Zamek w Melsztynie

Zamek w Melsztynie – ruiny zamku na wzgórzu nad Dunajcem we wsi Melsztyn w powiecie tarnowskim w województwie małopolskim.

Zamek w Melsztynie – ruiny zamku na wzgórzu nad Dunajcem we wsi Melsztyn w powiecie tarnowskim w województwie małopolskim.

Historia

Faza gotycka

Budowę zamku w Melsztynie rozpoczął w 1347 roku kasztelan krakowski Spicymir herbu Leliwa. W 1362 roku biskup krakowski Jan Bodzenta erygował kaplicę zamkową pod wezwaniem św. Ducha. Najstarsza część zamku wznosiła się we wschodniej części założenia. Od XIV wieku do początku XVI wieku zamek był rezydencją potężnego rodu Leliwitów Melsztyńskich, w tym Spytka II z Melsztyna i Spytka III z Melsztyna. W tym czasie na przełomie XIV/XV wieku powstał w zachodniej części wielki gotycki donżon, z którego zachowały się do dzisiaj dwie ściany. Zamek w XV wieku był ośrodkiem ruchu husyckiego w Polsce. W 1511 roku Jan Melsztyński sprzedał zamek wraz z otaczającymi go dobrami kasztelanowi wiślickiemu Mikołajowi Jordanowi z Myślenic.

Faza renesansowa

Około 1546 roku Spytek Jordan polecił przebudować dawny gotycki zamek w stylu renesansowym. W tym też okresie powstał zachowany do dzisiaj renesansowy mur ze strzelnicami w środkowej części zamku. W wyniku małżeństw jego dwóch córek, zamek staje się własnością dwóch rodzin - Andrzeja Zborowskiego i Stanisława Sobka z Sulejowa. Córki obu właścicieli żenią się z przedstawicielami rodu Tarłów - w 1601 roku z Zygmuntem Tarło, a w 1639 roku z Janem Aleksandrem Tarło, w związku z czym zamek posiada jeden ród, ale z dwóch różnych linii. W 1744 roku po śmierci Adama Tarły w pojedynku z Kazimierzem Poniatowskim zamek przeszedł na własność jego siostrzeńców Stanisława i Macieja Lanckorońskich.

Zniszczenie

Zamek uległ zniszczeniu w czasie konfederacji barskiej gdy w 1770 roku został najpierw zajęty przez konfederatów, a później splądrowany i spalony przez wojska rosyjskie. Od tamtej pory pozostaje w ruinie. W latach 1789-1796 zamek częściowo rozebrano w celu uzyskania materiału budowlanego na budowę kościoła w Domosławicach. W 1846 roku zawalił się częściowo gotycki donżon. W 1848 roku władze austriackie zakazały dalszej rozbiórki murów zamkowych przez okolicznych chłopów. W latach 1879-85 pozostałości zamku zostały zabezpieczone jako trwała ruina dzięki staraniom Karola Lanckorońskiego, który zbudował na dziedzińcu niewielkie schronisko turystyczne. W 1886 roku zamek przestał być własnością rodu Lanckorońskich.

Do 2008 roku formalnym właścicielem zamku były Lasy Państwowe, które traktowały ruiny jako zwykły teren leśny, w związku z czym stan ruin szybko się pogarszał. W 2008 roku z inicjatywy gminy Zakliczyn zamek został przekazany gminie, co umożliwiło rozpoczęcie zabezpieczenia ruin.

Melsztyn w sztuce i literaturze

Ruiny zamku w Melsztynie są tematem rysunków Jana Matejki, Napoleona Ordy i Macieja Bogusza Stęczyńskiego. Opis zamku w Melsztynie znajduje się w Dzienniku podróży do Tatrów (1832) poety romantycznego Seweryna Goszczyńskiego.

Legendy

Według legendy lochy zamku miały się ciągnąć pod Dunajcem aż do odległego o 3 kilometry klasztoru w Zakliczynie; w lochach tych znajdowały się ponoć „stajnie podziemne”, służące jako kryjówki przed nieprzyjacielem, i ukryto w nich ogromne skarby.

Inna legenda głosi, że na drodze prowadzącej do zamku czasem pojawia się widmowa postać rycerza w zbroi, jadącego wolno z rozwianym proporcem, i daje się słyszeć przybliżający się tętent kopyt oddziału jeźdźców; jest to duch Spytka III z Melsztyna, poległego w 1439 roku bitwie pod bitwie pod Grotnikami.