Ulica Święty Marcin

Ulica Święty Marcin – ulica w Poznaniu w obrębie osiedla samorządowego Stare Miasto. Przebiega w przybliżeniu równoleżnikowo pomiędzy pl. Wiosny Ludów na wschodzie i Mostem Uniwersyteckim na zachodzie. W przebiegu ulicy zaznaczają się dwa wyraźnie odrębne odcinki: wschodni który jest węższy oraz szeroki (dwujezdniowy) i reprezentacyjny zachodni. Granicę między nimi wyznacza kościół św. Marcina.

Na odcinku między Mostem Uniwersyteckim a ul. Gwarną ulicą biegnie dwutorowa trasa tramwajowa, zaś na odcinku między ul. Gwarną a Al. Marcinkowskiego jednotorowa (ruch w kierunku z zachodu na wschód), którą uzupełnia jednotorowa trasa na placu Wolności.

Ulica Święty Marcin – ulica w Poznaniu w obrębie osiedla samorządowego Stare Miasto. Przebiega w przybliżeniu równoleżnikowo pomiędzy pl. Wiosny Ludów na wschodzie i Mostem Uniwersyteckim na zachodzie. W przebiegu ulicy zaznaczają się dwa wyraźnie odrębne odcinki: wschodni który jest węższy oraz szeroki (dwujezdniowy) i reprezentacyjny zachodni. Granicę między nimi wyznacza kościół św. Marcina.

Na odcinku między Mostem Uniwersyteckim a ul. Gwarną ulicą biegnie dwutorowa trasa tramwajowa, zaś na odcinku między ul. Gwarną a Al. Marcinkowskiego jednotorowa (ruch w kierunku z zachodu na wschód), którą uzupełnia jednotorowa trasa na placu Wolności.

Nazwa

Nazwa ulicy wywodzi się od osady, która w XII wieku powstała wokół kościoła św. Marcina, nazywanej przedmieściem św. Marcina lub po prostu Świętym Marcinem (stąd oba słowa pisze się wielkimi literami, a ulica zwie się Święty Marcin, a nie Świętego Marcina). Pierwszy raz wymieniona w dokumencie z 24 kwietnia 1252 r., w którym jest mowa o odstąpieniu osady przez kapitułę poznańską księciu Przemysłowi I. Przedmieście to zostało włączone w granice miasta przez władze pruskie w roku 1797, zaś jego główna droga stała się ul. Św. Marcin (Sankt Martin Strasse). Od 15 listopada 1919 zachodnie przedłużenie ulicy otrzymało nową nazwę ulicy Wjazdowej, a od 1935 (wraz z częścią ul. Zwierzynieckiej i zachodnim wylotem ul. Św. Marcin) – alei Marszałka Piłsudskiego. Obecnie jest to integralna część ulicy Św. Marcin. W latach 1945-1989 nazwę przemianowano na ulicę Czerwonej Armii.

