Zamek książąt Sułkowskich

Zamek książąt Sułkowskich – najstarsza i największa zabytkowa budowla Bielska-Białej, położona we wschodniej części Starego Miasta.

Został wzniesiony w XIV wieku staraniem księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka i przez kolejne stulecia służył jako jedna z siedzib Piastów cieszyńskich. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Pełnił także rolę śląskiej warowni granicznej, strzegąc wschodniej granicy Księstwa Cieszyńskiego na rzece Białej – oddzielającej Śląsk od Małopolski.

Od końca XVI wieku rola obronna zamku malała i przekształcał się on coraz bardziej w rezydencję szlachecką, stanowiąc od 1572 r. centrum administracyjno-gospodarcze państwa bielskiego (od 1752 r. Księstwo Bielskie) oraz siedzibę jego właścicieli. Na skutek licznych przebudów zatarte zostały jego dawne cechy stylowe. Ostatnia z nich miała miejsce w latach 1855-1864 (wtedy powstała m.in. eklektyczna fasada zwrócona ku pl. Bolesława Chrobrego). Od 1945 r. jest siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej (d. Muzeum Okręgowe), wcześniej przez ponad 200 lat był własnością rodu Sułkowskich.

Ekspozycja muzeum obejmuje: XIX-wieczną reprezentacyjną klatkę schodową, salę militariów i sztuki myśliwskiej, wystawę sztuki polskiej i europejskiej od XIV do XVII wieku, salon muzyczny, salon biedermeierowski, galerię malarstwa polskiego i europejskiego od XIX do XX wieku, galerię współczesnej sztuki regionu, wystawę prezentującą dzieje zamku, Bielska, Białej i okolic, wystawę etnograficzną, wystawę grafiki przełomu XIX i XX wieku, wystawę malarstwa portretowego od roku 1800 do lat trzydziestych XX wieku, wnętrza z prezentacją pamiątek po rodzinie Sułkowskich i salę z rycerzem – lapidarium.

Zamek książąt Sułkowskich – najstarsza i największa zabytkowa budowla Bielska-Białej, położona we wschodniej części Starego Miasta.

Został wzniesiony w XIV wieku staraniem księcia cieszyńskiego Przemysława I Noszaka i przez kolejne stulecia służył jako jedna z siedzib Piastów cieszyńskich. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Pełnił także rolę śląskiej warowni granicznej, strzegąc wschodniej granicy Księstwa Cieszyńskiego na rzece Białej – oddzielającej Śląsk od Małopolski.

Od końca XVI wieku rola obronna zamku malała i przekształcał się on coraz bardziej w rezydencję szlachecką, stanowiąc od 1572 r. centrum administracyjno-gospodarcze państwa bielskiego (od 1752 r. Księstwo Bielskie) oraz siedzibę jego właścicieli. Na skutek licznych przebudów zatarte zostały jego dawne cechy stylowe. Ostatnia z nich miała miejsce w latach 1855-1864 (wtedy powstała m.in. eklektyczna fasada zwrócona ku pl. Bolesława Chrobrego). Od 1945 r. jest siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej (d. Muzeum Okręgowe), wcześniej przez ponad 200 lat był własnością rodu Sułkowskich.

Ekspozycja muzeum obejmuje: XIX-wieczną reprezentacyjną klatkę schodową, salę militariów i sztuki myśliwskiej, wystawę sztuki polskiej i europejskiej od XIV do XVII wieku, salon muzyczny, salon biedermeierowski, galerię malarstwa polskiego i europejskiego od XIX do XX wieku, galerię współczesnej sztuki regionu, wystawę prezentującą dzieje zamku, Bielska, Białej i okolic, wystawę etnograficzną, wystawę grafiki przełomu XIX i XX wieku, wystawę malarstwa portretowego od roku 1800 do lat trzydziestych XX wieku, wnętrza z prezentacją pamiątek po rodzinie Sułkowskich i salę z rycerzem – lapidarium.

Historia zamku

W miejscu wznoszącego się w centrum dzisiejszego Bielska-Białej zamku miał według legendy znajdować się niegdyś gródek rozbójników napadających na podróżujących kupców. Książę opolski Kazimierz wytępił zbójców i zdobył ową fortalicję, by w jej miejscu wystawić zameczek myśliwski z czasem rozbudowany do postaci okazałego zamku, przy którym rozwinęło się miasto Bielsko.

