Stary Rynek

Stary Rynek – prostokątny (ok. 100 x 125 m), główny plac miejski w Bydgoszczy usytuowany w pobliżu ścisłego centrum miasta. Przechodzi przez niego 18. południk długości geograficznej wschodniej. Przy rynku znajduje się ratusz, a nieopodal - katedra.

Stary Rynek – prostokątny (ok. 100 x 125 m), główny plac miejski w Bydgoszczy usytuowany w pobliżu ścisłego centrum miasta. Przechodzi przez niego 18. południk długości geograficznej wschodniej. Przy rynku znajduje się ratusz, a nieopodal - katedra.

Położenie

Stary Rynek stanowi centrum bydgoskiego miasta lokacyjnego, wytyczonego w 1346 r. na polecenie króla Kazimierza Wielkiego. Rynek otaczają z północy i zachodu cieki wodne:

• rzeka Brda – 100 m od pierzei północnej
• rzeka Młynówka – 150 m od pierzei zachodniej.

Do XVIII w. rynek wraz z całym miastem lokacyjnym leżał na wyspie, gdyż od południa pod murami miejskimi znajdowała się fosa miejska, a od wschodu fosa zamkowa. Oba cieki zasilała rzeka Brda.

Z narożników rynku prowadzą ulice o historycznych nazwach:

• w kierunku północnym – ku ulicy Grodzkiej i rzece Brdzie:
  • ul. Mostowa (platea pontialis )
  • ul. ks. T. Malczewskiego (platea aquatica )
• w kierunku wschodnim – ku ulicy Podwale:
  • ul. Kręta (w XV-XVIII w. przesmyk między domami)
  • ul. T. Magdzińskiego (platea dicta )
• w kierunku południowym – ku ulicy Długiej:
  • ul. Jana Kazimierza (platea transversalis)
  • ul. Stefana Batorego (platea transversalis)
• w kierunku zachodnim – ku ulicy Jezuickiej:
  • ul. Niedźwiedzia (platea transversalis)
  • ul. Farna (platea parochialis )

Historia

Bydgoski rynek wytyczono w 1346 r., a wybrukowano w 1604 r. Do początku XX w. stanowił centrum administracyjno-handlowe miasta. Do końca XVII wieku wykonywano na nim publicznie wyroki sądowe. Tutaj koncentrowało się życie gospodarcze, kulturalne i towarzyskie miasta. Rynek i wieniec posesji zlokalizowanych wokół jego granic stanowił pierwszy etap kształtowania się układu miejskiego. Dopiero w drugim etapie zostały zabudowane działki wzdłuż ul. Jezuickiej, czy Długiej.

Wnioski z wykopalisk

Podczas nadzorów archeologicznych nad pracami ziemnymi prowadzonymi w rejonie Starego Rynku zarejestrowano wiele reliktów średniowiecznej i nowożytnej działalności ludzkiej, w tym wiele świadczących o tym, że teren ten był zasiedlony jeszcze przed lokacją miasta. Najstarsze elementy związane z osadnictwem przedlokacyjnym uchwycono w narożniku północno-wschodnim Starego Rynku. Wydobyta ceramika pochodzi z XII i początków XIII wieku. Pod warstwą wczesnośredniowieczną zarejestrowano ślady osadnictwa ludności kultury łużyckiej (fragmenty ceramiki tej kultury odnotowano w kilku punktach rynku).

Z kolei w trakcie badań prowadzonych w 1969 roku podczas budowy pomnika Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej, zarejestrowano relikty zabudowy pierzei zachodniej Rynku oraz fundamenty kościoła jezuitów rozebranego w 1940 roku. Fragmenty drewnianej zabudowy odsłonięto w pobliżu ratusza, a także odkryto drewnianą studnię zlokalizowaną na dziedzińcu dawnego kolegium jezuickiego. W trakcie jej eksploracji pozyskano duże ilości fragmentów naczyń glinianych i szklanych.

