Ulica Gdańska

0

Ulica Gdańska – główna, reprezentacyjna ulica miejska położona na terenie Śródmieścia w Bydgoszczy.

Początkowo ulica odgrywała głównie rolę komunikacyjną, jednak w II połowie XIX wieku zmieniła się w reprezentacyjny trakt mieszczański, "wizytówkę miasta", centrum handlu i rozrywki, gdzie koncentrowało się życie rozrastającego się Nowego Miasta, położonego na północ od rozlokowanego nad Brdą Starego Miasta w Bydgoszczy. W dwudziestoleciu międzywojennym była trzecią pod względem długości ulicą w Bydgoszczy, licząc łącznie 3,19 km.

Czytaj dalej

Ulica Gdańska – główna, reprezentacyjna ulica miejska położona na terenie Śródmieścia w Bydgoszczy.

Początkowo ulica odgrywała głównie rolę komunikacyjną, jednak w II połowie XIX wieku zmieniła się w reprezentacyjny trakt mieszczański, "wizytówkę miasta", centrum handlu i rozrywki, gdzie koncentrowało się życie rozrastającego się Nowego Miasta, położonego na północ od rozlokowanego nad Brdą Starego Miasta w Bydgoszczy. W dwudziestoleciu międzywojennym była trzecią pod względem długości ulicą w Bydgoszczy, licząc łącznie 3,19 km.

Przebieg

Ulica łączy Stare Miasto z północnymi terenami bydgoskiej aglomeracji. Rozciąga się od skrzyżowania z ul. Jagiellońską do ul. Armii Krajowej.

Część południowa jest osią bydgoskiego Śródmieścia i najbardziej reprezentacyjną jego ulicą, natomiast część północna - od Stadionu Miejskiego, po granice miasta graniczy z Leśnym Parkiem Kultury i Wypoczynku i Lasem Gdańskim.

Historia

Dzieje i topografia

Ulicę Gdańską wytyczono w latach 20. XIX wieku równolegle do zarzuconego w latach 1835-1850 dawnego traktu wiodącego do Gdańska (ul. Pomorskiej). Powstanie ulicy wiąże się z ekspansją zabudowy miasta na północ, co nastąpiło po 1816 r., gdy miasto zakupiło teren na wschód od traktu gdańskiego. Urządzono wówczas gościniec rozwinięty w linii prostej, o szerokości 26 metrów, a grunty położone po obu jego stronach podzielono na działki, które stały się własnością osób prywatnych. Wcześniej zasięg przedmieścia ograniczał się do obszaru przyległego bezpośrednio do mostu na Brdzie, Bramy Gdańskiej, kompleksu Karmelitów i kościoła św. Ducha. Na polach obecnie zabudowanych kamienicami Śródmieścia mieszczanie bydgoscy urządzali coroczne zawody strzeleckie, które kończyły się przyznaniem zwycięzcy odznaki „Złotego Kura”. W miejscu obecnego skrzyżowania ul. Gdańskiej, Dworcowej i Pomorskiej następowało rozwidlenie średniowiecznych traktów prowadzących do Koronowa (ul. Dworcowa) i Świecia (ul. Pomorska).

Gwałtowny rozwój przestrzenny ośrodka miejskiego w kierunku północno-zachodnim nastąpił po 1850 r., po budowie dworca kolejowego na Bocianowie i włączeniu tego obszaru do miasta. Ulica Gdańska stała się wówczas centralną, reprezentacyjną arterią i osią handlową rozwijającego się nowego miasta (niem. Neue Stadt).

Nierozerwalnie związane z rozwojem ulicy było wytyczenie i zabudowa ciągów ulic poprzecznych i równoległych do ul. Gdańskiej, umożliwiających jej połączenie z dzielnicami Śródmieścia położonymi po jej stronie zachodniej (Bocianowo) i wschodniej (Grodztwo, Bielawy, Osiedle Leśne). Zasadnicza sieć ulic przyległych powstała w 2. połowie XIX wieku i w pierwszych latach XX stulecia. Jedynie pokrywające się z dawnymi traktami ulice: Focha, Jagiellońska, Dworcowa i Pomorska, podobnie jak początkowy odcinek Gdańskiej, swym rodowodem sięgają wieków średnich.

