Śnieżka

Śnieżka (czes. Sněžka, niem. Schneekoppe) – najwyższy szczyt w Karkonoszach (1602 n.p.m.) i jednocześnie w całych Sudetach, a także najwyższy szczyt Czech, województwa dolnośląskiego i całego Śląska. Położona na granicy polsko-czeskiej, góruje nad Kotliną Jeleniogórską, wystając 200 metrów ponad Równię pod Śnieżką. Jest najwybitniejszym szczytem Polski.

Widoczność przy sprzyjających warunkach przekracza 200 km.

Śnieżka należy do Korony Europy, Korony Gór Polski, Korony Sudetów i Korony Sudetów Polskich.

Śnieżka (czes. Sněžka, niem. Schneekoppe) – najwyższy szczyt w Karkonoszach (1602 n.p.m.) i jednocześnie w całych Sudetach, a także najwyższy szczyt Czech, województwa dolnośląskiego i całego Śląska. Położona na granicy polsko-czeskiej, góruje nad Kotliną Jeleniogórską, wystając 200 metrów ponad Równię pod Śnieżką. Jest najwybitniejszym szczytem Polski.

Widoczność przy sprzyjających warunkach przekracza 200 km.

Śnieżka należy do Korony Europy, Korony Gór Polski, Korony Sudetów i Korony Sudetów Polskich.

Opis

Śnieżka znacznie góruje nad otaczającymi grzbietami. Wznosi się w zachodniej części Czarnego Grzbietu. Na zachodzie Przełęcz pod Śnieżką oddziela ją od Równi pod Śnieżką, ku wschodowi ciągnie się Czarny Grzbiet, natomiast ku południowi odchodzi długie, boczne ramię ze wzniesieniami: Růžová hora, Pěnkavčí vrch i Červený vrch, kończący się na południowym wschodzie, przy ujściu Małej Úpy do Úpy. Ramię to nosi nazwę Růžohorská hornatina.

Od północnego zachodu piramidę śnieżki podcina Kocioł Łomniczki i dolina Łomniczki, od południowego wschodu – Jelení důl i dolina Jeleniego potoku, od południowego wschodu – Úpská jáma i Obří důl.

Budowa geologiczna Śnieżki

Śnieżka zbudowana jest z bardzo odpornych na wietrzenie hornfelsów – skał metamorficznych, powstałych w wyniku przeobrażenia łupków w wyniku oddziaływania intrudującej magmy granitowej w okresie karbońskim. Dzięki większej odporności na erozję budujących szczyt hornfelsów od skał otaczających, selektywna erozja doprowadziła w kenozoiku do powstania Śnieżki jako twardzielca wznoszącego się 200 metrów nad penepleną. Po wypiętrzeniu się Karkonoszy w czasie orogenezy alpejskiej, niewysokie wzgórze stało się najwyższym szczytem nowo powstałego pasma górskiego. Zbocza Śnieżki pokrywa gołoborze, powstałe w czasie zlodowacenia w plejstocenie, w warunkach peryglacjalnych. W tym samym czasie powstały kotły polodowcowe, podcinające ją od północnego zachodu i południowego zachodu.

Klimat

Średnie ciśnienie atmosferyczne w latach 1951-1975 wyniosło 834,3 hPa. W okresie maj-wrzesień było ono wyższe: średnie miesięczne znajdowały się w przedziale 835-838 hPa. Dla Śnieżki charakterystyczne są silne krótkookresowe zmiany ciśnienia. Późnojesienna pogoda niżowa powoduje skoki ciśnienia przekraczające nawet 20 hPa/dobę. Podczas pogody wyżowej naturalny dobowy cykl zmian ciśnienia daje zazwyczaj amplitudę 2-5 hPa. W przekroju całego roku dominują wyżowe typy cyrkulacji powietrza, stanowiąc 33,8%. Odznaczają się największą trwałością i występują głównie jesienią.

