Centrum Kultury Dworek Białoprądnicki

Centrum Kultury "Dworek Białoprądnicki" – centrum kultury mieszczące się w zabytkowym dworku na Białym Prądniku w otoczeniu parku im. Tadeusza Kościuszki przy ulicy Papierniczej 2 w Krakowie.

Centrum Kultury "Dworek Białoprądnicki" – centrum kultury mieszczące się w zabytkowym dworku na Białym Prądniku w otoczeniu parku im. Tadeusza Kościuszki przy ulicy Papierniczej 2 w Krakowie.

Historia

Historia Dworku

W latach 1505-50 kanclerz wielki koronny, biskup krakowski Samuel Maciejowski zbudował tu okazałą letnią rezydencję. Pod względem architektonicznym i funkcjonalnym reprezentowała typ willi włoskiej. W 1549 roku przebywający w Prądniku z wizytą u biskupa Maciejowskiego Augustinius Rotundas napisał w liście do kardynała Hozjusza ...jestem pod urokiem tajemniczych budowli oraz ich otoczenia.... Renesansowa willa tętniła życiem, była miejscem spotkań wielu wybitnych ludzi epoki: dyplomatów, poetów, myślicieli.

To tu właśnie Łukasz Górnicki napisał "Dworzanina Polskiego", którego akcję umieścił w pałacu i przyległym doń ogrodzie:

Tuż u Krakowa jest rzeczka Prądnik, nad którą Samuel Maciejowski, biskup krakowski, Kanclerz Koronny, włoskim kstałtem dom piękny zmurować kazał, jako dla wiela inych dobrych przyczyn, tak też dla tego, aby w tak osobnym kraju, jaki jest około Krakowa, miał miejsce, gdzieby postronne ludzi, a wielkich królów posły czcić mógł. Albowiem mając on na sobie wielkie sprawy, dla których w jego domu u wszystkich gmachów drzwi zawżdy otworem stały, snadniej mógł na stronie niż w mieście uczynić temu zadość.

Jan Kochanowski w słowach O villa celsis aemula curribus podziwiał rezydencję, jako twór architektonicznie pięknie wykończony i malowniczo położony.

Następne dziesięciolecie (1550-60) w pałacu na Białym Prądniku upłynęło pod znakiem działalności biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego, który rozbudował willę i uzupełnił jej wnętrze. Był on prawdopodobnie twórcą niewielkiego systemu obronnego w postaci murów kurtynowych z półbasztami. O obronności budowli zachowały się wzmianki w inwentarzu z 1570 roku, gdzie wymienione są 33 działa. W początkach XVII wieku willa uległa poważnemu zniszczeniu, biskup Piotr Gembicki podjął się jej odbudowy. Kilkanaście lat później "potop szwedzki" znów zniszczył rezydencję, a kolejną jej przebudowę prowadził w latach 1665-69 biskup Andrzej Trzebnicki. Już wtedy dokonano rozbudowy obiektu, a dalsze elementy architektoniczne w stylu późnego baroku zyskał on za sprawą biskupa Kajetana Sołtyka. Twórcą barokowej fazy rozbudowy był architekt Jakub Fontana. Początkowe lata rządów biskupa Kajetana Sołtyka były ostatnim okresem świetności i rozwoju biskupiego zespołu pałacowego na Białym Prądniku.

Podczas konfederacji barskiej pałac został zniszczony, w roku 1789 dobra biskupie przyłączono do skarbu koronnego, a w rok później oddano w dzierżawę. W 1793 roku Kapituła Krakowska odzyskała Prądnik. W czasie insurekcji kościuszkowskiej w tej okolicy gromadziło się wojsko powstańcze. W 1796 roku władze austriackie skonfiskowały posiadłość białoprądnicką na rzecz rządu, a następnie ją wydzierżawiły. Od tego czasu obiekt ulegał ciągłym przebudowom. W pierwszej połowie XIX wieku pałac, zabudowania i urządzenia w jego otoczeniu ulegały systematycznej redukcji. W okresie Księstwa Warszawskiego obszar podworski dzierżawili chłopi. Około połowy XIX wieku nastąpił podział całego terenu posiadłości białoprądnickiej. Dziedziniec wewnętrzny wraz z otoczeniem został podzielony na kilka części, natomiast zespół centralny i przyległy fragment parku pozostał w rękach jednego właściciela: w latach 1861-1900 pani Jasińskiej, później rodziny Jaroszyńskich, Halskich i w drodze dziedziczenia do końca lat 50. XX wieku – Mirockich.