Najstarsze części zamku pochodzą z XIV wieku, przez następne stulecia był stopniowo rozbudowywany i przekształcany. Jest typem zamku miejskiego od początku włączonego w system fortyfikacji Bielska i będącego zarazem najsilniejszym elementem jego obwarowań. Przez stulecia pełnił rolę śląskiej warowni granicznej, najpierw strzegąc granicy księstw dzielnicowych cieszyńskiego i oświęcimskiego, od połowy XV wieku granicy państwowej czesko-polskiej. Od końca XVI wieku rola obronna zamku malała i przekształcał się on coraz bardziej w rezydencję szlachecką. Współczesny wygląd budowli pochodzi z czasów ostatniej wielkiej przebudowy z drugiej połowy XIX wieku, która zatarła całkowicie jej dawne cechy stylowe. W latach 1899-1973, w miejscu widocznego obecnie od strony wschodniej ceglanego muru oporowego, stał ciąg tzw. Bazarów Zamkowych tworzących efektowną podbudowę architektoniczną dla bryły zamku. Niestety, bazary wyburzono w związku z poszerzaniem ulicy Zamkowej.

Zamek wzniesiony przez władających Księstwem Cieszyńskim Piastów przez ponad dwa stulecia służył jako jedna z ich siedzib. Od 1572 roku był centrum administracyjno-gospodarczym samodzielnego bielskiego państwa stanowego, którym władali przedstawiciele szlacheckich rodzin Promnitzów, Schaffgotschów, Sunneghów, Solmsów i Haugwitzów. W 1752 roku państwo to podniesione zostało do rzędu księstw i przeszło w ręce familii Sułkowskich. Księstwo Bielskie istniało do 1849 roku, kiedy to podczas wprowadzania w Austrii nowoczesnego podziału administracyjnego, likwidującego stare struktury feudalne, jego tereny weszły w skład bielskiego starostwa powiatowego. Sam zamek oraz liczne dobra w mieście pozostawały w posiadaniu Sułkowskich do 1945 roku. Po II wojnie światowej zamek przejęty został przez Państwo Polskie i służył jako siedziba licznych instytucji kulturalnych. Od 1983 roku jego jedynym użytkownikiem jest państwowe Muzeum w Bielsku-Białej. Najstarszy opis zamku zawarty w urbarzu państwa bielskiego z 1571 roku:

Po pierwsze jest zamek w mieście Bielsku położony, dobrze wymurowany, w nim 15 pokojów oraz izb, też 22 starannie utrzymane sklepione pomieszczenia, duże i małe, wraz z nowo wzniesionym murowanym budynkiem browaru i słodowni, który poza obrębem zamku, lecz tuż obok jest ulokowany, do tego przynależne stajnie, duży spichlerz, pralnia oraz izby kąpielowe, obok których woda przepływa. Dalej przy zamku tym jest sad duży z urodzajnymi owocowymi drzewami, w nim również wszelakie zioła w razie potrzeby uprawiane być mogą, obok także łąka, i jest też przy nich nowo założony ogród chmielowy, w nim około poczwórnego małdra chmielu rok w rok rosnąć może. Są też w dwóch miejscach dobre stawy do zamku należące, gdzie wody nie zbraknie, w których ryby zimową porą trzymać można.

Historia Muzeum

Muzeum w Bielsku-Białej, mające główną siedzibę w historycznym Zamku bielskim, kontynuuje tradycje muzealne zapoczątkowane w pierwszych latach XX wieku, kiedy to władze samorządowe śląskiego Bielska i galicyjskiej Białej powołały do życia dwa odrębne muzea. Starszym było Muzeum Miejskie w Białej utworzone z inicjatywy profesora gimnazjum bielskiego Erwina Hanslika uchwałą Rady Miejskiej z 19 grudnia 1902 roku. W tym samym czasie na forum Rady Miejskiej sąsiedniego Bielska z podobną inicjatywą wystąpił tamtejszy pastor ewangelicki dr Artur Schmidt. Na jego wniosek w następnych miesiącach zorganizowano w 1903 roku w Bielsku, Białej i okolicy wielką akcję zbierania pamiątek o wartości muzealnej. Jej rezultat pokazano w czerwcu 1903 roku w bielskiej Strzelnicy (obecnie Bielskie Centrum Kultury) jako wystawę miejscowych starożytności. W kilka miesięcy później bielska Rada Miejska powołała do życia Muzeum Miejskie w Bielsku. Upłynęło jednak nieco czasu, nim oba muzea udostępniono dla zwiedzających.

Muzeum w Białej otwarto 3 grudnia 1904 roku. Zajmowało ono cztery lokale w południowym skrzydle pierwszego piętra Ratusza, sąsiadując z pokojami Towarzystwa Obywatelskiego. Funkcjonowało tutaj do 1920 roku, kiedy to jego działalność zawieszono, eksponaty zmagazynowano w jednym pomieszczeniu, a lokal przeznaczono do innych celów. Muzeum otwarto ponownie dopiero w 1932 roku, tym razem w suterenach budowli, gdzie działało do wybuchu II wojny światowej, kiedy zostało zamknięte. Długoletnimi jego opiekunami byli dyrektor katolickiej szkoły ludowej Franciszek Farny i emerytowany naczelnik Komunalnej Kasy Oszczędności Wilhelm Kroczek.