W wykopach zlokalizowanych przy południowej pierzei Starego Rynku odkryto fragmenty drewnianych rur wodociągowych, biegnących w kierunkach północ-południe oraz północny wschód-południowy zachód. Średnica drewna użytego do budowy rur wahała się od 0,4 do 0,65 m, średnica otworów od 0,10 do 0,15 m. Z kolei w wykopie biegnącym przez środek Rynku uchwycono fragmenty fundamentów dawnego ratusza miejskiego.

Najciekawszych odkryć dokonano podczas badań archeologicznych płyty rynku przeprowadzonych w 2010 r. przed planowaną przebudową w ramach Planu Rewitalizacji miasta. Podczas wykopalisk wykryto dobrze zachowane fundamenty gotyckiego ratusza (wraz z resztkami sklepień piwnic, posadzkami itp.), stojącego niegdyś pośrodku Starego Rynku, wieży ratuszowej oraz kramów kupieckich. Dodatkowo odkryto ślady osadnictwa z przedlokacyjnego okresu historii miasta: m.in. z XII wieku oraz z okresu kultury pomorskiej (II-III wiek p.n.e.).

Okres staropolski (1346-1772)

Pierwotna zabudowa Rynku była drewniana. Murowana zabudowa mieszkalna analogicznie do innych miast porównywalnych z Bydgoszczą pojawić się mogła nie wcześniej niż w XV wieku. Gotyckie budowle murowane wzniesione w końcu XV w., rozbudowano w stylu baroku w XVII w., a przebudowano na początku XX w. z elewacjami eklektycznymi i secesyjnymi. Jednym z nielicznych śladów najstarszej zabudowy w okolicy Rynku jest zachowana na zapleczu kamienicy Farna 6 kamienna tabliczka z łacińską inskrypcją, przedstawiająca datę wzniesienia budynku (1593 r.) oraz inicjały właściciela: Bartosza Krąpiewskiego (rajcy i burmistrza Bydgoszczy z 1599 i 1603 r.) Prawdopodobnie jeszcze w XIV wieku pośrodku Rynku zbudowano drewniany ratusz. W XV wieku powstał budynek murowany w stylu gotyckim. Po jego pożarze w 1511 r. rozpoczęto wznoszenie nowego reprezentacyjnego ratusza, według projektu mistrza Jana z Gdańska. Budowę ukończono ok. 1600 r. wzniesieniem wysokiej, renesansowej wieży ratuszowej, która była ozdobą miasta.

Przekazy źródłowe świadczą, że w 1523 r. rozpoczęto budowę sieci wodociągowej w mieście, zaś po 1541 r. jej gruntowną modernizację przeprowadził rurmistrz Walenty z Bochni. Drewniane rury wodociągowe zostały ułożone m.in. po powierzchnią Rynku, a w jego obrębie zbudowano cztery studnie publiczne oraz „wytrysk wodny”, związany prawdopodobnie z wodociągami. W II połowie XVII wieku wraz ze zniszczeniem i wyludnieniem miasta, sieć wodociągowa została zaniedbana, ale częściowo spełniała jeszcze swoją funkcję aż do wieku XIX.

Na początku XVII wieku przeżywająca wówczas apogeum swego rozwoju w okresie przedrozbiorowym Bydgoszcz została opisana w kronice Wojciecha Łochowskiego w sposób następujący: „Całe miasto jest murem opasane, ma wysoka wieżę na czele rynku, roku 1600 kształtnie postawioną i ratusz ozdobnie murowany. Domy murowane, dachówką pokryte i wytrysk wody na rynku kształtnie urządzony”.