Historia

• 1625 – zaraza połączona z klęską głodu
• 1794 – królewski drukarz nadworny Georg Jakob Decker zakupił Drukarnię Pojezuicką mieszczącą się w dawnym klasztorze karmelitów bosych na Wzgórzu św. Wojciecha
• 1797 – włączenie przedmieścia Święty Marcin w granice miasta
• 23 października 1805 – przejazd cara Aleksandra I, podejmowanego w Poznaniu przez generała pruskiego von Zastrowa
• 1843-1847 – na rogu z obecną ul. Kościuszki (wówczas ul. Wałowa) wzniesiono budynek Królewskiej Intendentury V Korpusu Armijnego
• 1850 – między obecną ul. Kościuszki a al. Niepodległości ukończono budowę Bramy Berlińskiej. Przed bramą znajdowała się głęboka fosa, a nad nią drewniany most ze zwodzoną częścią przybramną. Most przegrodzony był żelaznymi kratami, które zabezpieczały go od strony przedpola. 1885 most drewniany zastąpiono żelaznym, w 1894 zniesiono most usypując wał ziemny w formie grobli. W pobliżu bramy usytuowany był parterowy (do 1901 r.) budynek urzędu akcyzowego i kontroli podatkowej pod numerem 37 (obecnie 69). Wraz z rozbiórką Bramy Berlińskiej w 1901 r. ulica przekształciła się ona w reprezentacyjną arterię komunikacyjną śródmieścia
• 1856 – zniwelowanie Góry Świętomarcińskiej, a właściwie stromej skarpy od strony wschodniej na której stał kościół. W trakcie robót ziemnych wykopano mnóstwo szkieletów, które złożono w pobliżu kościoła i zasypano ziemią. Pochodziły one z dawnego cmentarza istniejącego do 1793 r. Gdy w 1928 zakładano fundamenty pod nową plebanię natknięto się na te szczątki i wywieziono na nowy cmentarz na Górczynie
• 1893 – ulica stała się pierwszą w Poznaniu ulicą z nawierzchnią asfaltową
• Podczas powstania wielkopolskiego w hotelu "Royal" przy ul. Św. Marcin 71 (dawny 38) mieściła się Komenda Główna Wojsk Powstańczych. Mieściły się tu także biura Straży Ludowej i Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej. Tuż obok w niemieckim hotelu "Deutsches Haus" pod nr 75 (dawny 40) mieściła się Główna siedziba Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej. W latach międzywojennych ulokował się tu Dom Akademicki "Bratniej Pomocy Studentów Uniwersytetu Poznańskiego".
• 1901 - zburzono Bramę Berlińską i przedłużono ulicę w kierunku zachodnim.
• 1919 po usunięciu pomnika Otto von Bismarcka postanowiono wznieść w tym miejscu pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa, jako wotum za odzyskaną niepodległość. Odsłonięcie monumentu, zwanego też pomnikiem Wdzięczności, odbyło się 30 października 1932 r. w obecności prymasa Augusta Hlonda. Autorem projektu był architekt Lucjan Michałowski, rzeźbę Chrystusa wykonał Marcin Rożek a płaskorzeźby Kazimiera Pajzderska. Pomnik został wysadzony w powietrze przez Niemców w październiku 1939 r.
• 3 – 10 maja 1925 w związku z Piątym Targiem Poznańskim (a pierwszym międzynarodowym) wzniesiono na skwerze u wylotu ulicy przy skrzyżowaniu z obecną ul. Kościuszki wielką wieżę reklamową w kształcie wieży Eiffla w Paryżu.
• 1927 – Władysław Raczkowski dokonał przebudowy stojącego u zbiegu Św. Marcin i Podgórnej starego zegara meteorologicznego na świetlny reklamowy słup-kiosk. W latach międzywojennych wygląd ulicy nie uległ większym zmianom. W związku z wyjazdem do Rzeszy niemieckich i żydowskich kupców i restauratorów miejsca ich zajęli polscy następcy. Wysoka renomę utrzymywały hotele "Continental" (dawniej "Reichshof", obecnie "Wielkopolski") należący do hr. Stanisława Turno z Objezierza i "Britania" (dawny "Residenz", obecnie "Lech") Józefa Draheima. Spośród przedsiębiorstw pierwsze miejsce zajmowała Spółka Akcyjna "Drukarnia Polska w Poznaniu" pod numerem 70, powstała na miejscu Hofbuchdruckerei W. Decker G.m.b.H. W międzywojniu drukowano tu "Kuriera Poznańskiego", "Orędownik Wielkopolski", "Gazetę Bydgoską", "Kresy Zachodnie", "Wielkopolską Ilustrację" oraz "Samochód".

