Skansen Rzeki Pilicy

Skansen Rzeki Pilicy – tworzony jest w Tomaszowie Mazowieckim od 1999 roku. Przedsięwzięcie to jest realizowane przez Stowarzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza z Andrzejem Kobalczykiem na czele, i przez władze samorządowe. Ma na celu prowadzenie edukacji historycznej i ekologicznej, oraz zachowanie pamiątek z przeszłości.

Skansen Rzeki Pilicy – tworzony jest w Tomaszowie Mazowieckim od 1999 roku. Przedsięwzięcie to jest realizowane przez Stowarzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza z Andrzejem Kobalczykiem na czele, i przez władze samorządowe. Ma na celu prowadzenie edukacji historycznej i ekologicznej, oraz zachowanie pamiątek z przeszłości.

Młyn wodny

Zaczątkiem skansenu jest zabytkowy młyn wodny przeniesiony z Kuźnicy Żerechowskiej. Ocalał w ten sposób od zniszczenia, gdyż znajdował się na terenie zalewowym budowanego zbiornika retencyjnego na dopływie Pilicy - Luciąży. Zachowały się tym samym cenne pamiątki z historii młynarstwa wodnego w regionie. W młynie można obejrzeć dwie maszyny do mielenia mąki i jedną do mielenia otrębów. Poza tym eksponowanych jest wiele innych maszyn będących osprzętem.

Carska samotnia

W skansenie znajduje się też drewniany domek, przeniesiony ze Spały, a pełniący funkcję wygódki dla carów polujących w spalskiej puszczy.

Ekspozycje

Młyn wykorzystywany jest także jako miejsce ekspozycji. Znajdują się tam takie wystawy stałe jak „Dzieje wiejskiej wagi” czy „Pamiątki po dawnej Brzustówce”. Bardzo ciekawe są też bardzo dokładne makiety młynów wodnych znajdujących się kiedyś w naszej okolicy i mostów na Pilicy na Brzustówce. Wszystkie wykonał pan Jerzy Sosnowski. Poza tym we młynie odbywają się inne wystawy czasowe. Na drugim piętrze urządzono „Galerię w Starym Młynie”, gdzie pokazywane są prace tomaszowskich artystów. W skansenie możemy zobaczyć też największą obecnie w Polsce kolekcję kamieni młyńskich.

Dział wojskowy

Poza tym tworzony jest tu dział wojskowy. Można zobaczyć dźwig wojskowy i działo tego samego typu, których używano w 14 Brygadzie Artylerii, która broniła Tomaszowa w 1939 roku.

Ciągnik artyleryjski i jego historia

W Skansenie znajduje się także światowy unikat: „LUFCIK” – perełka z Pilicy – to współczesna nazwa częściowo zrekonstruowanego i odnowionego unikatowego ciągnika artyleryjskiego Luftwaffe, który 18 stycznia 1945 r. zatonął podczas próby forsowania rzeki, pogrążając się w jej piaszczystym dnie. Jest to najprawdopodobniej jeden z kilku prototypowych pojazdów, których produkcji nigdy nie podjęto. Jego historia sięga 1934 r., gdy podjęto prace nad opancerzonym ciągnikiem artyleryjskim, który mógłby wjeżdżać z holowaną armatą p-lot kalibru 88 mm bezpośrednio na linię ognia. Na standardowym podwoziu ciągnika SdKfz 8/DB 10 zabudowano wówczas pancerne nadwozie wykonane z płyt stalowych grubości 12 mm.

Ciągniki te nie weszły do produkcji seryjnej, jednak wykonane egzemplarze wykorzystano pod koniec wojny na froncie wschodnim w oddziałach Luftwaffe. Właśnie takim pojazdem jest zachowany do dziś „Lufcik” (co potwierdza oryginalna tablica rejestracyjna WL 323863, oznaczająca przydział do sił powietrznych).

Pierwsza próba wydobycia z Pilicy prawie 18-tonowego ciągnika, podjęta przez polskich saperów w 1957 r., zakończyła się fiaskiem. Wówczas to, wystającą z dna górną i przednią część pojazdu wysadzono w powietrze. W 1998 r. na ślad pojazdu trafiła grupa pasjonatów militariów ze Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza z Andrzejem Kobalczykiem na czele. Rok później wydobyli wrak, którego remont wraz z rekonstrukcją zakończył się w 2003 r.

W czerwcu 2005 roku podjęto próbę „ożywienia” tego unikatowego pojazdu. Kilkutygodniowe prace prowadzone przez tomaszowską firmę „Demobil”, zakończone zostały pełnym sukcesem. 31 lipca, podczas zorganizowanego na terenie Skansenu pierwszego pikniku historyczno-wojskowego, „Lufcik” ruszył po raz pierwszy od ponad 50 lat! Niestety, nie było możliwości wyremontowania oryginalnego silnika, ponieważ brakowało zbyt wielu jego elementów. Został on zastąpiony silnikiem radzieckiego KrAZa, który świetnie sprawdził się w nowej roli.

Podczas remontu odkryto wiele zastanawiających i znamiennych analogii pomiędzy oryginalnym silnikiem marki Maybach i radzieckim Krazem. Dzięki temu udało się sprawnie dokonać zmiany silnika i jego podzespołów. Zachowano oryginalną skrzynię biegów i wiele innych elementów układu napędowego. Po remoncie „Lufcik” dysponuje całkowicie zachowanym, autentycznym układem gąsienicowym.

Wkrótce wszyscy chętni na bliskie spotkanie z historią będą mogli przejechać się ciągnikiem artyleryjskim z Pilicy. Przejażdżki będą organizowane podczas odbywających się w Skansenie Rzeki Pilicy pikników historyczno-wojskowych, organizowanych w każdą niedzielę letniego sezonu turystycznego. Ponadto niemiecki pojazd będzie ważnym elementem widowisk historycznych, odgrywanych przy różnych okazjach przez Grupę Rekonstrukcji Historycznych „Pilica” istniejącej przy Skansenie Rzeki Pilicy. Obecnie ten, prawdopodobnie jedyny zachowany na świecie, egzemplarz pojazdu takiej konstrukcji jest najcenniejszym eksponatem działu militarnego Skansenu Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim.

Dane techniczne:

• wymiary:
  • długość: 7500 mm
  • szerokość: 2450 mm
  • wysokość: 2500 mm
• grubość pancerza: 12 mm
• masa pojazdu: 18 000 kg
• prędkość maksymalna na drodze: 45 km/h
• uzbrojenie: 2 x rkm kal. 7,92: MG 34 i MG 42

Literatura

• Andrzej Kobalczyk, Gawędy znad modrych wód, Piotrków Trybunalski 1998
• Andrzej Kobalczyk, Wojna zatrzymana w Pilicy, ISBN 83-909888-5-2, IMAX, Łódź 2005.