Dolina Kościeliska

Dolina Kościeliska – dolina walna, tj. sięgająca od podnóża Tatr do ich głównego grzbietu – grani głównej Tatr. Jest orograficznie prawą odnogą doliny Czarnego Dunajca, do której uchodzi w Kirach.

Dolina Kościeliska – dolina walna, tj. sięgająca od podnóża Tatr do ich głównego grzbietu – grani głównej Tatr. Jest orograficznie prawą odnogą doliny Czarnego Dunajca, do której uchodzi w Kirach.

Położenie

Znajduje się w Tatrach Zachodnich. Ma ok. 9 km długości, obwód ok. 27 km, a powierzchnię ok. 35 km². Od zachodu jej obramowanie tworzy północna grań Siwego Zwornika po Przednią Kopkę, od południa grań główna na odcinku od Siwego Zwornika po Małołączniak, od wschodu północno-zachodnia grań Małołączniaka po Mały Regiel.

Topografia

Ma liczne boczne odgałęzienia, największe z nich to Dolina Miętusia, Dolina Tomanowa i Dolina Pyszniańska (Pyszna). Pozostałe większe odgałęzienia to: Żleb pod Wysranki, Wąwóz Kraków, Wściekły Żleb, Dolinka Iwanowska, Dolina Smytnia. Dnem doliny płynie Kościeliski Potok.

Najwyższym punktem w otoczeniu Doliny Kościeliskiej jest Błyszcz (2159 m). Z doliny jest widoczna, choć nie leży bezpośrednio nad nią, Bystra (2248 m) – najwyższy szczyt Tatr Zachodnich.

Dolina Kościeliska tworzy długi i głęboki wąwóz skalny, ściany którego w trzech miejscach zwanych bramami zbliżają się blisko do siebie. Są to: Niżnia (Brama Kantaka), Pośrednia (Brama Kraszewskiego) i Wyżnia Kościeliska Brama (Brama Raptawicka).

Geologia

Południowa część doliny zbudowana jest ze skał krystalicznych. Wybitny wpływ na rzeźbę terenu wywarł tutaj plejstoceński lodowiec (lodowiec dolinny), spływający niegdyś aż do wylotu Doliny Smytniej.

Część środkowa i dolna zbudowana jest ze skał osadowych, głównie wapieni, dolomitów i łupków, a podrzędnie piaskowców. Każda z tych skał odznacza się różną odpornością na wietrzenie i denudację. Skały te tworzą jednostki tektoniczne zwane płaszczowinami, występują tutaj płaszczowiny wierchowe oraz płaszczowiny reglowe.

W kształtowaniu doliny główny udział miał płynący jej dnem Kościeliski Potok oraz płynące szczelinami we wnętrzu skał wody podziemne. Efektem ich działalności są skały o fantastycznych kształtach, strome ściany i liczne jaskinie, a także rozległe rozszerzenia, jak Stara Polana, Polana Pisana, Stare Kościeliska, Wyżnia Kira Miętusia.

W Dolinie Kościeliskiej znajduje się kilka bardzo popularnych i dostępnych turystycznie jaskiń: Jaskinia Mroźna, Smocza Jama, Jaskinia Mylna, Jaskinia Raptawicka i Jaskinia Obłazkowa.

Roślinność

Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie takich rzadkich w polskich Karpatach roślin, jak: irga kutnerowata, tojad Kotuli, podejźrzon rutolistny, turzyca dwupienna, wielosił błękitny, złoć mała.

Historia

W przeszłości Dolina Kościeliska była związana z przemysłem hutniczym. Srebro, miedź i antymon wydobywano tu już od końca XV w. Od końca XVIII w. wydobywano głównie rudy żelaza. W Starych Kościeliskach przetapiano tę rudę, była kuźnia, chaty robotników, karczma, leśniczówka i kościółek dla robotników. Właśnie od kościółka pochodzi nazwa doliny. Natomiast karczma stała na polanie przy mostku prowadzącym do Lodowego Źródła i Bramy Kraszewskiego, dzierżawił ją od hrabiego Władysława Zamoyskiego Jan Słowiński. Przez Dolinę Kościeliską, a dalej przez Tomanową Przełęcz prowadziła trasa na Słowację, którą podróżowali kupcy z jucznymi końmi i przemytnicy. Na trasie napadali nieraz na nich zbójnicy, o czym świadczą historyczne przekazy, a także nazwy skał, za którymi czyhali zbójnicy: Zbójnickie Okna, Zbójnicka Turnia, Zbójnicki Stół. Pod koniec XVIII wieku pojawili się w dolinie pierwsi turyści, od 1815 r. dolina stała się już dla turystów bardzo popularna – wędrowano nią aż na szczyt Bystrej, by podziwiać wschód słońca. Natchnienie do swoich utworów czerpali tu tacy twórcy jak Deotyma, Wojciech Gerson, Seweryn Goszczyński, Walery Eljasz-Radzikowski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stefan Żeromski i inni. W leśniczówce utworzono pierwsze schronisko. Jan Gwalbert Pawlikowski zaczął badać i opisywać jej jaskinie. W czasie II wojny światowej w dolinie ukrywał się oddział partyzancki im. Szczorsa, a doliną kurierzy tatrzańscy przeprawiali się za granicę.