W latach 50. XX wieku władze komunistyczne postanowiły przejąć bardzo zaniedbany i zniszczony zespół podworski na cele kulturalne. Remont i adaptację dworu z przeznaczeniem na siedzibę Dzielnicowego Domu Kultury rozpoczęto w roku 1973. Na stanowisko pierwszego dyrektora Domu Kultury powołano Annę Chrobak-Kaputową. Kilkunastoosobowy zespół pracowników wprowadził się do Dworku w 1975 roku. Wanda Wolińska, pracownik Dworku, zanotowała wówczas w Kronice: Sprowadziliśmy się do dworku przy ulicy Papierniczej dokładnie 30 kwietnia 1975 roku (...). Budynek główny, zasłonięty jeszcze rusztowaniami, w dalszym ciągu przechodził proces rewaloryzacji, lecz mimo to wydał nam się obiektem wspaniałym, a samo miejsce posiadało pewną dozę tajemniczości, w którą spowija stare budowle legenda i wyobraźnia ludzka. W styczniu 1975 roku pracę w Dworku podjął Andrzej Radniecki. Zastanawiał się on wówczas czy podupadającemu Dworkowi i jego parkowemu otoczeniu uda się przywrócić dawną świetność.

Historia Centrum Kultury

Od XVI wieku dworek gościł wybitne osobistości, do których należeli m.in.: Jan Kochanowski (opiewał wierszem sielskie piękno Prądnika i czas młodości spędzony na dworze biskupa Maciejowskiego), Łukasz Górnicki (w willi na Białym Prądniku umieścił akcję Dworzanina polskiego), Mikołaj Rej, Tetmajerowie, Wojciech Kossak, swoją pracownię miał tu Jacek Malczewski (tu powstała Melancholia, Błędne koło i Malarczyk), malowała Olga Boznańska. Prawdopodobnie na dworze i w pobliskim parku przebywał Tadeusz Kościuszko, który zatrzymał się w sąsiednim zajeździe, zwanym dziś Zajazdem Kościuszkowskim.

W czasach współczesnych bywali tu Ewa Bem, Grażyna Łobaszewska, Marek Grechuta, Wojciech Młynarski, Kora z zespołem Maanam, Grupa Osjan, Krystyna Prońko i Zbigniew Wodecki. Swoją przygodę z teatrem zaczynała Bożena Krzyżanowska, w sali prób regularnie spotykali się The Willows. W studio nagrań materiał rejestrowali: Jan Kanty Pawluśkiewicz, Alicja Majewska, Czerwone Gitary i Grzegorz Turnau.

Programy artystyczne

Muzyka

W zabytkowych piwnicach działał Jazz Club Dworek prowadzony przez Antoniego Krupę, Andrzeja Radnieckiego i Wojciecha Chmurowicza. Koncertowali tam wybitni jazzmeni polscy i zagraniczni m.in.: Quartet Janusza Muniaka, Jazz Band Ball Orchestra, The Quartet, Andrzej Zaucha, Jan Ptaszyn Wróblewski, Tomasz Stańko, Osjan, Laboratorium, Bicollection, Krystyna Prońko i inni. W piwnicach odbywały się również popularne cykle prelekcji "Giganci Jazzu" i "Muzyczny Hyde Park". Ćwiczyły tu młode grupy jazzowe i rockowe, np. Safjan, Drive, laureaci konkursów "Jazz Juniors" : Chwila Nieuwagi, Project, Acceptation i "Złotej Tarki": The Willows. Bywali – The Cooks i Grupa Marka B. oraz legendarny skład Düpą, z którego po śmierci Piotra Marka utworzył się zespół Püdelsi.

Przez wiele lat w piwnicach Dworku odbywały się Meetingi Bluesowe, czyli koncerty i recitale, a przede wszystkim wspólne jam sessions. Inspiratorami wspólnego muzykowania byli m.in.: Paweł Ostafin, Leszek Wójtowicz i Antoni Krupa. W ofercie Dworku od zawsze było także wiele propozycji dla melomanów i miłośników muzyki poważnej. Organizowano cykl "Muzyka dawna w Dworku Białoprądnickim" (muzyka poważna – barok i renesans), którego kontynuacją były "Wieczory w Dworku" realizowane wspólnie z Akademią Muzyczną. Dziś raz w miesiącu odbywa się cykl "Spotkania z operą i nie tylko..." oraz koncerty muzyki rozrywkowej, poważnej i operowej pod hasłem "Muzyczne Czwartki".