W 1617 r. dzięki fundacjom bydgoskich mieszczan oraz poparciu ks. kanonika Jana Kuczborskiego, biskupa chełmińskiego od 1614 roku do Bydgoszczy przybyli na stałe jezuici. Otrzymali oni na własność kilka kamienic stojących przy Rynku, w których urządzili rezydencję oraz szkołę. Dzięki kolejnym fundacjom: rady miejskiej Bydgoszczy, biskupa Kaspra Działyńskiego, kanclerza wielkiego koronnego i starosty bydgoskiego Jerzego Ossolińskiego i innych, zakonnicy przystąpili do rozbudowy swojej placówki. Cały kwartał zabudowy ograniczony od wschodu Rynkiem, a z pozostałych stron ulicami: Farną, Jezuicką i Niedźwiedzia znalazł się w ich posiadaniu. W latach 1637-1649 w zachodniej pierzei Starego Rynku powstał dwuwieżowy kościół pw. św. Krzyża, a w 1653 r. ukończono budynek rezydencjalny, w którym do 1780 r. istniała szkoła średnia, podniesiona do rangi kolegium jezuickiego. W budynku tym istniała również sala teatralna ze sceną sukcesywną, służąca działalności kulturalnej. Salę wykorzystywano aż do 1824 r., kiedy powstał oddzielny budynek teatru miejskiego. Kompleks stopniowo rozbudowywano i upiększano przez cały XVII i XVIII wiek, w związku z czym stanowił on wówczas ozdobę Rynku bydgoskiego i całego miasta.

Z dziejów politycznych i wydarzeń dotyczących bydgoskiego Starego Rynku warto wspomnieć o wielokrotnych wizytach królów polskich. Do 1656 r. rezydencją przebywających w mieście dostojników był zamek, zaś dworzanie wynajmowali pomieszczenia w domach na terenie miasta. Przebywali tu m.in.: Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk (wielokrotnie), Zygmunt Stary (Sejm w Bydgoszczy w 1520 r.), Stefan Batory (trzy miesiące 1577 r.) i inni. W okresie 26 października - 6 listopada 1657 r. w kolegium jezuickim w Bydgoszczy toczyły się rokowania między królem Janem Kazimierzem, a elektorem brandenburskim Fryderykiem Wilhelmem zakończone zaprzysiężeniem traktatów welawsko-bydgoskich na płycie Starego Rynku przed kościołem jezuitów.

Główną funkcją Starego Rynku w okresie staropolskim była rola miejskiego placu targowego. Do tej funkcji rynek został przeznaczony w momencie lokacji miasta, a jego powierzchnia miała odpowiadać planowanej wielkości ruchu handlowego. Zasada ta była jednakowa we wszystkich miastach lokowanych na prawie niemieckim (magdeburskim, chełmińskim, średzkim). Za prawo handlu na Rynku pobierano różnorodne opłaty, które miały być jednym ze źródeł dochodów miasta: jarmarczne, targowe oraz cło od soli, śledzi i chmielu - na rzecz starosty, opłaty na rzecz wójtostwa (od poł. XVIII w.) i na rzecz miasta (od 1526 r.) - placowe i brukowe. W średniowieczu targi w Bydgoszczy funkcjonowały tylko w soboty, ale już w połowie XVIII wieku dniem targowym był również wtorek. Oprócz targów miały miejsce jarmarki, czyli większe przedsięwzięcia handlowe, podczas których nie było poważniejszych ograniczeń dla kupców zewnętrznych. 17 grudnia 1484 roku król Kazimierz Jagiellończyk przyznał Bydgoszczy prawo do urządzania trzech jarmarków w ciągu roku: 21 stycznia (św. Agnieszki), 1 września (św. Idziego) i 11 listopada (św. Marcina). Zygmunt August zezwolił w 1555 roku na czwarty jarmark, po oktawie Bożego Ciała. Przed 1669 r. miasto uzyskało przywilej do odbywania jeszcze dwóch jarmarków: 13 czerwca (św. Antoniego) i 4 października (św. Franciszka). Częstotliwość imprez handlowych była więc największa w II połowie XVII i w XVIII wieku, ale jarmarki bydgoskie nie odgrywały większej roli ponadlokalnej z uwagi na ówczesny upadek gospodarczy miasta oraz słabe zaludnienie zalesionej głównie okolicy.

