Muzeum Okręgowe w Toruniu

Muzeum Okręgowe w Toruniu – placówka muzealna zlokalizowana w Toruniu.

Muzeum Okręgowe w Toruniu – placówka muzealna zlokalizowana w Toruniu.

Historia

Historia tworzenia i udostępniania zbiorów muzealnych ma w Toruniu tradycję sięgającą końca XVI wieku. Wiąże się ona z otwarciem Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. W 1594 powstała przy Gimnazjum kolekcja w formie popularnego w renesansie gabinetu osobliwości (tzw. Musaeum). Datę tę można przyjąć jako początek działalności muzealnej w Toruniu. Musaeum gromadziło szkielety zwierząt, szczątki kopalne, duża była kolekcja globusów. Posiadało obrazy, w tym portrety sławnych torunian (Marcina Mochingera, Henryka Strobanda i inne). Było placówką publiczną, utrzymywaną przez samorząd Torunia. W 1825 na mocy układu między Toruniem a rządem pruskim Gimnazjum i Muzeum stało się placówką państwowo-miejską, a od 1880 – państwową.

Idea kolekcjonowania różnorodnych pamiątek przeszłości znacznego rozmachu nabrała w połowie XIX wieku. Powstały wówczas dwa niezależne stowarzyszenia naukowe, a przy nich muzea. Instytucje te gromadziły i porządkowały kolejne zbiory muzealne w sposób systematyczny i uporządkowany, według ówcześnie stosowanych metod naukowych.

W 1854 zorganizowano niemieckie towarzystwo naukowe, Coppernicus Verein fur Wissenschaft und Kunst. Gromadziło ono zbiory dotyczące historii miasta i regionu, sprawowało opiekę nad zabytkami i pomnikami. W 1861 przeniosło się do ratusza, zmieniając nazwę na Stadtisches Museum.

W 1875 z inicjatywy Zygmunta Działowskiego, polskiego ziemianina i archeologa, zawiązano drugie, niezależne Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Było typowo polską instytucją o charakterze patriotycznym, i pierwszym polskim Towarzystwem Naukowym na Pomorzu. Gromadzenie zbiorów muzealnych było jego podstawowym celem działania. W latach 1875-1883 Towarzystwo i Muzeum mieściło się przy ulicy Żeglarskiej. Do 1881 Towarzystwo Naukowe z własnych składek wybudowało nową reprezentacyjną siedzibę przy ul. Wysokiej 16 na toruńskiej Starówce, dokąd przeprowadziło się w 1883.

W 1920, po objęciu w Toruniu polskich rządów, Stadtisches Museum przemianowano na Muzeum Miejskie. Przez dziesięć lat czyniono starania o włączenie zbiorów z Towarzystwa Naukowego, ale brak było odpowiedniego lokalu. 1 lipca 1929 Starostwo Krajowe Pomorskie utworzyło stanowisko kustosza Muzeum Miejskiego, które objął dr Gwido Chmarzyński. W 1930 zbiory Towarzystwa Naukowego przekazano w depozyt, powiększając Muzeum Miejskie.

Uroczyste otwarcie nowego budynku Muzeum w Ratuszu Staromiejskim przy Rynku Staromiejskim, odbyło się 19 lutego 1931, w rocznicę urodzin Kopernika. Eksponaty podzielono na sześć działów: archeologii, sztuki (malarstwo i rzeźba), rzemiosła artystycznego, numizmatyki, grafiki i etnografii.

W okresie międzywojennym muzeum znacznie się wzbogaciło, przejmując m.in. dary mieszkańców Torunia, Sopotu (m.in. od znanego numizmatyka Walerego Amrogowicza) i z całego Pomorza.

W 1935 rozpoczęto budowę nowego gmachu dla planowanego Muzeum Narodowego pod nazwą Muzeum Ziemi Pomorskiej (nazwa od 1935), które miało stanąć przy ul. Chopina (obecnie Instytut Matematyki UMK). Gmach był w 1939 praktycznie gotowy, niestety wybuch wojny przerwał te plany. Hitlerowcy ograniczyli zbiory, by mogły świadczyć o niemieckości Pomorza, umieszczając je przy Rynku Staromiejskim nr 7. Organizowali propagandowe wystawy o potędze III Rzeszy, a w 1945 część zbiorów wywieźli. Zaginęła wówczas m.in. gotycka XIV-wieczna rzeźba Matki Boskiej Brzemiennej.