Literatura i teatr

Jednym z przedsięwzięć Centrum Kultury jest Scena Teatralna Dzieci i Młodzieży (Teatr Lektur Szkolnych i Scena Dziecięca). W skład pierwszego zespołu Teatr Lektur Szkolnych wchodzili m.in.: Maria Rabczyńska, Maria Górecka, Jerzy Bączek i Bogdan Grzybowicz, potem dołączyli Piotr Skiba, Tomasz Schimscheiner, Agnieszka Wielgosz i in. Historia Teatru Lektur Szkolnych to ponad 3 tysiące spektakli i około 300 tysięcy widzów.

Młodzieżowy zespół teatralny Teatr Poezji i Publicystyki "Obrok" uczył szacunku do języka i poprzez teatr ukazywał jego piękno. Wielu znanych krakowskich aktorów zaczynało w "Obroku" swoją przygodę ze sceną, m.in.: Ziuta Zającówna, Dorota Zięciowska, Jacek Milczanowski, Bożena Krzyżanowska, Agnieszka i Tomasz Schimscheiner.

Młodzieżowe Studio Teatralno-Językowe uczyło języków obcych poprzez sceniczną realizację tekstów dramatycznych, a także poprzez umotywowanie młodzieży do podróży po świecie.

W poniedziałkowe wieczory w Piwnicach Dworku miłośnicy słowa pisanego spotykają się w ramach cyklu "Piwnica Literacko-Muzyczna". Jego korzenie sięgają lat 70. XX wieku – wówczas istniał Zajazd Błędnych Antoniego Drożdżowskiego, następnie Klub Twórców Zbigniewa Polaka, Romana Michalika i Wiesława Danielca. Były to happeningi, wernisaże, wieczory poezji, koncerty, itd.

Atrakcją poniedziałkowych letnich wieczorów są przedstawienia sztuk teatralnych na wolnym powietrzu, na które przybywają liczni mieszkańcy dzielnicy.

Inne

• "Terapia przez sztukę" – program dla osób upośledzonych umysłowo prowadzony w Dworku od 1993 roku. Poza spotkaniami w pracowni odbywają się plenery malarskie przy Dworku i wyjazdowe, dzieci spotykają się na warsztatach w grupach integracyjnych, są grupy dla dzieci autystycznych.
• "Spotkania rodzinne – impreza dla młodych małżeństw z dziećmi" – trwały od 1978 roku przez 16 lat, miały bardzo nowatorski charakter. W ramach programu rodzice mogli oglądać występy kabaretowe, koncerty, spektakle teatralne, a także porozmawiać ze specjalistami z różnych dziedzin (architekci, psychologowie, lekarze). W tym czasie dzieci brały udział w specjalnie dla nich przygotowanych zabawach. Obecnie rodzinne spotkania przekształciły się w "Bajkowe Niedziele", czyli spektakle teatralne dla maluchów.
• "Klub Dziecięcy Muminek" (od 1976) dawniej będący alternatywą dla przedszkoli państwowych
• "Wielka Majówka z Mamą i Tatą"
• "Studio Plastyczne"

Instytucje związane z Dworkiem

W Centrum Kultury swoją siedzibę mają:

• Teatr Lalki i Aktora "Parawan"
• "Orkiestra Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa" Sinfonietta Cracovia
• Restauracja "Dworek Białoprądnicki"
• Wydawnictwo "Dworek Białoprądnicki"

W strukturach Centrum Kultury znajdują się:

• Klub Kultury "Chełm" ul. Chełmska 16
• Klub Kultury "Mydlniki" ul. Balicka 289
• Klub Kultury "Paleta" ul. Wrocławska 91
• Klub Kultury "Przegorzały" ul. Kamedulska 70
• Klub Kultury "Vademecum" ul. Radzikowskiego 29
• Klub Kultury "Wola" ul. Królowej Jadwigi 215

Linki wewnętrzne

• Zajazd Kościuszkowski
• Dworzanin – Magazyn Kulturalny