Okres zaboru pruskiego (1772-1920)

Po zagarnięciu przez Królestwo Prus ziem polskich wraz z Bydgoszczą na mocy I traktatu rozbiorowego, sporządzono dokładną inwentaryzację miasta. Na szczegółowym planie zabudowy, sporządzonym przez geometrę Gretha w 1774 r., posesje wzdłuż Rynku zajęte są przez istniejącą w tym czasie zabudowę. Wyjątki stanowi kilka niezabudowanych działek, m.in. w narożniku z ul. Magdzińskiego i Farną. W ostatniej ćwierci XVIII wieku wszystkie ubytki zostały uzupełnione, a na rogu z ul. Jana Kazimierza wzniesiono okazały budynek municypalny mieszczący władze Obwodu Nadnoteckiego i Sąd Apelacyjny. Całą zachodnią pierzeję Rynku stanowiły wówczas zabudowania jezuitów, przejęte przez państwo pruskie. W 1788 r. na rynku zainstalowano pierwsze w mieście sztuczne oświetlenie, jakim były lampy olejowe.

Na początku XIX wieku Stary Rynek jako główny plac miasta był miejscem ważnych wystąpień "politycznych". 6 grudnia 1806 r. publicznie ogłoszono powstanie antypruskie, zaś 19 lutego 1807 r. uroczyście odczytano dekret o powstaniu Księstwa Warszawskiego. Budynek dzisiejszej biblioteki stał się siedzibą władz departamentu bydgoskiego, zaś w budynku kolegium ulokowano mającą polski charakter główną szkołę departamentową. Epoka Księstwa Warszawskiego zakończyła się w 1812 r., zaś Bydgoszcz ponownie została włączona do Królestwa Prus.

W latach 1830-1834 władze pruskie wyburzyły pozostałości starego ratusza, stojącego dotychczas pośrodku Rynku. Urząd miejski wcześniej przeniesiono do kamienicy przy ul. Długiej 37 (dzisiejszy hotel „Ratuszowy”). Z kolei w 1817 r. w dawnym kolegium jezuitów otwarto gimnazjum królewskie, które funkcjonowało w tym miejscu do 1878 r. kiedy przeniesiono je do nowo zbudowanego gmachu szkolnego przy pl. Wolności. Do budynku kolegium przeniesiono natomiast z ul. Długiej magistrat Bydgoszczy i funkcjonuje on w tym miejscu do dnia dzisiejszego.

Na planie miasta z 1834 r. w poszczególnych pierzejach Rynku znajdowało się łącznie 31 posesji. Zabudowa pierzei rynku zgodna z dzisiejszą widnieje natomiast na planie katastralnym z 1876 r. W pierzei południowej znajdowało się wówczas 9 kamienic, w północnej i wschodniej po 8, a w zachodniej 4 kamienice oraz kościół pojezuicki. W połowie XIX wieku od północno-wschodniego narożnika Starego Rynku wytyczono ul. Jatki, łączącą się z ulicą Grodzką i przebiegającą na zapleczu kamienic usytuowanych frontem do ul. Mostowej i Podwale.

18 czerwca 1848 r. podczas gwałtownej burzy uległy zniszczeniu barokowe hełmy wież kościoła pojezuickiego. Przykryto je stożkowatymi daszkami, a w latach 1880-1882 odbudowano w formie neogotyckiej. Przekształceniu uległa wówczas również fasada kościoła pojezuickiego.

W 1857 r. powstała idea wzniesienia pomnika Fryderyka II Wielkiego w Bydgoszczy, zaś dwa lata później Rada Miejska uchwaliła, że stanie on na Starym Rynku. Podczas uroczystości położenia kamienia węgielnego (21 października 1861 r.) obecna była pruska para królewska oraz członkowie rodziny panującego, m.in. król Prus Wilhelm I z żoną Augustą oraz książę Fryderyk Wilhelm z małżonką Wiktorią. Pomnik odsłonięto na środku rynku w styczniu 1862 r. W uroczystości uczestniczył pruski następca tronu Fryderyk Wilhelm z małżonką ks. Wiktorią. W 1909 r. odsłonięto na Rynku kolejną rzeźbę ”Dzieci bawiące się z gęsią”. Była to fontanna ze studzienką, ufundowaną przez właściciela apteki „Pod Złotym Orłem" dr farmacji Alfreda Kupffendera.

