się go niemal idealnie odtworzyć). Zostały w nim złożone relikwie św. Antonina, św. Mariana, św. Mansweta i św. Klemensa. W 1960 zostały kupione nowe, szesnastogłosowe organy.

W 1962 ks. prymas Stefan Wyszyński ofiarował parafii obraz Matki Boskiej Częstochowskiej wraz ze specjalnym błogosławieństwem.

W latach 1989-1991 wyposażenie kościoła zostało pozłocone, w 2002 r. kościół został odmalowany, a w 2006 przeprowadzono remont otoczenia kościoła – m.in. wybudowano nowe chodniki.