Plac Litewski

Plac Litewski – plac w Lublinie, powstały w latach 20. XIX wieku w celu urządzania parad wojskowych. Od jego pierwotnego przeznaczenia pochodzi jego dawna nazwa – plac Musztry. Obecnie plac jest centralnym miejscem w Lublinie, odbywają się tu ceremonie państwowe, a także happeningi i inne imprezy, takie jak sylwester. W rejestrze zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków plac Litewski nosi numer A/588 i został do niego wpisany 10 kwietnia 1972 roku.

Plac Litewski – plac w Lublinie, powstały w latach 20. XIX wieku w celu urządzania parad wojskowych. Od jego pierwotnego przeznaczenia pochodzi jego dawna nazwa – plac Musztry. Obecnie plac jest centralnym miejscem w Lublinie, odbywają się tu ceremonie państwowe, a także happeningi i inne imprezy, takie jak sylwester. W rejestrze zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków plac Litewski nosi numer A/588 i został do niego wpisany 10 kwietnia 1972 roku.

Historia

Tereny dzisiejszego placu wpisują się w historię Lublina od wielu lat. W XVI wieku przez dzisiejszy plac prowadziła droga ku mostowi na Czechówce, do traktu na Warszawę. Wtedy to tereny te należały do Radziwiłłów, a w XVII wieku stały się własnością Józefa Karola Lubomirskiego, potem jego córki Marii Anny, żony Pawła Karola Sanguszki. Po Sanguszkach właścicielami placu byli Szepetyccy, a w roku 1801, na publicznej licytacji, nabył go Beniamin Finke i ofiarował rządowi.

Do 1818 r. teren, na którym znajduje się obecnie plac Litewski, wykorzystywany był jako skład słomy. W 1819 r. przystąpiono do rozbiórki szpitala i kościoła bonifratrów, które zostały zbudowane w połowie XVIII wieku. W 1823 r. Jan Stompf dokonał gruntownej przebudowy placu oraz pałacu Poradziwiłłowskiego, który miał się stać siedzibą Komisji Województwa Lubelskiego. Powstały plac miał około 2 hektarów i otrzymał nazwę placu Musztry. Na części placu urządzono skwer, a na nim, na ziemnym wzniesieniu, stanął nowy Pomnik Unii Lubelskiej. Według tradycji, właśnie tutaj obradowała w 1569 r. szlachta polska i litewska przed zawarciem związku obu krajów. To zdarzenie zdarzenie upamiętniał murowany obelisk, który uległ zniszczeniu podczas rozbiórki kościoła Bonifratrów. Zgodę na wystawienie nowego pomnika uzyskał w 1826 r. u władz carskich ks. Stanisław Staszic. Klasycystyczną płaskorzeźbę przedstawiającą Polskę i Litwę zaprojektował Paweł Maliński. Sam obelisk został odlany z żelaza.

Później, w latach 1873-1876, na placu, w miejscu obecnej fontanny, władze carskie nakazały wystawić cerkiew pw. Podwyższenia św. Krzyża. Budowla ta, obca architektonicznie w krajobrazie Lublina, otrzymała pięciokopułowy korpus główny oraz wysoką wieżę, na której umieszczono dzwon z rozebranego w 1852 r. kościoła św. Michała. Po zajęciu Lublina przez Austriaków cerkiew zaadaptowano na kościół garnizonowy, a budynki wokół placu stały się siedzibą władz Generalnego Gubernatorstwa. Sobór prawosławny na placu został rozebrany w 1925 r.

Na placu Litewskim i wokół niego rozegrały się w roku 1918 kluczowe wydarzenia związane z przejmowaniem władzy od Austriaków i tworzeniem się Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Do 2 listopada pałac Poradziwiłłowski przy placu Litewskim był rezydencją gubernatora, a 7 listopada stał się siedzibą gabinetu Ignacego Daszyńskiego i odbyło się w nim pierwsze posiedzenie rządu. Gmach dawnego Banku Państwa, w którym mieścił się klub oficerski, stał się miejscem zebrań oficerów, tutaj zapadały także decyzje dotyczące przejmowania władzy od okupanta. W nocy z 6 na 7 listopada, w budynku nieistniejącego obecnie hotelu „Wiktoria”, działacze Polskiej Organizacji Wojskowej internowali oficerów związanych z Radą Regencyjną Królestwa Polskiego, a po przeciwnej stronie placu, przy ul. Niecałej – Juliusza Zdanowskiego, komisarza Rady Regencyjnej w Lublinie.

Jeszcze w roku 1916, w ramach upamiętnienia 125 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, na placu umieszczono kamień z adnotacją o uroczystościach. Obecna nazwa placu wykrystalizowała się w czasach II Rzeczypospolitej. W czasach okupacji nazwę placu zmieniono na Adolf Hitler-Platz, a po II wojnie światowej powrócono do nazwy plac Litewski. W 1945 r. zbudowano Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, przedstawiający żołnierza z rozwianą chorągwią. Pomnik został zdemontowany w latach 90. XX wieku. W latach 50. XX wieku, po śmierci Stalina, plac nosił nazwę Józefa Stalina. W 1974 wmurowano płytę Nieznanego Żołnierza i do dziś odbywają się tu uroczystości 11 listopada oraz 15 sierpnia. W 1971 r. wzniesiono pomnik upamiętniający 180. rocznicę Konstytucji 3 maja, a 10 listopada 2001 r. na placu Litewskim odsłonięto pomnik marszałka Piłsudskiego.

Na placu Litewskim rośnie ogromna topola czarna. Według tradycji została ona posadzona w 1569 r. na pamiątkę uchwalenia Unii Lubelskiej. Drzewo to jest nazywane przez lublinian baobabem. Zimą mieści się pod nim lodowisko. Na środku placu, w miejscu po dawnym soborze prawosławnym, znajduje się obecnie murowana fontanna.

W lipcu 2010 władze Lublina ogłosiły konkurs na rewitalizację placu Litewskiego. Całość inwestycji szacuje się na około 40 mln zł. Deptak na Krakowskim Przedmieściu ma być przedłużony do ul. Kołłątaja, ulica przy hotelu Europa zamknięta, a budynki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej być może częściowo zmienią funkcję, tak by przyciągały nie tylko studentów. Pracownicy ratusza zaproponowali również władzom uniwersytetu, by rozważyły możliwość przeniesienia z placu Litewskiego zlokalizowanej tam stacji meteorologicznej, a także udostępnienia części budynków, gdzie dziś znajdują się wydziały psychologii i politologii, na cele publiczne.

Plany przebudowy bazują na założeniu, że plac Litewski ma być przestrzenią głównie dla pieszych. Ich realizacja ma odbywać się etapami, a władze miasta zakładają, że prace z tym związane będą mogły zacząć się jesienią 2010 r. Deptak ma być przedłużony i dostępny dla spacerowiczów. Do tej pory plac przeszedł jedynie kosmetyczne zmiany, szacowane na 850 tys. zł.