W okresie pruskim Stary Rynek podobnie jak w okresie wcześniejszym stanowił główny miejski plac targowy. Cztery razy do roku odbywały się jarmarki, na które przyjeżdżali kupcy i kramarze z dalszej okolicy, zaś co dwa tygodnie „zwykłe” targi kramarskie.

W XIX wieku dokonano gruntownej przebudowy niemal wszystkich kamienic stojących w pierzejach Starego Rynku. Do połowy wieku używano form klasycystycznych, a następnie eklektycznych, stanowiących zmieszanie stylów historyzujących. W drugim półwieczu XIX w. rozebrano kilka kamienic, aby w ich miejsce postawić bardziej okazałe lub też nadbudowywano je i nadając im neorenesansowy wystrój fasad. Dotyczyło to domów w pierzei północnej i południowej Starego Rynku. Z kolei na początku XX wieku stosowano styl secesji, czego przykładem jest zbudowana w miejscu poprzedniej kamienica nr 20, zdobiona ornamentyką roślinną.

Od 1888 r. na Starym Rynku kursowały tramwaje: początkowo konne, a później elektryczne (od 1896 r.) Trasa dwóch z trzech istniejących wtedy w Bydgoszczy linii tramwajowych przebiegała właśnie na tym terenie. Były to: „linia czerwona” („A”, od Dworca Głównego do dworca Bydgoszcz Wąskotorowa przy ul. Grunwaldzkiej) oraz „zielona” („B”, od ul. Gdańskiej do Strzelnicy przy ul. Toruńskiej).

Okres międzywojenny (1920-1939)

20 stycznia 1920 r. na płycie Starego Rynku, przed kościołem pojezuickim odbyła się uroczystość przejęcia władzy po 148 latach zaboru pruskiego, w obecności polskiego wojska. W tym czasie na rynku nie było już pomnika Fryderyka II, gdyż Niemcy zdemontowali go i przetransportowali do Piły jeszcze przed podpisaniem traktatu wersalskiego. W 1923 r. w kamienicy nr 2 w zachodniej pierzei Rynku umieszczono nowo powołane Muzeum Miejskie. Kolejną instytucją kulturalną była Biblioteka Miejska umieszczona (od 1908 r.) w dawnej siedzibie władz Obwodu Nadnoteckiego (Stary Rynek 24).

Okres międzywojenny nie wniósł wiele nowego ani w zabudowie, ani funkcji Starego Rynku. W dalszym ciągu odbywały się tu tradycyjne targi, lecz na zmianę z innymi placami miejskimi. Stary Rynek wraz z ul. Mostową stanowił część handlowego centrum miasta, w którego skład wchodziły ponadto: ul. Gdańska od Chodkiewicza, fragment Dworcowej oraz pl. Teatralny. W tym rejonie koncentrowały się sklepy i domy handlowe. W 1936 r. uruchomiono trzecią linię tramwajową, której trasa wiodła przez Stary Rynek. Była to linia "D" od ul. Gdańskiej do ul. Długiej.

Okres okupacji hitlerowskiej (1939-1945)

Po zajęciu miasta przez okupacyjne władze niemieckie, na Starym Rynku rozegrały się dramatyczne wydarzenia, które były odpowiedzią za stłumienie przez społeczeństwo Bydgoszczy hitlerowskiej dywersji 3 września 1939 r. Zemstą za okrzykniętą przez propagandę nazistowską „bydgoską krwawą niedzielę” była m.in. publiczna egzekucja 50 bydgoszczan, przeprowadzona 9-10 września 1939 r. przed frontem zachodniej pierzei Starego Rynku.

Na początku 1940 r. niemieckie władze okupacyjne przystąpiły do burzenia kościoła pojezuickiego i całej zachodniej pierzei Starego Rynku, w tym kamienicy w której mieściło się Muzeum Miejskie. Zamierzano w tym miejscu zbudować nowy budynek ratusza w stylu „narodowosocjalistycznym”, a poprzez poszerzenie ul. Mostowej stworzyć „szlak defilad” dla Wehrmachtu. Wyburzenie kościoła przeprowadzono od 18 stycznia do 27 marca, a kamienic do 23 października 1940 r. Usunięto również kamienice w północno-wschodniej części rynku, przylegające do ul. Jatki oraz rozebrano studzienkę „Dzieci bawiące się z gęsią”. Części rzeźby, złożone w składnicy ogrodów miejskich, szczęśliwie przetrwały jednak okres okupacji. 20 kwietnia 1941 r. w dniu imienin Adolfa Hitlera, na płycie Rynku ustawiono ponownie pomnik Fryderyka II oraz przywrócono nazwę placu z okresu pruskiego.