Muzeum w Bielsku otwarto dla publiczności 25 lutego 1906 roku w budynku tzw. Starego Ratusza przy Rynku 9, gdzie funkcjonowało bez przerwy aż do 1941 roku. Dzięki staraniom jego kustosza, mistrza kominiarskiego Edwarda Schnacka, w okresie między I i II wojną światową ekspozycję znacznie rozbudowano. Od 1931 roku zajmowała osiem sal na drugim piętrze budowli i jedno niewielkie pomieszczenie na piętrze trzecim, pewna część eksponatów zdobiła też korytarz i klatkę schodową. Było to wówczas jedno z większych muzeów typu regionalnego w Polsce, trzecie na Śląsku po placówkach działających w Katowicach i Cieszynie.

W 1941 roku hitlerowskie władze okupacyjne połączyły obydwa muzea miejskie w tzw. Heimatmuseum, które zostało ulokowane w Białej, w dawnym domu cechowym przy placu Wolności 7. Dotrwało ono tutaj do końca II wojny światowej.

W 1945 roku zadecydowano o reaktywowaniu działalności Muzeum. Tworzeniem placówki ulokowanej w Zamku Sułkowskich zajął się Stanisław Oczko kierujący nią do 1980 roku. Muzeum Miejskie w Bielsku otwarto dla publiczności 14 lutego 1947 roku, jednak już w 1950 roku upaństwowiono je i podporządkowano Muzeum Górnośląskiemu w Bytomiu. Pełną samodzielność placówka odzyskała w 1963 roku, a po utworzeniu województwa bielskiego w 1975 roku została przeobrażona w Muzeum Okręgowe w Bielsku-Białej. Od lat siedemdziesiątych XX wieku przybywały oddziały terenowe: Willa Juliana Fałata (1971 rok), Muzeum Techniki Włókienniczej obecnie Muzeum Techniki i Włókiennictwa (1979 rok), Muzeum Emila Zegadłowicza (1980-1993), Muzeum w Kętach (1981-2000) oraz Muzeum Dom Tkacza (1992 rok). Od początku 2001 roku muzeum nosi nazwę Muzeum w Bielsku-Białej.

Ekspozycja stała

Wystawa archeologiczno-historyczna

Pomieszczenia skrzydła południowego mieszczą wystawę „Z dziejów miasta i zamku” stanowiącą próbę przedstawienia historii Bielska-Białej od czasów najdawniejszych po wiek XIX. Ilustrują ją eksponaty archeologiczne i historyczne ze zbiorów bielskiego muzeum oraz depozyty z innych placówek.

Część archeologiczna ekspozycji stałej poświęcona jest najstarszym dziejom Bielska-Białej i okolic. Tworzą ją zabytki związane z najważniejszymi etapami kształtowania osadnictwa na tym terenie: okresem prehistorii, wczesnośredniowiecznymi dziejami grodziska w Starym Bielsku, problematyką początków średniowiecznego miasta oraz bielskiego zamku.

Z pamiątek prehistorycznych na szczególną uwagę zasługują neolityczne topory i siekiery kamienne, naczynia gliniane kultury łużyckiej, przykłady broni, części stroju i monet z okresu wpływów rzymskich. Zabytki z grodziska w Starym Bielsku reprezentują naczynia gliniane oraz przedmioty żelazne pozyskane w trakcie badań archeologicznych prowadzonych na jego terenie przed wojną oraz w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Do najciekawszych, związanych z początkami średniowiecznego miasta i zamku w Bielsku, należy zaliczyć przykłady najstarszych fragmentów naczyń glinianych poprzedzających lokację miasta, kafle piecowe, broń i monety odkryte podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w tym rejonie. Ekspozycję uzupełnia poglądowy materiał ilustracyjny, w tym trzy makiety przedstawiające sytuację średniowiecznego miasta i wsi Bielsko oraz rekonstrukcję bielskiego zamku w okresie gotyku i renesansu.

Część historyczna wystawy prezentuje najstarsze pamiątki z XVI-XIX wieku. Dotyczą one spraw cechowych. Są to m.in. dokumenty pergaminowe: „Zatwierdzenie statutu krawców w Bielsku przez burmistrza i rajców miasta Bielska” z 4 listopada 1562 roku, „Przywilej Stefana Sunegha dla cechu piekarzy w Bielsku” z 29 listopada 1600 roku, „Zatwierdzenie przywilejów cechu sukienników w Bielsku przez Jana Sunegha” z roku 1626, „Zatwierdzenie statutu cechu postrzygaczy sukna i szlifierzy w Bielsku przez cesarzową Marię Teresę” z 1784 roku oraz przywilej królewski dla cechu szewców w Białej nadany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w roku 1766 z dużą pieczęcią królewską. Na uwagę zasługują Księga cechu szewców i siodlarzy w Bielsku z lat 1599-1871 oraz Księga cechu szewców w Białej ujmująca sprawy przyjęć i wyzwoleń od roku 1856 do 1871. Kwestie cechowe uzupełniają szpontony młodszego mistrza cechowego (XVIII wiek), godło cechu szewców – but z cholewą (początek XIX wieku) oraz lady cechowe postrzygaczy, wilkomy, zawieszenia cechowe i emblematy, a także świadectwa nauki w zawodzie szewca, dekarza czy cukiernika.