Szczególnie ważnymi etapami w kształtowaniu się ulicy było wytyczenie Placu Wolności w 1854 r. i Alei Mickiewicza w 1903 r., ponieważ zaważyły one na szczególnie reprezentacyjnym charakterze odcinków ul. Gdańskiej w tych rejonach. Na Placu Wolności powstała w 1876 r. pierwsza miejska fara ewangelicka, w 1893 r. postawiono konny pomnik cesarza Wilhelma I, a w 1904 r. monumentalną fontannę Potop.

Po 1854 r. w pewnym oddaleniu od miasta po zachodniej stronie ulicy utworzono plac ćwiczeń ze strzelnicą dla wojska, co zapoczątkowało rozwój tzw. dzielnicy koszarowej. W 1861 roku ulica Gdańska na wysokości ul. Artyleryjskiej została przecięta torami linii kolejowej prowadzącej do Torunia, która odcięła obszary wojskowe. Dopiero po likwidacji przejazdu w latach 30. XX w. i rozwoju osiedla Leśnego nastąpił dalszy rozwój ulicy w kierunku północnym.

Ulica podupadła po II wojnie światowej. Dopiero po 1996 r. została poddana stopniowej rewitalizacji. W 1998 r. na początkowym odcinku ulicy (do Placu Wolności) znacznie ograniczono ruch kołowy, w latach 2002-2007 dokonano modernizacji nawierzchni chodników i częściowo jezdni i torowisk oraz wymieniono oświetlenie na stylowe. Trwają także prace przy odnawianiu elewacji kamienic oraz zabudowie plombowej. W 2005 i 2006 r. na ulicy stanęły dwie rzeźby autorstwa Michała Kubiaka: „Wędrowiec” i „Marian Rejewski na ławeczce”.

Nazwy

Ulica została ukształtowana w dwóch etapach, co wiąże się z tym, że początkowo posiadała dwie nazwy. Jej pierwotny odcinek do zbiegu z ulicą Dworcową, pochodzący z XIV wieku, nosił miano ulicy Gdańskiej (niem. Danzigerstraße), natomiast jego przedłużenie, wytyczone po 1820 r. - Szosa Gdańska (niem. Danziger Chaussee). Później wraz z rozwojem zabudowy, ulicą Gdańską nazywano kolejne odcinki traktu (w 1879 r. do wysokości ul. Powstańców Warszawy). Od 1977 r. ulica sięgnęła obecnych granic administracyjnych, w związku z czym ulicą Gdańską nazywa się dziś cały trakt wiodący od Starego Miasta aż do północnej granicy Bydgoszczy.

Nazwy ulicy w przekroju historycznym:

  • 1820-1920 – Danzigerstraße / Danziger Chaussee
  • 1920-1939 – Gdańska
  • 1939-1945 – Adolf-Hitler-Straße
  • 1945-1990 – Aleje 1 Maja
  • od 1990 – Gdańska

Parcelacja

Z chwilą urządzenia ulicy Gdańskiej, grunty położone po obu jej stronach podzielono na działki, które stały się własnością osób prywatnych. Prawdopodobnie większość działek, do wysokości ulicy Świętojańskiej, została wytyczona do lat 50. XIX wieku, a ich granice pokrywają się z aktualnymi. Proces kształtowania się układu nieruchomości położonych przy ulicy Gdańskiej i ich numeracji ostatecznie został zakończony w lutym 1931 r. Wówczas wprowadzono obowiązujące nadal numery administracyjne dla parcel z podziałem na stronę parzystą (wschodnią) i nieparzystą (zachodnią). W latach 1879-1931 obowiązywało 169 numerów, a od 1931 r. 190. Późniejsze regulacje dotyczyły rozwoju ulicy w kierunku północnym i wytyczania kolejnych parcel, zwłaszcza po stronie parzystej. Obecnie najwyższy numer administracyjny 260 posiada nieruchomość w rejonie Myślęcinka.

Rozwój zabudowy i komunikacji

Początki zabudowy traktu sięgają 1448 roku, kiedy powstał z fundacji bydgoskich mieszczan zespół zabudowań szpitala Św. Ducha wraz z kaplicą. W 1615 r. świątynię przejęły siostry Klaryski, które do połowy XVII wieku znacznie go rozbudowały w formie późnogotycko-renesansowej oraz wzniosły klasztor połączony krużgankiem ze świątynią. W końcu XVIII wieku przy ul. Gdańskiej poza zespołem klasztornym Klarysek istniało kilka budynków mieszkalnych oraz zajazd na rozwidleniu dróg do Koronowa i Świecia. Do 1816 r. powstał kolejny zajazd Gliszczyńskich w miejscu obecnego hotelu Pod Orłem.