W styczniu 1945 r. w okolicy Starego Rynku prowadzone były walki o wyzwolenie Bydgoszczy. Prawobrzeżna część miasta została opanowana przez wojska radzieckie (76 dywizja piechoty) i polskie (wydzielone oddziały 1 Armii Wojska Polskiego oraz 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte) do końca dnia 24 stycznia. Kolejnego dnia trwały walki o opanowanie lewobrzeżnej części miasta. Wzmocnieni kompanią zmotoryzowaną Niemcy stawiali zaciekły opór wzdłuż ul. Gdańskiej. Przez Brdę w okolicy ul. Mostowej doszło do wymiany ognia artyleryjskiego. Działa radzieckie uszkodziły gmach Teatru Miejskiego przy pl. Teatralnym, natomiast artyleria niemiecka spaliła cztery kamienice stojące we wschodniej pierzei Starego Rynku.

Okres powojenny (po 1945)

Po zakończeniu II wojny światowej przystąpiono do porządkowania zniszczonej zabudowy. W styczniu 1945 r., w pierwszych dniach po wyzwoleniu Bydgoszczy, zdemontowano i przetopiono pomnik Fryderyka II. 1 maja 1948 roku przed gmachem biblioteki ustawiono rzeźbę ”Dzieci bawiące się z gęsią”, zaś w latach 1953-1956 odbudowano część wschodniej pierzei Rynku. Nowe władze nie przystąpiły natomiast do odbudowy zachodniej pierzei, z uwagi na to, że kościół pojezuicki nie pasował do nowej rzeczywistości politycznej PRL. W 1947 r. zlikwidowano ostatecznie targi na Rynku, przeznaczając go wyłącznie dla imprez kulturalnych i manifestacji.

W 1962 r. przywrócono ruch tramwajowy na Starym Rynku po odbudowie mostu Staromiejskiego. Z kolei w latach 1968-1969 przy północno-wschodnim narożniku Rynku powstał pawilon gastronomiczny „Kaskada" odcinający się wyraźnie formą od stylu Starego Miasta. Natomiast 5 września 1969 r. w miejscu zachodniej pierzei Rynku, której władze nie chciały odbudować, ustawiono Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej. Uzupełnieniem pomnika był oddzielnie usytuowany szaniec z 80 dużych brył piaskowca, na których wyryto nazwy miejsc walki i męczeństwa ludności Ziemi Bydgoskiej. 26 sierpnia 2007 r. szaniec z bloków kamiennych przez 38 lat będący tłem dla pomnika przeniesiono do Sanktuarium Nowych Męczenników w Bydgoszczy.

W 1974 r. na podstawie uchwały MRN rozpoczęto prace zmierzające do rewaloryzacji znacznych fragmentów Starego Miasta, w tym Starego Rynku. Przedsięwzięcia dotyczyły uporządkowania sieci handlowej, zmiany układu komunikacyjnego oraz nadania witrynom sklepowym charakteru staromiejskiego. W latach 70. XX w. w kamienicy nr 16 ulokowano „Antykwariat Naukowy", zaś pod nr 18 sklep z kryształami. Zmodernizowano również parter w kamienicach nr 20 i 22. W kamienicy narożnej nr 27 utworzono Salon Pracowni Sztuk Plastycznych oraz zaadaptowano na kawiarnię gotyckie piwnice. W podobnych piwnicach pod nr 25 ulokowano salon „Cepelii". Zmiany dotyczyły również kamienic wschodniej pierzei Rynku. W latach 1973-1975 przystąpiono również do przebudowy układu komunikacyjnego, usuwając transport tramwajowy i kołowy z płyty Starego Rynku. Niektóre wychodzące z niego uliczki przebudowano na deptaki (Mostowa, Magdzińskiego).