W 1945 muzeum zostało reaktywowane pod nazwą Muzeum Miejskie. Odnaleziono znaczną część zagubionych i wywiezionych zbiorów, dzięki dużemu zaangażowaniu Haliny Załęskiej. W 1946 część pomieszczeń muzealnych w ratuszu przeznaczono na potrzeby Archiwum Miejskiego, ograniczając ekspozycję aż do 1957. W 1949 wydzielono działy sztuki, grafiki, etnografii, archeologii i numizmatyki.

1 stycznia 1950 muzeum upaństwowiono i nazwano Muzeum Pomorskie w Toruniu. Zgodnie z przedwojennymi planami awansowało ono do rangi placówki ministerialnej. Muzeum zaczęło sprawować nadzór nad zbiorami całego województwa bydgoskiego. Na skutek nacisków politycznych, 21 grudnia 1955 obniżono jednak jego rangę z rządowej na regionalną, przekazując we władanie Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Bydgoszczy, która 25 sierpnia osłabiła jego rolę i zmieniła nazwę na Muzeum w Toruniu.

Od 1965 nosi nazwę Muzeum Okręgowe w Toruniu. W 1975 Muzeum przeszło we władanie nowo utworzonego województwa toruńskiego, a 1 stycznia 1999 przekazano je we władanie samorządu toruńskiego powiatu grodzkiego.

Działy wyodrębnione z Muzeum Okręgowego

Po remoncie Ratusza Staromiejskiego w latach 1957-1964 ze środków ministerialnych przystosowano sale do celów ekspozycyjnych. W 1964 usunięto ulokowane wcześniej w ratuszu Archiwum Miejskie, co wpłynęło na znaczne zwiększenie możliwości ekspozycyjnych.

W 1959 z Muzeum wyodrębniono Dział Etnograficzny, tworząc osobne Muzeum Etnograficzne.

W 1960 z Muzeum wyodrębniono Dział Historyczny, tworząc oddział – Dom Kopernika (obecnie Muzeum Mikołaja Kopernika). W Roku Kopernikańskim 1973 poszerzono muzeum o sąsiednią kamienicę.

W 1962 utworzono Dział Dokumentacji, łącząc zbiory biblioteki, zbiór fotografii, muzealiów i architektury Torunia w jedną całość.

W 1966 do Muzeum dołączono Zamek Krzyżacki, tworząc tu kolejną placówkę Muzeum.

W 1968 powstał Dział Historii Najnowszej, tworząc podstawy do wyodrębnionego w 1971 Toruńskiego Towarzystwo Kultury.

W 1970 w odrestaurowanej Kamienicy Pod Gwiazdą utworzono Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu w oparciu o dar Tadeusza Wierzejskiego.

W 1971 przy ulicy Ciasnej umieszczono zbiory archeologiczne, tworząc Muzeum Archeologii.

W latach 1980-1989 odrestaurowano Pałac Eskenów w Toruniu przy Łaziennej 16 i dostosowano do potrzeb wystaw czasowych, pracowni i magazynów muzealnych.

Zbiory Muzeum

Podstawowe działy muzeum to obecnie:

• Dział Sztuki – obejmuje kolekcję sztuki polskiej i europejskiej średniowiecznej i nowożytnej, sztuki nowoczesnej, rzemiosła artystycznego, grafiki i Sztuki Dalekiego Wschodu
• Dział Archeologii – ze zbiorami zabytków epoki kamienia, epoki brązu i epoki żelaza, zbiory wpływów rzymskich, średniowiecza
• Dział Historii – ze zbiorami historii średniowiecznej, nowożytnej i najnowszej, z kolekcją militariów, numizmatyki i emalierstwa
• Dział Kultur Pozaeuropejskich (Kamienica pod Gwiazdą) – malarstwo, rzeźba, meble, ceramika (od XVI-XX wieku)
• Dom Mikołaja Kopernika
  • zbiory związane z astronomią i Pracownią Uczonego
  • wystawa "Mikołaj Kopernik – Życie i Dzieło"
  • makieta średniowiecznego Torunia
  • wystawa Świat Toruńskiego Piernika – miejsce pracy mistrza piernikarskiego, oryginalne klocki z XVII i XVIII wieku, początek największych XIX-wiecznych firm piernikarskich w Toruniu, formy piernikowe z całej Polski północnej
  • wystawa polska w Rappersville