Śnieżkę charakteryzują stosunkowo wysokie średnie prędkości wiatru. Średnia z lat 1951-1975 wynosi tu 11,4 m/s. Należy zauważyć, że w skali roku najczęstszymi są wiatry wiejące ogólnie z kierunków zachodnich. 24,7% stanowią wiatry z kierunku SW (śr. prędk. 13,1 m/s), 18,6% to wiatry NW (śr. prędk. 12,0 m/s) a 18,0% to wiatry W (śr. prędk. 12,8 m/s). Na Śnieżce często występują bardzo silne, porywiste wiatry, o prędkości przekraczającej 15 m/s (wiatry te w porywach nierzadko przekraczają 35 m/s). Najwyższa zanotowana tu średnia 10-minutowa prędkość wiatru (21 lutego 2004 roku) wynosi 65 m/s, czyli 234 km/h. A najwyższa w ogóle to rekordowe w Polsce porywy wiatru dochodzące do 80 m/s czyli 288 km/h. Średnio rocznie notowano tu 206 dni z silnymi wiatrami. Zimne półrocze, a dokładniej okres od listopada do marca, to okres dominacji porywistych wiatrów. Jest ich średnio od 19,5 dnia w listopadzie do 23,5 dnia w styczniu. W konsekwencji Śnieżkę charakteryzuje bardzo niska częstość występowania okresów bezwietrznych: od 1,5% w lutym do 2,7% w czerwcu – średnia wieloletnia wynosi tylko 1,8%.

Średnia temperatura powietrza w latach 1931-1970 wyniosła +0,4 °C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień ze średnimi wynoszącymi odpowiednio +8,9 °C i +8,3 °C. Zimą najchłodniej bywa w styczniu i lutym, kiedy średnie temperatury wynoszą –7,8 °C i –7,4 °C. O surowości klimatu może świadczyć fakt, iż przeciętnie przez 105 dni w roku, średnia dobowa wynosi poniżej –5 °C (początek okresu to 3 XII, koniec przypada na 19 III). Średnia dobowa temperatura powietrza poniżej 0 °C utrzymuje się aż przez 186 dni (od 21 X do 26 IV). Cieplejsze dni, ze średnią dobową powyżej +5 °C występują tylko 2 VI do 15 IX (łącznie przez 104 dni). Na Śnieżce praktycznie nie występują dni ze średnią temperaturą przekraczającą +10 °C.

Oronimia

Nazwa Śnieżka pochodzi z XIX wieku i wzięła się od przymiotnika śnieżna, czyli pokryta śniegiem.

Polską nazwę Śnieżka wprowadzono urzędowo w 1949 roku.

Granica państwowa

Śnieżka położona jest na granicy państwowej. Była to w latach:

• 1804-1867 granica prusko-austriacka,
• 1867-1918 granica prusko-austro-węgierska,
• 1918-1938 granica niemiecko-czechosłowacka,
• 1945-1990 granica polsko-czechosłowacka,
• 1990-1992 granica polsko-czecho-słowacka,
• od 1993 granica polsko-czeska.

Przez szczyt przebiega Droga Przyjaźni Polsko-Czeskiej (dawniej: Polsko-Czechosłowackiej).

Obiekty na Śnieżce

Na szczycie Śnieżki na przestrzeni lat zbudowano kilka obiektów służących obsłudze ruchu turystycznego, kultowi religijnemu, jak również obserwacjom meteorologicznym. Należą do nich:

po stronie polskiej

• kaplica św. Wawrzyńca z 1665,
• budynek polskiego schroniska na Śnieżce – pierwotnie niemieckiego (Schneekoppe Baude, Preussische Baude, Deutsche Baude, Schronisko PTTK „Na Śnieżce”) – nieistniejący, pierwszy obiekt wybudowano w 1850, następny w 1858, ostatni w 1862 – rozebrany w latach 60. XX wieku,
• budynek starego obserwatorium meteorologicznego (istniejący w latach 1900-1989),
• budynek Obserwatorium Wysokogórskie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej z restauracją (charakterystyczne „dyski”) z 1974.

po stronie czeskiej

• budynek czeskiego schroniska na Śnieżce (istniejący w latach 1868-2005, ale zamknięty dla turystów już w latach 80. XX wieku),
• górna stacja wyciągu krzesełkowego z miasta Pec pod Sněžkou, przebudowywanego od 2012 na kolejkę kabinową (z kabinami dla 4 osób) o identycznej jak dotychczas przepustowości 250 osób na godzinę (planowy termin realizacji: wiosna 2014)
• kiosk czeskiej poczty; po wybudowaniu nowego budynku został rozebrany i przeniesiony do kempingu w miejscowości Sedlec-Prčice (tam służy także jako poczta oraz sklepik),
• nowy budynek czeskiej poczty w miejscu rozebranego schroniska, otwarty w 2007, najwyżej położony punkt pocztowy w Czechach (rozpoczął działalność w czeskim schronisku w 1899, zamknięto go po aneksji Kraju Sudeckiego przez III Rzeszę, ponownie otwarty w 1995 w dzięki inicjatywie Jaroslavy Skrbkovej, dawnej pracownicy poczty z Wielkiej Upy).