Kolejny okres modernizacji Starego Rynku przypada na lata po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. W 2010 r. przeprowadzono konkurs na zaprojektowanie w stylu nowoczesnym zachodniej pierzei Rynku, którego wyników jednakże nie wykorzystano w związku ze zgłaszanymi protestami społeczeństwa. 10 grudnia 2011 rozpoczęto rozbiórkę dawnego kompleksu gastronomicznego "Kaskada", a w 2013 rozpoczęto odbudowę tego fragmentu pierzei północno-wschodniej oraz odtwarzanie ul. Jatki.

Nazwy

W ciągu wieków rynek nazywano w różny sposób, co było skorelowane z dziejami politycznymi Bydgoszczy i całej Polski.

• XVI w.-I połowa XVIII w. - Ring (circulus fori)
• 1772-1862 - Markt (Hauptmarkt)
• 1862-1920 - Friedrichs-Platz
• 1920-1929 - Stary Rynek
• 1929-1935 - Stary Rynek im. marszałka J. Piłsudskiego
• 1935-1939 - Rynek Marszałka J. Piłsudskiego
• 1939-1941 - General-von-Kluge-Platz
• 1941-1945 - Friedrichs-Platz
• 1945-1949 - Stary Rynek
• 1950-1955 - Plac Bohaterów Stalingradu
• od 1956 r. - Stary Rynek

Zabudowa

Część środkowa

Od czasów lokacji miasta, aż do 1834 r. na środku rynku znajdował się ratusz miejski. W 1515 r. wzniesiono budynek reprezentacyjny z podcieniami (sukiennicami), kramami, ławami chlebowymi, jatkami. Ozdobą ratusza i całego miasta była renesansowa wieża z zegarem, dzwonem alarmowym, dwiema galeriami obserwacyjnymi i hełmem cebulastym. Z budynkiem sąsiadował także odwach. Była to jedna z najważniejszych budowli świeckich w staropolskiej Bydgoszczy, która jednak uległa dewastacji w XVIII wieku, a później została rozebrana doszczętnie przez władze pruskie. Wieżę ratuszową rozebrano już w I połowie XVIII wieku, zaś pozostałe części ratusza w latach 1831-1834.

Pierzeja zachodnia

Pierzeja została rozebrana w okresie styczeń–marzec 1940 r. w wyniku decyzji Kreisleitera NSDAP, nadburmistrza Bydgoszczy Wernera Kampe, po publicznych egzekucjach dokonanych przed kościołem pojezuickim we wrześniu 1939 r. Nieistniejący kościół pojezuicki, a zwłaszcza jego dwie 40-metrowe wieże stanowiły główną dominantę i ozdobę Starego Rynku.

Do kościoła przylegał budynek, w którym na początku XIX w. mieściło się prezydium policji, potem Miejska Kasa Oszczędności, a w latach 1923-1939 Muzeum Miejskie. W czasie egzekucji we wrześniu 1939 r. na murze Muzeum odcisnął się ślad ręki umierającego księdza katolickiego, którego hitlerowcy nie potrafili zetrzeć. Fakt ten stał się podstawą do rozpowszechnienia legendy o ”krwawej ręce”. Hitlerowcy rozebrali kamienice zamierzając zbudować na miejscu zachodniej pierzei nowy ratusz, nadając akcenty niemieckie w zabudowie Starego Miasta.

Obecnie pierzeję zachodnią Starego Rynku stanowi elewacja gmachu ratusza, który w latach 1644-1782 był użytkowany jako kolegium jezuickie. Przed ratuszem znajduje się Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej.

Ciekawostki

Przez środek Starego Rynku przebiega 18. południk długości geograficznej wschodniej. Fakt ten w chwili obecnej upamiętnia ustawiony na Wyspie Młyńskiej niewielki obelisk, lecz planowane jest upamiętnienie południka na nawierzchni Starego Rynku, po zakończeniu prac rewitalizacyjnych.