Do ciekawych eksponatów należą pergaminowe przywileje królewskie dla ewangelików z Białej: króla Augusta II Mocnego z 1730 roku i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1766 roku oraz dokument dotyczący deklaracji na rzecz wiary ewangelickiej córki Jonka Dzidy z Państwa Bielskiego z roku 1782. Prezentowana jest również światłokopia dokumentu nadania praw miejskich miastu Białej w 1723 roku przez króla Augusta II Mocnego. Księstwo Cieszyńskie (Bielsko należało do niego do 1572 roku) ilustrują kolekcja monet z XV-XVII wieku (bitych w mennicach w Cieszynie i Skoczowie) oraz mapa Księstwa Cieszyńskiego – miedzioryt ręcznie kolorowany, wydany w Norymberdze w 1736 roku.

Można także zobaczyć materiał kartograficzny w postaci dwóch klocków atlasowych zawierających 175 map i planów od XVI do XVIII wieku znanych kartografów (m.in. Abrahama Orteliusa, Wilhelma Blaue, Jana Baptysty Homanna, Mateusza Seuttera, a także polskiego kartografa, Wacława Grodeckiego). Na uwagę zasługują samoistne dokumenty magistrackie oraz świadectwa szkolne wydane przez ewangelickie i katolickie szkoły w Bielsku i Białej z XIX wieku, a także inne interesujące obiekty dotyczące dziejów miasta.

Wystawa sztuki polskiej i europejskiej XIV-XVII wieku

Nowa ekspozycja stała Muzeum w Bielsku-Białej, otwarta 7 kwietnia 2006 roku, została wzbogacona o najciekawsze przykłady średniowiecznej i renesansowej rzeźby, malarstwa tablicowego, XVI-wiecznych witraży o tematyce sakralnej i świeckiej oraz XVII-wiecznego niderlandzkiego, francuskiego, włoskiego i polskiego malarstwa oraz rzemiosła.

Do najstarszych, XIV-wiecznych eksponatów należy figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem i ptaszkiem. Wśród prezentowanych rzeźb warto zwrócić uwagę na figurę Marii z grupy rzeźbiarskiej Św. Anna Samotrzeć pochodzącą z XV wieku oraz na Madonnę płaszczową powstałą na początku następnego stulecia. Niezwykłym eksponatem jest tryptyk „Fides Cordia”, dzieło antwerpskiego warsztatu z XVI wieku. Wśród obrazów malowanych na desce można zobaczyć „Portret mnicha” powstały w niemieckiej gildii malarskiej na początku XVI wieku oraz XV-wieczną scenę zatytułowana „Św. Anna Samotrzeć”. Malarstwo tablicowe reprezentuje zwieńczenie tryptyku z Łękawicy z postacią Archanioła Michała przypisywane krakowskiemu warsztatowi Marcina Czarnego, datowane na lata 1510-1530. Z kręgu XVI-wiecznej sztuki włoskiej pochodzi marmurowa płaskorzeźba ze sceną „Ofiarowania w świątyni” oraz portret weneckiego doży.

W kolejnej sali, obok witraży pochodzących z 1564 roku, wyeksponowane zostały najciekawsze przykłady europejskiego malarstwa XVII stulecia. Interesujący zespół stanowią holenderskie sceny rodzajowe, portrety zbiorowe i indywidualne, wśród których na uwagę zasługuje „Portret mężczyzny” z 1659 roku autorstwa Fransa De Nys’a oraz „Diana i Kalisto” Fransa Woutersa z około 1650 roku.

Malarstwo włoskie reprezentuje „Pokłon pasterzy” powstały w drugiej ćwierci XVII wieku w pracowni genueńskiego malarza Giovacchino Assereto oraz obraz zatytułowany „W pałacu doży” z 1622 roku. Dwie wersje komediantów namalował francuski artysta Jaques Callot, a polski malarz Teodor Lubieniecki „Małego Bachusa z martwą naturą”. Dopełnieniem malarstwa są wyroby rzemiosła artystycznego. Do ciekawych mebli należy późnorenesansowa szafa niderlandzka datowana na lata 1600-1625 i czarna dębowa skrzynia z 1698 roku. Z XVI-wiecznego Gdańska pochodzi mosiężna misa przedstawiająca „Adama i Ewę w raju”. Wśród wyrobów rzemiosła artystycznego warto jeszcze zwrócić uwagę na mosiężny dzban z 1698 roku, brązowy moździerz z 1665 roku, puchar z orzecha kokosowego z 1636 roku, granitowy zegar słoneczny oraz cynowe talerze, dzbanki i kufle, m.in. konewkę powstałą w 1616 roku w szwajcarskim warsztacie Christoffela Hempela I w Chur, talerz – wyrób konwisarski Hieronimusa Ledermayera z austriackiego Wels oraz niderlandzki półmisek z końca XVII wieku.