Gwałtowny rozwój zabudowy pierzejowej na całej długości ulicy Gdańskiej nastąpił po 1835 r. Do ok. 1860 r. powstały zwarte pierzeje zabudowy do ul. Śniadeckich, następnie do ul. Świętojańskiej (1870), zaś podstawowa, bazowa zabudowa całej ulicy (do ul. Kamiennej, gdzie znajdował się przejazd kolejowy) powstała do 1890 r.

Po 1900 r. wzniesiono pierwsze duże obiekty w północnej części ulicy: budynki Wodociągów Miejskich (1899-1900), gmach Szkoły Wojennej (1913-1914), a po 1933 r. budynki pierzejowe w obrębie nowo wznoszonego osiedla Leśnego. W latach 50. XX w. powstała dalsza zabudowa os. Leśnego oraz kompleks sportowy WKS „Zawisza”.

W 1860 r. ulicę zaczęły oświetlać latarnie gazowe, a od 1900 r. elektryczne. Ulica na całej długości posiadała jezdnię o brukowanej nawierzchni, wydzieloną krawężnikami, wzdłuż których nasadzony był szpaler drzew. Chodniki ułożone były z płyt granitowych.

18 maja 1888 roku uruchomiono na ulicy tramwaj konny, na tzw. linii „czerwonej” (od Placu Teatralnego do ul. Dworcowej). W 1892 r. uruchomiono drugą linię „zieloną”, prowadzącą ul. Gdańską na całej długości (od koszar artyleryjskich). W 1896 r. tramwaje zostały zelektryfikowane, a w 1937 r. w związku z powstaniem osiedla Leśnego uruchomiono połączenie autobusowe.

W 1932 r. w związku z budową magistrali węglowej, w ciągu ulicy powstał Wiadukt im. J. Święcickiego nad torami kolejowymi, zaś przejazd kolejowy został zlikwidowany. W 1989 roku powstał wiadukt tramwajowy i pętla tramwajowa w bezpośrednim sąsiedztwie Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku, przy zbiegu ulic: Gdańskiej i Rekreacyjnej. W 2012 roku na ulicy pojawił się pierwszy w Bydgoszczy wydzielony kontrapas dla rowerzystów.

Architektura

Krajobraz architektoniczny ulicy kształtował się na przestrzeni ponad 150 lat. Długotrwały proces sprawił, że zespół zabudowy w przebiegu całej ulicy jest znacznie zróżnicowany. Sąsiadują tutaj ze sobą domy mieszkalne z różnych epok, o różnej skali i stylistyce.

Na odcinku ulicy do ul. Świętojańskiej powstały głównie kamienice czynszowe, zaś na dalszym odcinku budownictwo o charakterze podmiejskim, z rezerwą terenu na wzniesienie okazalszych budynków (domy z przed-ogrodami). W latach 1890-1914 nastąpiła znaczna intensyfikacja i wymiana zabudowy. W pierzejach ulicy wzniesiono dziewięć okazałych kamienic, kilkanaście innych przebudowano oraz wzniesiono wille bogatych przemysłowców i urzędników, które stanowią pozytywne dominanty architektoniczne.

Do końca XIX wieku dominował nurt klasycyzujący. W tym czasie wznoszono kamienice czynszowe o prostych, symetrycznych fasadach i zazwyczaj skromnej dekoracji. W ostatniej ćwierci XIX w. zaczęto stawiać domy w tonacjach klasycystycznych, ale również renesansowych, manierystycznych i barokowych. W latach 1885-1898 wzdłuż ulicy powstało 21 realizacji autorstwa budowniczego Józefa Święcickiego, który tworzył architekturę eklektyczną o różnych kostiumach neostylowych. Trwale wpisały się w krajobraz ulicy jego realizacje neobarokowe, a zwłaszcza hotel Pod Orłem, który stał się wizytówką bydgoskiej architektury.

Z początkiem XX wieku zaczęły powstawać kamienice o architekturze zrywającej z historyzmem. Kamienice projektu Fritza Weidnera reprezentowały nurt architektury malowniczej, Rudolfa Kerna – secesji, zaś Alfreda Schleusenera i Paula Sellnera – wczesnego modernizmu.

