Dwór królewski w Knyszynie

Dwór królewski w Knyszynie – nieistniejący już kompleks budynków o charakterze rezydencjonalno-obronnym w Knyszynie w województwie podlaskim.

Dwór królewski w Knyszynie – nieistniejący już kompleks budynków o charakterze rezydencjonalno-obronnym w Knyszynie w województwie podlaskim.

Historia

Dwór w Knyszynie, zespół budynków o konstrukcji murowano-drewnianej otoczony ogromnym ogrodem, pospolicie zwanym zwierzyńcem, powstał w połowie XVI wieku dla króla Zygmunta Augusta. Budową dworu kierował architekt królewski Hiob Bretfus, który w tym czasie prowadził również przebudowę pobliskiego zamku w Tykocinie (w 1571 roku Bretfus był także krótko starostą tykocińskim). W literaturze naukowej podaje się, że dwór w Knyszynie był podporządkowany wymogom obronności, być może nawet otoczony wałami ziemnymi; z jednego z dokumentów źródłowych wynika, że w 1563 roku wysłano do Knyszyna "98 większych hakownic na miarę 6 dłoni Doppelhoken".

Dwór knyszyński był jedną z ulubionych rezydencji Zygmunta Augusta; służył m.in. jako dwór myśliwski, skąd król wyprawiał się na łowy na żubry i inną grubszą zwierzynę. W czasie pobytów króla w Knyszynie dwór był ozdabiany arrasami, których król zgromadził ogółem około 350; gdy Zygmunt August opuszczał Knyszyn, arrasy przewożono do Tykocina. Źródła historyczne zanotowały 22 pobyty króla w Knyszynie obejmujące łącznie 495 dni. Król najchętniej przebywał w swej rezydencji przygotowując się do sejmów (np. 1554 r., 1565 r., 1564 r., 1567 r.) lub po ich zakończeniu (1563, 1564, 1565, 1569). Podpisał tu m.in. pierwszą w Polsce Ustawę Morską i Leśną. Po śmierci Zygmunta Augusta, który zmarł w dworze knyszyńskim w dniu 7 lipca 1572 roku, w 1580 roku zamieszkał we dworze kanclerz wielki koronny i starosta knyszyński Jan Zamoyski, a w 1630 roku królewicz Władysław, od 1632 roku król Władysław IV.

Lokalizacja rezydencji

Po 1945 roku dawny teren rezydencji znalazł się na obszarze PGR. Dwór, z którego zachowały się jedynie skromne szczątki murów i pozostałości założenia ogrodowego, znajdował się przy obecnej ulicy Białostockiej w Knyszynie, po lewej stronie). Prof. Józef Maroszek i Halina Karwowska w 1984 roku podjęli próbę zweryfikowania lokalizacji dworu metodami wykopaliskowymi. Prace przeprowadzono na kilku posesjach przy ulicy Białostockiej (nr 43, 47, 53, 57, 59). Wynikiem badań było ustalenie, że kompleks rezydencjonalny zlokalizowany był przy dzisiejszej ul. Białostockiej, po obu stronach tej ulicy od nr 43 po stronie nieparzystej i nr 36 po stronie parzystej i ciągnął się aż do rzeki Jaskranki. Ustalenia te potwierdza dawna nazwa ulicy Białostoskiej - ul. Dworska.

W Albumie Widoków Historycznych Polski Napoleona Ordy (1875) znajduje się rysunek przedstawiający ruiny domniemanej tzw. Studni Giżanki w Knyszynie (Giżanka była jedną z metres Zygmunta Augusta); jest bardzo prawdopodobne, że ilustracja ta przedstawia nieistniejące dziś ruiny pałacu Gnińskich w Knyszynie, zbudowanego według projektu Tylmana z Gameren.