Galeria malarstwa XIX i XX wieku

W galerii malarstwa i grafiki znajdującej się we wschodnim skrzydle I piętra Zamku Sułkowskich prezentowane są najciekawsze przykłady malarstwa polskiego i obcego od XIX wieku po współczesność. Szczególny nacisk położono na artystów, którzy na przestrzeni ostatnich stuleci związani byli z Bielskiem, Białą i okolicą. Galerię otwiera XIX-wieczny salon biedermeierowski typowy dla mieszczańsko-przemysłowego Bielska i Białej. W sposób szczególny w sali tej wyeksponowana została twórczość malarska narodowego artysty słowackiego – Petra Michala Bohúňa, który w 1865 roku osiedlił się w Lipniku koło Białej. Wśród prezentowanych tu jego prac na szczególną uwagę zasługują portrety lokalnych elit finansowych i politycznych. Znajdują się tutaj także portrety autorstwa Mikołaja Strzegockiego i Edwarda Świerkiewicza. Uzupełnieniem malarstwa są biedermeierowskie meble, tkaniny i wyroby ze szkła.

W sali niebieskiej wyeksponowano najwybitniejsze przykłady polskiego i europejskiego malarstwa realistycznego XIX wieku ze zbiorów Muzeum. Znajdują się tu prace m.in.: J. Matejki, P. Michałowskiego, J. Brandta, H. Rodakowskiego, J. Kossaka i innych. W przeszklonej witrynie ściennej zaprezentowano wyroby z fajansu, biskwitu, porcelany, srebra i cyny oraz malowane na kości XVIII- i XIX-wieczne miniatury.

Kolejne pomieszczenie, sala oliwkowa daje możliwość zapoznania się z malarstwem młodopolskim, czyli powstałym na przełomie XIX i XX wieku, jakie udało się zgromadzić w Muzeum. Do najciekawszych obrazów należą prace: Jacka Malczewskiego, Vlastimila Hofmana, Jana Stanisławskiego, Leona Wyczółkowskiego, Teodora Axentowicza, Wojciecha Weissa. Uzupełnieniem malarstwa są secesyjne wyroby ze szkła, porcelany i cyny.

W następnej sali im. A. Bunscha prezentowane są prace artystów, którzy w latach 1918-1939 związani byli z Bielskiem, Białą i okolicą. Reprezentują oni różne orientacje artystyczne, narodowości i wyznania. Do czołowych twórców należeli: Julian Fałat, Adam Bunsch, Jakub Glasner, Bertold Oczko, Franciszek Zitzman, Victor Strauss oraz Stanisław Ignacy Witkiewicz.

Ekspozycję zamykają sale poświęcone współczesnemu środowisku artystycznemu w Bielsku-Białej – od zakończenia II wojny światowej po XXI wiek. Żyjący i tworzący tu artyści to przedstawiciele różnych kierunków i prądów artystycznych, od abstrakcji organicznej i geometrycznej poprzez realizm, koloryzm, malarstwo metafizyczne i symboliczne po hiperrealizm historyczny i nowy ekspresjonizm. Eksponowane są prace wszystkich członków Grupy „Beskid” (Jan Zipper, Jan Grabowski, Ignacy Bieniek, Kazimierz Kopczyński, Michał Kwaśny i Zenobiusz Zwolski), laureatów Bielskiej Jesieni (Janina Wiciejewska-Pochonień, Józef Hołard, Teresa Sztwiertnia, Kazimierz Wilczyński, Andrzej Gilman) i innych działających w tym mieście artystów: Michał Kliś, Bronisław Krzysztof, Ewa Bergel, Janusz Dadak, Marek Marczak.