Dolina Kościeliska była też ulubionym miejscem dla poszukiwaczy skarbów, o czym świadczą liczne pozostawione przez nich znaki na skałach.

Informacje turystyczne

Dojazd z Zakopanego do przysiółka Kiry (927 m n.p.m.). Kursują autobusy i busy. Przed wlotem do Doliny Kościeliskiej płatne parkingi dla samochodów osobowych i autobusów. Do doliny zakaz wjazdu pojazdów. Dolinę można zwiedzać pieszo lub góralskimi dorożkami (w lecie) i saniami (w zimie). W sezonie turystycznym ruch jest olbrzymi – jest to jedno z najbardziej zatłoczonych miejsc w Tatrach. Dolina leży na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wstęp płatny (kilka złotych od osoby). Z doliny wychodzi wiele szlaków turystycznych. W górnej części Doliny Kościeliskiej (z Kir 5,5 km, 1:30 h pieszo) znajduje się schronisko turystyczne na Hali Ornak (1100 m n.p.m.).

Opis i szlaki turystyczne

Czasy przejścia podane na podstawie mapy. Opis wędrówki szlakiem zielonym, prowadzącym dnem doliny, poczynając od jej wylotu w Kirach:

• z lewej strony, na skraju lasu tzw. Jarcowa Skałka – wapień zawierający numulity
• 0,5 km – Niżnia Kościeliska Brama (Brama Kantaka)
• Wyżnia Kira Miętusia – rozszerzenie doliny i polana. Na lewo nad lasem widoczna Kończysta Turnia, na prawo Kościeliskie Kopki
• 1,3 km, 20 min – wylot Doliny Miętusiej. Na lewo prowadzą dwa szlaki turystyczne:

– na Ciemniak w Czerwonych Wierchach przez polanę Upłaz i Chudą Przełączkę. Czas przejścia: 3:25 h, ↓ 2:30 h

– znakowana czarno Ścieżka nad Reglami do Doliny Małej Łąki przez Przysłop Miętusi. Przez kolejne kilkaset metrów ścieżka biegnie razem ze szlakiem czerwonym. Czas przejścia na Wielką Polanę Małołącką: 1:05 h, z powrotem 55 min

• Cudakowa Polana z ławkami i stołem dla turystów
• 1,5 km – na prawo Ścieżka nad Reglami opuszcza do dolinę i kieruje się do Doliny Chochołowskiej przez Przysłop Kominiarski

– czas przejścia na Niżnią Polanę Kominiarską: 40 min, ↓ 30 min

• 30 min – polana Stare Kościeliska z tzw. kapliczką zbójnicką
• 2,3 km, 35 min – z końca polany odchodzą dwa szlaki turystyczne:

– na lewo jednokierunkowa, znakowana czarno ścieżka do Jaskini Mroźnej. Czas przejścia do Sowy: 1:10 h

– 50 m wyżej niebieski szlak na prawo na Halę Stoły. Czas przejścia: 1:10 h, ↓ 55 min

• Lodowe Źródło po lewej stronie drogi
• Brama Kraszewskiego – półkilometrowy wąwóz skalny
• 3,2 km, 50 min – Sowa – po prawej stronie oryginalnie ukształtowany blok skalny podnóża masywu Stołów. Po przeciwnej stronie jednokierunkowe zejście od wylotu Jaskini Mroźnej
• 4 km, 1:05 h – Polana Pisana: polana, stoliki z ławkami dla turystów i końcowy postój dorożek góralskich
• Wyżnia Kościeliska Brama, zwana też Raptawicką Bramą – ostatnie przewężenie Doliny Kościeliskiej o długości ok. 700 m

– 150 m powyżej polany znakowana żółto jednokierunkowa ścieżka do Wąwozu Kraków, prowadząca przez Smoczą Jamę i schodząca z powrotem na Polanę Pisaną. Czas przejścia: 50 min

• 4,3 km – Skała Pisana. Po lewej stronie płaska skała wapienna z autografami dawnych turystów, a również słynnych twórców. Po prawej stronie masyw Raptawickiej Turni
• 4,4 km – 100 m powyżej Skały Pisanej na prawo prowadzą dwa szlaki turystyczne:

– czarny szlak do Jaskini Raptawickiej. Czas przejścia: 15 min

– czerwony szlak do Obłazkowej i przez Jaskinię Mylną. Trasa jednokierunkowa, wylot przy Hali Pisanej. Czas przejścia: 50 min

• 4,8 km – wylot Doliny Smytniej i tzw. Krzyż Pola
• Stara Polana. Kończy się ciasny wąwóz i zbocza Doliny Kościeliskiej rozszerzają się
• po przekroczeniu Tomanowego Potoku, 70 m powyżej na lewo odchodzą dwa szlaki turystyczne:

– czarny szlak do Smreczyńskiego Stawu. Czas przejścia: 30 min, ↓ 20 min

– zielony szlak przez Dolinę Tomanową na Chudą Przełączkę i dalej na Ciemniak. Czas przejścia: 3:40 h, ↓ 2:40 h

• 5,5 km, 1:35 h – Mała Polanka Ornaczańska (część Hali Ornak), a na niej schronisko PTTK na Hali Ornak.

– żółty szlak przez Iwaniacką Przełęcz do Doliny Chochołowskiej. Czas przejścia na przełęcz: 1:15 h, ↓ 50 min