Muzeum zarządza także:

• Ratuszem Staromiejskim posiadającym:
  • Salę Sądową – malarstwo i rzeźba sakralna (XVI-XVII wiek)
  • Salę Sztuki Gotyckiej (malarstwo, rzeźba)
  • wystawa "Dawny Toruń – Historia i Rzemiosło" (od 1233 do 1793) – wyroby i pamiątki cechowe, pieczęcie, malarstwo, ślusarstwo, intarsja,
  • wystawa "Sztuka Sakralna Nowożytnego Torunia" – malarstwo, złotnictwo
  • Skarb ze Skrwilna (zbiór kosztowności renesansowych znaleziony w 1961 przez pracowników UMK)
  • Salę Mieszczańską – z jednym z najwcześniejszych portretów Mikołaja Kopernika
  • Salę Królewską – z najstarszym pocztem królów polskich w kraju
  • Galerię Sztuki Polskiej
    • od XVIII wieku do 1900 – z obrazami malarzy, takich jak Marcello Bacciarelli, Artur Grottger, Piotr Michałowski, Juliusz Kossak, Józef Brandt, Jan Matejko, Henryk Rodakowski, Józef Chełmoński
    • od 1900 do 1939 – w zbiorach obrazy Juliana Fałata, Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Wojciecha Weissa, Józefa Mehoffera, Konrada Krzyżanowskiego, Ferdynanda Ruszczyca
• Pałacem Eskenów
  • Galeria Sztuki Polskiej (po 1945) – m.in. Jan Cybis, Zbigniew Pronaszko, Piotr Potworowski, Antoni Fałat, Edward Dwurnik, Zdzisław Beksiński, Jerzy Duda-Gracz
  • Militaria (od starożytności do XX wieku) – ponad 600 obiektów
  • wystawa archeologiczna dot. Kujaw i Ziemi Chełmińskiej (od 1100 p.n.e. do 1300 n.e.)
  • wystawy czasowe
• Muzeum Podróżników im. Tony Halika
• specjalistyczną biblioteką z 20 tysiącami woluminów – archiwum klisz, odbitek fotograficznych

Muzeum organizuje:

• lekcje i warsztaty muzealne
• urodziny dla dzieci
• imprezy edukacyjne i kulturalne
• prace konserwatorskie we własnych pracowniach:
  • Konserwacji Malarstwa i Rzeźby
  • Konserwacji Rzemiosła Artystycznego
• archiwum fotograficzne we własnej pracowni fotograficznej

Wśród zbiorów muzealnych znajdują się:

• ponad 100 pamiątek masońskich i wolnomularskich – największe zbiory w Polsce
• 13 tabliczek z sumeryjskim pismem klinowym sprzed 4000 lat – drugie co do wielkości zbiory w Polsce
• zbiory graficzne (od XV wieku do XX wieku)
• duże zbiory numizmatyki i medalierstwa (począwszy od XVII wieku)

Muzeum posiada także sporą dodatkową część zbiorów, które z braku miejsca lub funduszy na renowację nie są eksponowane.

Dyrektorzy Muzeum

• Od założenia Musaeum w 1594 – nieznany, związany z Gimnazjum Akademickim w Toruniu
• Od 1 lipca 1929 kustoszem Muzeum Miejskiego został dr Gwido Chmarzyński.
• 1 grudnia 1947 funkcję dyrektora Muzeum Okręgowego objął historyk i przedwojenny generalny konserwator zabytków, prof. Jerzy Remer. Dzięki niemu placówka nie została zdegradowana na skutek nacisków politycznych Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy w 1955. Dyrektor Remer odszedł na emeryturę 31 marca 1971. Zmarł w 1979 w Toruniu. Pochowany został na toruńskim cmentarzu Św. Jerzego.
• W latach 1972-1990 - mgr Zdzisław Ciara, który po ukończeniu studiów pracował jako asystent w Pracowni Konserwacji Zabytków (PKZ) w Toruniu, a od 1956 r. pełnił obowiązki Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków najpierw w Olsztynie, a następnie w Bydgoszczy.
• W latach 1990-2000 - dr Michał Woźniak - historyk sztuki, muzeolog, późniejszy dyrektor muzeum zamkowego w Malborku, obecnie dyrektor muzeum w Bydgoszczy.
• Od 1 stycznia 2007 dyrektorem muzeum jest dr Marek Rubnikowicz - historyk, archeolog.