Ekspozycję na biegnącym od strony wewnętrznego dziedzińca korytarzu podzielono na dwie niezależne części. W pierwszej pokazano grafiki z przełomu XIX i XX wieku będące przykładem wszystkich rodzajów technik graficznych jedno- i wielobarwnych. Pochodzą one z liczącego blisko sto sztuk zbioru wydawanego w rocznikowych tekach przez wiedeńskie wydawnictwo „Jahresmappe der Gesellschaft für vervielfältigende Kunst” w latach 1895-1920, z którym współpracowali najlepsi europejscy graficy tego czasu. W drugiej części korytarza prezentowane jest malarstwo portretowe począwszy od 1800 po lata trzydzieste XX wieku. Odnajdujemy to wizerunki bielskich i bialskich przemysłowców, architektów, prawników, mistrzów cechowych, przedstawicieli władz miejskich, członków lokalnych stowarzyszeń i m.in. portret Edwarda Schnacka, mistrza kominiarskiego, kustosza bielskiego muzeum w 20-leciu międzywojennym.

Zbrojownia i pokój myśliwski

Otwarta jesienią 2001 roku kolejna ekspozycja stała Muzeum w Bielsku-Białej zajmuje dwie sale w skrzydle zachodnim pierwszego piętra Zamku Sułkowskich, jest to Zbrojownia i Pokój myśliwski, w których prezentowane są militaria ze zbiorów własnych Muzeum.

W Zbrojowni prezentowany jest wybór eksponatów pokazujący przykłady europejskiej broni palnej wojskowej krótkiej i długiej, broni drzewcowej, broni siecznej i kłującej, uzbrojenia ochronnego oraz w osobnym dziale broni orientalnej. Wśród broni palnej na uwagę zasługują pistolety skałkowe z zamkami typu francuskiego, pistolety kapiszonowe zwane ze staropolska pistonowymi i pistolety iglicowe.

Bogato reprezentowana jest broń sieczna. Są to różnego rodzaju szable, półszable, pałasze, szaszki, tasaki i rapiery. Ciekawostką jest dwusieczny miecz katowski pochodzący z przełomu XVI i XVII wieku. Broń kłująca to przede wszystkim bagnety. Interesującą grupę stanowi zespół broni drzewcowej z XVI i XVII-wiecznymi halabardami, pikami, partyzanami i włóczniami. Osobny zbiór stanowi broń daleko i bliskowschodnia. Broń dalekowschodnią reprezentują dwie włócznie japońskich wojowników.

Innymi eksponatami są: hełm perski zwany kula chud oraz tabar, czyli perski topór bojowy lub ceremonialny topór derwiszów z żeleźcem inkrustowanym obustronnie srebrem o wzorach roślinnych i geometrycznych pochodzące z przełomu XVII i XVIII wieku. Wśród broni orientalnej wyróżniają się także jatagany o bogato zdobionych rękojeściach wysadzanych szlachetnymi kamieniami. Wschodnią broń palną reprezentują dwie strzelby skałkowe o łożach inkrustowanych kością i masą perłową, tzw. janczarki oraz pistolety skałkowe z zamkami typu śródziemnomorskiego. Uzupełnieniem ekspozycji są tarcze obronne i dekoracyjne oraz obrazy i grafiki o tematyce batalistycznej autorstwa m.in. Piotra Michałowskiego, Jerzego i Wojciecha Kossaków.

W pokoju myśliwskim eksponowana jest broń służąca do polowań zarówno palna, jak wyprodukowany na początku XX wieku w Czechach sztucer kapiszonowy oraz liczne przykłady białej, krótkiej broni myśliwskiej – kordelasów, o trzonie rękojeści wykonanym z kości lub rogu jeleniego. Osobną grupę stanowią XIX-wieczne rzeźby animalistyczne, m.in. autorstwa wybitnego berlińskiego artysty Franza Ifflanda. Ekspozycję uzupełniają poroża jeleni i saren, różnego rodzaju akcesoria i bibeloty myśliwskie, a także grafiki i obrazy o tematyce łowieckiej, wśród których wyróżnia się płótno Jerzego Kossaka przedstawiające patrona myśliwych – św. Huberta na polowaniu.

Salon muzyczny

Centralną część skrzydła południowego na zamkowym piętrze zajmuje salon muzyczny. Jest to najbardziej okazałe i reprezentacyjne wnętrze Zamku, gdzie przeszłość, prezentowana przez zabytkowy wystrój, łączy się z teraźniejszością poprzez aktualne wydarzenia kulturalne, które się w niej odbywają.

Obecny wygląd sali udało się uzyskać po renowacji wnętrza w 2002 roku. XIX-wieczna architektura salonu utrzymana w duchu klasycyzmu wzbogacona jest wielobarwną, zabytkową polichromią plafonu oraz XVIII-wiecznym w większości wyposażeniem w postaci mebli i obrazów. Artykulacja ścian ogranicza się do jej podziału za pomocą pilastrów z korynckimi kapitelami, które bezpośrednio podtrzymują strop. Przestrzeń pomiędzy pilastrami ściany północnej wypełnia galeria portretów XVIII-wiecznych, wśród których na uwagę zasługuje Portret Augusta III Sasa (1746) autorstwa Dominikusa von der Smissena. W ścianie południowej znajdują się okna stanowiące podstawowe oświetlenie salonu. Przestrzeń ściany między oknami wypełniają obrazy z połowy XVIII wieku autorstwa Josepha Siffreda Duplessisa.