W latach 30. XX w. powstały kamienice w północnej części ulicy o architekturze funkcjonalizmu o prostych kubicznych bryłach, m.in. autorstwa Jana Kossowskiego. Po II wojnie światowej dokonywano natomiast zabudowy plombowej o architekturze bezstylowej. Powstały w tym okresie: Dom Handlowy „Rywal” (1971-1973), 10-kondygnacyjny biurowiec oraz trzy kamienice. W latach 1990-2005 powstały przy ul. Gdańskiej kolejne trzy kamienice, z których nie wszystkie wpasowały się poprawnie w otaczającą stylową zabudowę.

Na przełomie XIX i XX wieku również ciągi ulic poprzecznych i równoległych do ul. Gdańskiej, wyposażono w ciekawe architektonicznie budowle eklektyczne i secesyjne, zgrupowane przede wszystkim przy ulicach: Z. Krasińskiego, J. Słowackiego, A. Mickiewicza, A. Cieszkowskiego, 20 stycznia 1920, I.J. Paderewskiego, pl. Weyssenhoffa, a częściowo przy ul. Świętojańskiej, J. Zamoyskiego i K. Chodkiewicza.

Obraz społeczny

Ulica Gdańska do połowy XIX wieku odgrywała przede wszystkim rolę komunikacyjną, a następnie stała się reprezentacyjnym, mieszczańskim traktem oraz osią kompozycyjną rozrastającego się Śródmieścia.

W kamienicach reprezentacyjne mieszkania zajmowali zamożni urzędnicy, fabrykanci i handlowcy, w skromniejszych mieszkali mistrzowie różnych profesji, natomiast lokale w oficynach i skromnych domach zasiedlali drobni rzemieślnicy oraz robotnicy. Partery kamienic były z reguły przystosowane do prowadzenia działalności handlowej lub gastronomiczno-usługowej.

W rejonie ulicy Gdańskiej kwitł handel, rozwijały się warsztaty rzemieślnicze i drobny przemysł oraz gastronomia. Natomiast ulica skutecznie oparła się procesowi gwałtownej industrializacji. Dla żadnego przedsiębiorstwa, nie wybudowano przy ulicy Gdańskiej okazałych, typowych budynków fabrycznych. Przedsiębiorstwa działające w tym rejonie były dość skromne i mieściły się w zabudowaniach oficynowych w głębi posesji.

Wśród sklepów przy ulicy Gdańskiej najdłuższą historię posiada apteka „Pod Łabędziem”, istniejąca przy ul. Gdańskiej 5 od 1853 r. Na początku XX w. zaczęły powstawać przy ulicy domy towarowe: np w 1911 r. Dom Towarowy M. Conitzer&Söhne, w 1919 r. sklep Bonifacego Cyrusa. Na początku lat 20. XX w. przy ulicy miało siedziby także 5 banków.

Ulica Gdańska miała również duże znaczenie w branży gastronomicznej i rozrywkowej. W XIX i I połowie XX w. mieściły się tutaj restauracje i cukiernie odwiedzane przez zamożnych bydgoszczan oraz skromne wyszynki i piwiarnie, a także sale koncertowe, hotele, teatry, kina. Przy Gdańskiej mieściła się także pierwsza siedziba Biblioteki Miejskiej.

Święto ulicy

Od 2002 r. organizowane jest we wrześniu każdego roku Święto Ulicy Gdańskiej. Imprezy plenerowe, koncerty i konkursy odbywają się w różnych miejscach i obiektach położonych wzdłuż ulicy. Głównym organizatorem imprezy jest Gazeta Wyborcza oddział w Bydgoszczy.

Ulica obecnie

Charakterystyka

Ulica Gdańska liczy 7,3 km długości, przy czym odcinek zabudowany stylowymi kamienicami wynosi 2,0 km, a w obrębie dzielnicy koszarowej i osiedla Leśnego 1,5 km. Natomiast 3,8-kilometrowy odcinek ulicy położony na północ od wiaduktu kolejowego posiada całkowicie odmienny charakter, gdyż przebiega przez teren mało zurbanizowany, pomiędzy Lasem Gdańskim i kompleksem działek, a Leśnym Parkiem Kultury i Wypoczynku.

Na północnych rubieżach miasta ulica wznosi się na 45-metrowe Zbocze Fordońskie, pokonując w ten sposób granicę makroregionów: Pojezierza Wielkopolskiego i Pojezierza Pomorskiego.