• 1931 w piwnicach kamienicy Tekli Kliszczyńskiej pod nr 28 (dawny 66/67) urządzono pierwszy w Poznaniu schron gazowy
• Podczas II wojny światowej zabudowa ulicy doznała wielkich zniszczeń. Szczególnie uparcie broniona była bryła zamku a także budynek dawnej Intendentury Królewskiej oraz dawnego Ziemstwa Kredytowego. Po zakończeniu walk w lutym 1945 otwarto pierwszy po wojnie hotel w Poznaniu, hotel "Royal". Po 1945 w zamierzeniu architektów i urbanistów ulica miała otrzymać nowoczesny wygląd. W październiku 1965 ruszyły prace przy wznoszeniu wieżowców Centrum między ulicami Kantaka i Ratajczaka. Na pocz. lat 70. stanęło w tym miejscu pięć wysokich biurowców z dwukondygnacyjnym łącznikiem mieszczącym placówki handlowe i banki według projektu Jerzego Liśniewicza.
• 1960 - na placu im. Adama Mickiewicza umieszczony i odsłonięty został pomnik Adama Mickiewicza
• 28 czerwca 1981 – odsłonięto pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 r. autorstwa Adama Graczyka. Pomnik stanął obok monumentu Adama Mickiewicza (według projektu Bazylego Wojtowicza) na miejscu pomnika Wdzięczności

Obiekty

Ulica nabrała swojego znaczenia w okresie Twierdzy Poznań, gdyż prowadziła ona ku Bramie Berlińskiej. Wówczas powstał środkowy odcinek ulicy między kościołem a ul. Gwarną. Na początku XX wieku, gdy zniesiono poligonalne umocnienia rdzenia twierdzy ulicę przedłużono na zachód zabudowując nowe tereny reprezentacyjnymi budynkami Dzielnicy Cesarskiej. W środkowym odcinku ulicy w latach 1965-1972 zniszczoną podczas walk w 1945 pierzeję północną zastąpił kompleks budynków "Alfy".

Z tych przyczyn przy ul. św. Marcin znalazło się wiele interesujących obiektów.

• Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha – początki łączą się z powstaniem "Przewodnika Katolickiego" w 1895 r. z inicjatywy arcybiskupa Floriana Stablewskiego, który drukowany był w Drukarni Towarzystwa Akcyjnego "Kurier Poznański" w oficynie kamienicy Krysiewiczów przy ul. Św. Marcin 16/17,
• kościół św. Marcina – gotycki kościół, przy którym znajduje się cokół najstarszego w Polsce pomnika Adama Mickiewicza z 1859 roku,
• Galeria MM i budynki Alfy,
• Zamek Cesarski (z Muzeum Powstania Poznańskiego - Czerwiec 1956), a naprzeciwko neoromańskie budynki poczty i Ziemstwa Kredytowego,
• Aula Uniwersytetu Adama Mickiewicza i Collegium Iuridicum,
• Akademia Muzyczna – pierwotnie "Ewangelicki Dom Towarzystw" (Evangelische Vereinhaus) stanowił największą inwestycję poznańskiej gminy ewangelickiej. Twórcą otworzonego 18 czerwca 1909 budynku był Johannes z Charlottenburga. Ulokowano tu przytułek dla przyjezdnych, sklepy i filię Ostbanku. W sali Domu Ewangelickiego odbywały się muzyczne Matinee urządzane przez uczniów Konserwatorium Herniga, z którego dochód przeznaczano na ubogich miasta,
• rzeźba Obszar obrazów efemerycznych autorstwa prof. Jana Berdyszaka.
• Kamienice
  • nr 11 (dawny 6), wzniesiona w l. 1859-1860 dla dra Teofila Mateckiego i architekta Stanisława Hebanowskiego. 1880 właścicielem i mieszkańcem został okulista Bolesław Wicherkiewicz, który otworzył tu klinikę okulistyczną.
  • nr 9/10 – narożnik ul. Piekary, nie istnieje, uszkodzona i rozebrana 1945, obecnie parking. Wzniesiona 1859 przez Mariana Cybulskiego, rok później właścicielem został syn Adam. Otworzył on tu renomowaną księgarnię oraz skład i wypożyczalnię nut. Na pocz. XX wieku mieścił się tu na II piętrze pensjonat Heleny Rzepeckiej, czynne tam było także biuro Czytelni dla Kobiet, spółka "Rabat Hermes" i kancelaria adwokacka Adama Wolińskiego. 1910 właścicielem został Ksawery Przyjemski dokonując gruntownej przebudowy. Od 1911 na parterze Stanisław Pełczyński prowadził tu „Dom Gramofonowy, sklep instrumentów muzycznych i wypożyczalnia instrumentów.
  • nr 23 (dawny 13) – w 1893 otwarto tu "Wyższą szkołę gry na fortepianie, skrzypcach i wiolonczeli" Edwina Jahnke. 1902 szkołę przeniesiono do kamienicy nr 62 (dawny 36)
  • nr 26 (dawniej 68) – w latach 1893-1909 w oficynie "wyższa szkoła żeńska" Anny i Anastazji Danysz. Od 1910 "Resursa" Towarzystwa Młodzieży Kupieckiej w Poznaniu. Mieściła się tu sala posiedzeń, czytelnia, restauracja i kawiarnia.
  • nr 31 (dawny 18) – zbud. 1872-1873 dla lekarza Józefa Koszutskiego. 1897 w narożnikowych lokalach otworzona została apteka "Św. Marcińska" wojskowego aptekarza Juliusa Beckera z Gdańska. 1902 kamienicę kupił od Izaaka Grünbauma lekarz-dentysta Antoni Perliński.
  • nr 32 (dawny 64) – od 1905 na drugim piętrze otwarto Szkołę Handlową Teofila Preissa kształcącą polską kadrę pracowników biurowych. Do 1907 w podwórzu mieścił się salon samochodowy Stanisława Brzeskiego. Stąd pochodziły trzy pierwsze lakierowane na czerwono taksówki, zwane wtedy dorożkami samochodowymi.
  • nr 33 (dawny 19), zbud. 1874-1875 dla piekarza Friedricha Knipfera. W 1909 nowy właściciel, Bronisław Śniegocki, dokonał wewnętrznej modernizacji. Mieścił się tu magazyn zegarków i brylantowej biżuterii, także "Dom towarów sportowych i zabawek", od 1912 kawiarnia i restauracja oraz atelier fotograficzne "Elite".
  • nr 65 (dawny 35, dziś filia Biblioteki Raczyńskich) – zbud. w 1876-1878 pierwsza w Poznaniu, duża i nowoczesna Miejska Szkoła Elementarna dla Chłopców nr 4. W dniu 9 kwietnia 1888 budynek zwiedziła cesarzowa Wiktoria, żona Fryderyka III. W 1919 przejęta została przez polskie władze oświatowe, które nadały jej nazwę szkoły "Św. Marcińskiej" oraz numer "VI".
  • Nr 67 (dawniej 36, do 2005 hotel "Wielkopolska", obecnie Hotel NH Poznań ****) – otwarty 1910 pod nazwą "Reichshof" powstała miejscu dwupiętrowego "Altes Deutsches Haus".
  • Nr 69 (dawniej 37) – secesyjna kamienica według projektu Oskara Hoffmanna, należąca do Georga Wagnera, wydawcy gazety "Posener Neueste Nachrichten" wzniesiona w 1902 na miejscu rozebranego rok wcześniej parterowego domku urzędu akcyzowego.
  • Nr 74 (dawniej 44, obecnie hotel "Lech") – hotel "Residenz"
  • nr 75 (dawny 40) – do 1897 biura Dyrekcji Poznańsko–Toruńskiej Kolei Żelaznej, potem hotel "Monopol". W 1902 odbyła się tu "Pierwsza Międzynarodowa Wystawa Kotów". Po 1908 urządzono tu nowy hotel "Deutsches Haus".

Dzień świętego Marcina

W dniu św. Marcina – 11 listopada – na ulicy odbywa się festyn pod nazwą "Imieniny ulicy". W swojej obecnej formie istnieje od 1993 roku, jednak tradycją nawiązuje do średniowiecznych obchodów tego święta. W tym dniu ulicą odbywa się pochód na czele ze świętym Marcinem, który przed zamkiem z rąk prezydenta miasta odbiera klucze.