Na ścianach zachodniej i wschodniej widnieją kryształowe lustra oprawione w złocone, neobarokowe ramy skomponowane z bujnych liści akantu. Ustawione naprzeciw siebie, po dwa na każdej z wymienionych ścian, optycznie powiększają przestrzeń sali i jednocześnie nawiązują do XVII-wiecznych tradycji galerii lustrzanych.

Między lustrami na osi podłużnej wnętrza znajdują się zgodnie z układem amfiladowym przejścia komunikacyjne do innych pomieszczeń: od strony zachodniej widnieje przejście do części historycznej ekspozycji zamkowej, natomiast od strony wschodniej do salonu w stylu biedermeier.

Ściana wschodnia salonu muzycznego dodatkowo wyposażona jest w zabytkowe komody, które wraz z zegarem typu cartel stanowią unikatowy przykład meblarstwa w stylu – A.Ch. Boulle’a – nadwornego ebenisty króla Ludwika XIV. Na szczególną uwagę zasługuje rokokowy piec znajdujący się w północno-zachodnim narożniku salonu. Muzyczny charakter sali podkreśla fortepian stołowy z 1856 roku oraz obrazy, takie jak Podwieczorek przy klawikordzie (II poł. XVIII wieku) autorstwa Duncana Mackellara czy portret kompozytora Christopha Willibalda Glucka (1776) pędzla J. S. Duplessisa. Blasku i okazałości dodają salonowi cztery kryształowe żyrandole, które, mieniąc się różnorodnymi kolorami, potęgują nastrój tego wnętrza. Salon muzyczny prócz funkcji muzealnej spełnia także rolę pomieszczenia, gdzie każdego miesiąca odbywają się odczyty literackie i koncerty muzyczne.

Wystawa etnograficzna

Od 7 kwietnia 2006 roku jedna z sal ekspozycji stałej poświęcona jest zagadnieniom etnograficznym pokazującym wielokulturowość ludności zamieszkującej okolice Bielska i Białej, szczególnie wsi objętych obecnie granicami administracyjnymi miasta. Teren ten pod żadnym względem nie był jednolity – po lewej stronie rzeki Białej wyraźne były wpływy kultury ludowej Śląska Cieszyńskiego, po prawej – wpływy małopolskie. Do tego po obu stronach rzeki mieszkała ludność polska i niemiecka, z tzw. „niemieckiej wyspy językowej” (niem. Bielitzer Insel), społeczność katolicka i ewangelicka.

Jednym z ważniejszych, a przy tym łatwych do uchwycenia wyznaczników odrębności był strój. Na wystawie obejrzeć można przykład stroju cieszyńskiego, w okolicy Bielska nazywanego śląskim, w najbogatszej jego odmianie: ze srebrnym, pozłacanym pasem wykonanym techniką filigranu, takim samym orpantem, zawieszanym na piersiach, pomiędzy ramiączkami zeszytego ze spódnicą gorsetu – żywotka i srebrną filigranową broszką, spinającą bluzkę – kabotek pod szyją. Prezentowane stroje zwane niemieckimi lub starobielskimi (kobiecy z niektórymi elementami oryginalnymi, a męski w całości zrekonstruowany) to depozyt wieczysty „Trachten – und Volkstanzgruppe Bielitz-Biala e.V. – Braunschweig” (Zespół Strojów i Tańca Ludowego Bielsko-Biała zarejestrowany w Brunszwiku) w Niemczech. Inny przykład stroju noszonego w okresie międzywojennym w Starym Bielsku, ma już wyraźne wpływy ówczesnej mody miejskiej (spódnica zakończona falbanką).

Strój kobiet z okolic Białej zaliczyć można do grupy strojów laskich, noszonych na terenach podgórskich. Jeden z przykładów prezentowanych w tej części ekspozycji pochodzi ze Straconki, drugi to strój ślubny Katarzyny Światłoch z Mikuszowic Krakowskich z 1919 r., ofiarowany Muzeum przez córkę, Zofię Śliwę. Obok kompletów strojów i fotografii archiwalnych, pokazujących, w jaki sposób te stroje były noszone, na wystawie zobaczyć można także malowane skrzynie służące do przechowywania ubiorów odświętnych, bieliznę kobiecą i przedmioty związane z jej praniem i prasowaniem, a także kącik przeznaczony do higieny osobistej.

