Duża Synagoga

Duża Synagoga w Łęcznej – synagoga znajdująca się w Łęcznej, przy ulicy Bożniczej 19. Jest obecnie jedną z najlepiej zachowanych synagog w województwie lubelskim.

Duża Synagoga w Łęcznej – synagoga znajdująca się w Łęcznej, przy ulicy Bożniczej 19. Jest obecnie jedną z najlepiej zachowanych synagog w województwie lubelskim.

Historia

Budowa synagogi w Łęcznej została rozpoczęta w 1648 roku, za zgodą udzieloną przez ówczesnego biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego i właścicielki miasta Katarzyny z Firlejów Noskowskiej. Budowlę ukończono w 1655 roku. W 1846 roku synagogę strawił pożar, po którym została gruntownie wyremontowana i prawdopodobnie rozbudowana o babiniec i sień. W 1881 roku uległa zniszczeniu w kolejnym pożarze miasta. Po ponownej odbudowie używana była aż do 1939 r. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę i urządzili w niej magazyn.

Po zakończeniu wojny budynek synagogi przez wiele lat stał opuszczony i stopniowo popadał w ruinę. W międzyczasie okoliczna ludność wyniosła z synagogi wiele elementów wyposażenia, rozebrano podłogę oraz zniszczono drzwi i okna. W 1952 roku władze miejskie, za zgodą Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Lublinie, podjęły decyzję o rozbiórce synagogi. Wkrótce jednak wobec braku pieniędzy zmieniono decyzję. W 1953 roku rozpoczęto remont, który trwał do 1964 roku.

W trakcie tych prac m.in. zastąpiono drewniany strop głównej sali modlitewnej kasetonowym stropem żelbetowym, odrestaurowano również bimę i Aron ha-kodesz. Rozebrano wówczas zniszczoną dobudówkę mieszczącą sień i babiniec, a w jej miejscu wzniesiono nowy dwukondygnacyjny budynek. Po zakończeniu remontu, w 1966 roku synagoga została przeznaczona na siedzibę Muzeum Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Obecnie mieści się tutaj Muzeum Judaistyczne.

W latach 1991-1992 remontowi poddano dach, wymieniono jego pokrycie i dokonano rozbiórki części szkarpy w narożniku północno-zachodnim. W 1993 roku poddano renowacji kolumny bimy. W 1994 roku odsłonięto i zakonserwowano polichromie na bimie i Aron ha-kodesz. W 1996 roku zrekonstruowano podium przy arce.

W głównej sali modlitewnej znajduje się stała ekspozycja unikatowych judaików, sprzętu liturgicznego, lichtarzy, chanukij, naczyń na etrog i seder, przedmiotów codziennego użytku, butelek po żydowskim alkoholu, wizytówek, zaproszeń i innych. Wielkim unikatem jest zachowany kobiecy strój żydowski z Ostrowca Świętokrzyskiego.

Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona 1046 Żydom, którzy zginęli z rąk hitlerowców w latach 1940-1942 na skarpie obok synagogi. Obok synagogi znajduje się również małe lapidarium z macewami ze zdobieniami i inskrypcjami w języku hebrajskim.

Architektura

Murowany z kamienia wapiennego i częściowo cegły budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 9,4 na 15,6 metra, w stylu renesansowym. Liczne przebudowy częściowo nadały zewnętrznemu wystrojowi synagogi charakter barokowy. Mury budynku mają grubość do 2,4 metra i są wsparte w narożach i wzdłuż murów przyporami. Przypory te miały zwiększać wytrzymałość ścian, wzniesionych z miękkiego wapienia, oraz przeciwdziałać ich osuwaniu, gdyż bożnica położona jest na pochyłym terenie.

Elewacje południowa i północna są trójosiowe, natomiast wschodnia posiada dwie osie wyznaczane otworami okiennymi. W głębokich wnękach arkadowych znajdują się półkoliście zakończone okna. Budowla przykryta jest czterospadowym łamanym dachem krytym gontem. Dach w obecnym kształcie powstał w czasie remontu w latach 50. XX wieku i wzorowany jest na podobnych bożnicach powstałych w XVIII w. Według pomiarów z lat powojennych synagoga posiadała wówczas niski naczółkowy dach dwuspadowy, prawdopodobnie połączony konstrukcyjnie z drewnianym stropem sali głównej.

Wewnątrz, na środku głównej sali modlitewnej zachowała się unikatowa w skali kraju, dwukondygnacyjna, bogato dekorowana późnorenesansowymi sztukateriami i polichromiami bima. Posiada ona cztery narożne, niskie kolumny, wzorowane na stylu toskańskim, które podpierają strop sali. Kolumny te ustawione są na wysokich, czworobocznych cokołach, które być może stanowiły dawniej naroża podwyższonego podium bimy. Powyżej kolumny połączone są arkadami, a wnętrze bimy zwieńczone jest kopułką. Synagoga nie posiadała sklepienia, umieszczony na wysokości 8,8 metrów strop wykonany był z drewna. W czasie powojennych remontów zastąpiono go żelbetowym stropem kasetonowym.

Na wschodniej ścianie zachował się rzeźbiony dwukondygnacyjny i dwukolumnowy Aron ha-kodesz, ze stiukową dekoracją z połowy XVII wieku, wykonaną w stylu późnorenesansowym. Obecnie jest zasłonięty bogato haftowanym parochetem.

Ściany sali głównej są obecnie pomalowane na biało, jednakże oryginalnie były pokryte polichromiami. W schowku znajduje się rytualna umywalnia do oczyszczania rąk. Na ścianie zachodniej znajduje się sześć małych, częściowo przymurowanych okien, zamkniętych łukiem odcinkowym, które pozwalały kobietom spoglądać na przebieg nabożeństwa z babińca.

Dawna dobudówka, w której mieściły się pierwotnie babiniec i sień, została w czasie remontu w latach 50. XX wieku rozebrana i odbudowana w zmienionej formie. Dobudówka, jako budynek współczesny, nie posiada wartości zabytkowej.