Historia ruchu turystycznego na Śnieżkę

Śnieżka była jedną z pierwszych gór europejskich licznie odwiedzanych przez turystów. Wiązało się to głównie ze względnie niewielkimi trudnościami technicznymi wejścia na szczyt oraz z faktem, że już od XVI wieku liczni kuracjusze przybywali do pobliskich Cieplic Zdroju i dobrze widoczna Śnieżka, dominująca wizualnie nad całymi Karkonoszami, była dla nich istotną atrakcją. Ważnym czynnikiem były też liczne, jak na owe czasy, duże budy pasterskie i dobra sieć szlaków prowadzących pod sam wierzchołek, co wiązało się z dość znacznym zaludnieniem przedgórza Karkonoszy i powszechnością wypasu w samych górach. Poza tym w 1563–1566 dokonano pierwszego pomiaru wysokości Śnieżki. Choć otrzymany wynik 5500 metrów był z gruntu błędny, to dał podstawę do utrzymywania przez długi czas, że jest to jedna z najwyższych gór Europy.

Jedno z pierwszych potwierdzonych grupowych wejść na Śnieżkę miało miejsce 7 sierpnia 1577, gdy znalazła się tam grupa 12 mieszczan z Trutnova. W 1677 weszli na szczyt pierwsi polscy turyści Michał Kazimierz Radziwiłł i Teodor Billewicz. Ten ostatni pozostawił opis tej wycieczki. Kiedy 10 sierpnia 1681 na szczycie Śnieżki opat cystersów z Krzeszowa poświęcił, budowaną od 1665 z bloków miejscowych skał, kaplicę pod wezwaniem jednego z bardziej czczonych wówczas świętych – św. Wawrzyńca, to do walorów turystycznych szczytu doszły też walory pielgrzymkowe. Przez pierwsze 100 lat po zbudowaniu kaplicy odbywały się w niej msze 5 razy w sezonie letnim, a na najbardziej uroczystą z nich 10 sierpnia, przybywało około 200 pielgrzymów. Oprócz tego kaplica służyła schronieniem w razie częstej na Śnieżce niepogody. Dlatego już w 1696 wyłożono w kaplicy księgę wpisów dla turystów i pielgrzymów. Tegoż roku górę zdobyła pierwsza kobieta, Maria Adlerin, która zresztą po ośmiu dniach od wejścia na górę odbyła udany poród. W ostatnich latach XVII wieku na Śnieżkę wchodził kilkakrotnie pierwszy naukowiec badający jej przyrodę i historię górnictwa, Georg Anton Volkmann, autor Silesia subterranea z 1720.

Choć wielu wędrowców skarżyło się w księdze na duże trudności wędrówki, to w istocie wspinaczka nie była zbyt ciężka, skoro w roku 1715 szczyt zdobył 83-letni mężczyzna. Już w XVIII wieku na górę wchodzili turyści z odległych krańców Europy: w 1792 pierwszy Rosjanin, w 1795 pierwszy Hiszpan, a w 1800 Amerykanin John Quincy Adams, przyszły prezydent USA, który Śnieżce poświęcił nie tylko relację, ale i wiersz opublikowane w 1804 (w następnych latach wydane też po francusku i niemiecku). W drugiej połowie XVIII wieku osłabł ruch pielgrzymkowy i większość wejść miała charakter turystyczny. O skali tego ruchu mówi fakt, że w sezonie (17 maja – 27 września) z 1786 w księdze na szczycie zapisało się 230 osób, w 1801 – 551 turystów, a w 1828 – 808 odwiedzających. Wobec szybkiego wzrostu ruchu turystycznego i spadku ilości pielgrzymów w 1824 kaplicę tymczasowo przekształcono na schronisko turystyczne. 23 lipca 1873 ze szczytu Śnieżki wysłano pierwszą ilustrowaną kartkę pocztową, w 1897 wysłano ich 12 tys, a w roku 1900 dzienna sprzedaż pocztówek na Śnieżce wynosiła 1500 sztuk.

W roku 2006 szczyt Śnieżki zdobył niepełnosprawny sportowiec – Jarosław Rola i był pierwszą osobą poruszającą się na wózku, której udało się wjechać na ten szczyt.

Turystyka

Przez Śnieżkę przebiegają następujące szlaki turystyczne:

• na Przełęcz Okraj (kierunek wschodni) i Równię pod Śnieżką – Droga Przyjaźni Polsko-Czeskiej
• na Przełęcz Okraj przez Skalny Stół (kierunek wschodni) i do Karpacza przez Mały Staw. Ze Śnieżki szlak schodzi Drogą Jubileuszową
• – Velká Úpa trasą pod wyciągiem krzesełkowym (czeski)