Na ekspozycji są także przedmioty z zakresu sztuki – przede wszystkim obrazy olejne na płótnie z przedstawieniami Matki Boskiej i Chrystusa, ale także jedyny w muzealnych zbiorach XIX-wieczny obrazek olejny na szkle i przykłady grafiki: XVIII-wieczny drzeworyt na papierze z przedstawieniem Świętej Rodziny i pochodzący z Rzymu z 1899 r. staloryt na płótnie „Chusta Świętej Weroniki”. Nie zabrakło XX-wiecznych oleodruków, które jeszcze dzisiaj spotkać można w wielu wiejskich i podmiejskich starych domach. Portret pp. Procnerów ze Straconki i laurki z okazji 25. i 50. lecia ich ślubu to pamiątki rodzinne, przekazane do zbiorów Muzeum przez ich syna z żoną.

Wnętrza z prezentacją pamiątek po Rodzinie Sułkowskich

Dwie sale pierwszego piętra skrzydła północnego zamku zostały poddane gruntownym pracom konserwatorskim, w ramach których odsłonięto fragmenty architektoniczno-iluzjonistycznych polichromii podstropowych z czwartej ćwierci XVI lub początku XVII wieku, przedstawiających wolutowe wsporniki podtrzymujące gzyms i belkowanie dekorowane roślinno-geometrycznym fryzem, umieszczonym na cynobrowym tle. Zabiegom konserwatorskim poddano także sklepienia krzyżowo-żebrowe, z wielopłatkowymi rozetami w zwornikach, powstałe po pożarze zamku splądrowanego przez Szwedów podczas wojny trzydziestoletniej w 1646 roku.

W salach tych wyeksponowano pamiątki po Rodzinie Sułkowskich przekazane do zbiorów Muzeum przez Hubertusa Sułkowskiego, m.in. srebrny komplet do kawy, zdobiony grawerowanym monogramem Sułkowskich, porcelanowy komplet toaletowy z monogramem Thaidy Sułkowskiej, akwarele przedstawiające Ludwika Jana Nepomucena Sułkowskiego i jego brata Maksymiliana, grafikę z wizerunkiem nestora rodu, pierwszego właściciela księstwa bielskiego Aleksandra Józefa Sułkowskiego.

Ekspozycję uzupełniono poddanymi konserwacji meblami, grafikami, obrazami, mapami, rzeźbami, tkaninami i różnego rodzaju bibelotami pochodzącymi ze zbiorów własnych Muzeum. W jednej z sal zaaranżowano rodzaj męskiego gabinetu z empirowymi meblami zdobionymi okuciami z brązu złoconego. Warto tu zwrócić uwagę na trzyramienny, dziewięcioświecowy, dziewiętnastowieczny żyrandol wykonany także z brązu złoconego. Druga sala została zaaranżowana jako „damski salonik” z białymi neorokokowymi meblami, którego ozdobą, obok rokokowych grafik, jest znaleziony na terenie zamku biały, cylindryczny piec o kaflach dekorowanych elementami zaczerpniętymi z mitologii greckiej.

Sala z rycerzem – Lapidarium

Sala ta stanowi szczególny rodzaj ekspozycji muzealnej. Jest ona próbą ukazania za pomocą odsłoniętych „in situ” reliktów architektonicznych dziejów bielskiego zamku, a także przedstawienia metod pracy historyka architektury i archeologa. Celom tym służą zarówno prezentowane odkrywki architektoniczno-archeologiczne, jak i odsłonięcia wątków murów, tynków i polichromii obrazujących rozwój architektoniczny zamku w Bielsku od XIV do XIX wieku. Najistotniejszym elementem prezentowanej ekspozycji, a jednocześnie jednym z najbardziej efektownych akcentów wystroju dawnego zamku w Bielsku jest zachowany fragment renesansowej kompozycji malarskiej, znajdujący się niegdyś nad wejściem do głównego budynku zamkowego. Przedstawia on rycerza w zbroi i hełmie z pióropuszem z głową zwróconą w stronę wejścia, z prawą ręką opartą na biodrze, lewą trzymającą kopię. Zastosowanie monumentalnej polichromii iluzjonistycznej przyniosło efekt zbliżony do tego, jaki można było uzyskać kosztownymi zabiegami budowlanymi. Niejako dopełnieniem prezentowanej ekspozycji jest wystawa kafli późnogotyckich i renesansowych ze spalonego dworu obronnego w Spytkowicach koło Oświęcimia oraz z zamku w Bielsku.

Galeria Zamkowa

Galeria Zamkowa mieści się na parterze w południowo-zachodnim narożniku historycznego Zamku bielskiego. Jej zabytkowe wnętrze spełnia jednocześnie funkcję galerii komercyjnej, dodatkowej przestrzeni wystawienniczej Muzeum oraz kawiarni muzealnej. Galeria proponuje sztukę współczesną z dziedziny malarstwa, grafiki, rysunku, fotografii, rzeźby, tkactwa, ceramiki artystycznej i biżuterii. W swej ofercie posiada zarówno prace znanych polskich artystów, jak i prace twórców młodych.