Przy ulicy znajdują się:

  • trzy kościoły,
  • cztery muzea (Okręgowe, Farmacji, Wojskowe i Sportu),
  • jedna z sal koncertowych Akademii Muzycznej, klub „Mózg” oraz siedziba radia PIK
  • najstarszy w mieście hotel,
  • dwa domy towarowe, w tym jeden w specjalnie na ten cel zbudowanym gmachu nawiązującym do domów towarowych Berlina i Paryża na początku XX wieku,
  • obiekty małej architektury, m.in. ławeczka Mariana Rejewskiego i „Wędrowiec”, a także 2 rzeźby powstałe z obumarłych drzew (Kobieta w gołębiach przy ulicy Gdańskiej 30 oraz Zaraz zagramy na skrzyżowaniu ulic Gdańskiej i Słowackiego (trzecia rzeźba - Przebudzenie elfów - znajduje się nieopodal, w Parku Kochanowskiego przy ulicy Mickiewicza).
  • Galeria Handlowa "Drukarnia",
  • 5 willi i około 145 kamienic, w tym ponad 50 o bogato zdobionych fasadach w neostylach nawiązujących do renesansu, manierystyzmu i baroku, historyzmu malowniczego, secesji i modernizmu,
  • monumentalny gmach szkoły wojennej, po 1945 siedziba Pomorskiego Okręgu Wojskowego, a po 2004 r. również instytucji NATO i Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych RP,
  • zabytkowa stacja wodociągów w 1900 r.,
  • zespół koszar wojskowych z II połowy XIX wieku,
  • największy w mieście kompleks sportowy,
  • największy w mieście i w Polsce park miejski „Myślęcinek”,
  • konsulat honorowy Ukrainy (ul. Gdańska 76).

Architektura

Spacer Gdańską i uliczkami do niej przyległymi to przegląd stylów i prądów w budownictwie ostatnich dwóch stuleci. Przy ulicy spotyka się skromne, parterowe budynki frontowe, parterowe domy reprezentujące typ budownictwa podmiejskiego, kamienice czynszowe dwu- i trzypiętrowe (jest ich blisko 100) oraz wielkomiejskie kamienice cztero- i pięciopiętrowe oraz monumentalne gmachy.

92% zabudowy ul. Gdańskiej pochodzi sprzed 1920 r. Z tego połowa istniejącej zabudowy została wzniesiona bądź przebudowana w latach 1890-1914 – czasach, kiedy powstawała w Bydgoszczy najbogatsza architektura historyzująca, ze detalami i zdobieniami nawiązującymi do sztuki renesansu, manierystyzmu i baroku, a następnie secesji i wczesnego modernizmu.

Na Gdańskiej swoje dzieła zostawili najwybitniejsi bydgoscy architekci. Wzdłuż ulicy można podziwiać kamienice i obiekty autorstwa:

  • Józefa Święcickiego – 21 (istnieje 20)
  • Fritza Weidnera – 8
  • Rudolfa Kerna – 7
  • Karla Bergnera – 5
  • Alfreda Schleusenera – 3
  • Carla Rose – 2
  • Paula Sellnera - 2

Tworzyli tu również swoje dzieła architekci berlińscy: m.in. Heinrich Seeling, Otto Walther, W. Hildebrandt.

Licząc z uliczkami bocznymi zrealizowano tu do 1914 r. ponad 30 kamienic autorstwa J. Święcickiego, 19 projektu Rudolfa Kerna, 14 Fritza Weidnera i szereg innych autorstwa m.in. Karla Bergnera, Paula Böhma, Ericha Lindenburgera i innych.

Zabytki

Do roku 2007 r. w rejestrze zabytków znajdowało się 27 obiektów położonych przy ulicy Gdańskiej.

Najstarszym zachowanym obiektem jest pochodzący z przełomu XVI i XVII w. kościół Klarysek. Jednak najwięcej zabytków dotyczy stylowych kamienic zbudowanych w okresie 1880-1914 r.

Komunikacja

Przez ulicę Gdańską przejeżdżają tramwaje linii: 1, 2, 4 i 6, z czego 4 i 6 skręcają na ul. Chodkiewicza na Bielawy, a 1 i 2 jadą do Myślęcinka. Na różnych odcinkach kursują również autobusy linii 52, 65, 71, 93, 94 i 31N.


Ulica Gdańska - to miejsce nie posiada jeszcze przewodnika. Jeśli znasz to miejsce, to tutaj możesz napisać przewodnik.