Cmentarz św. Jana w Bydgoszczy

Cmentarz św. Jana w Bydgoszczy – cmentarz katolicki. Jest obok cmentarza Starofarnego najstarszą zachowaną nekropolią w Bydgoszczy

Cmentarz św. Jana w Bydgoszczy – cmentarz katolicki. Jest obok cmentarza Starofarnego najstarszą zachowaną nekropolią w Bydgoszczy

Lokalizacja

Cmentarz znajduje się na osiedlu Stary Fordon, we wschodnich rubieżach Bydgoszczy, w pobliżu rzeki Wisły. Teren cmentarza przylega od wschodu do ul. Cechowej, między ul. Pielęgniarską, a Kryształową.

Historia

Cmentarz św. Jana do 1990 r. należał do parafii św. Mikołaja, która wówczas była jedyną parafią katolicką na terenie Starego Fordonu. Cmentarz ten założono po 1780 r., w pewnym oddaleniu od świątyni parafialnej, co zostało wymuszone nowymi przepisami władz pruskich. Wcześniejszy cmentarz przykościelny, po raz pierwszy w źródłach pisanych odnotowano w 1555 r., a istniał on do końca XVIII wieku, przy kościele św. Mikołaja, częściowo w obrębie dzisiejszego rynku w Starym Fordonie.

Cmentarz przy ul. Cechowej został odnotowany po raz pierwszy w wizytacji parafialnej w 1781 r. Był to drugi cmentarz parafii św. Mikołaja, założony zgodnie z nowym zwyczajem tworzenia cmentarzy za miastem. W 1781 r. nikt jeszcze nie był na nim pochowany. Pochówki rozpoczęły się po likwidacji starego cmentarza przykościelnego w pierwszym dziesięcioleciu XIX wieku. Do końca lat 20. XX w. był to główny katolicki cmentarz dla mieszkańców Fordonu i okolic.

Kościół św. Jana, został wzniesiony w latach 1878-1879 dla fordońskiej gminy ewangelickiej, która posiadała również swój cmentarz, położony na wschód od obecnego. Został on zdewastowany po II wojnie światowej, a do dziś zachował się tylko jeden nagrobek (należący do Pauliny Schwarz z domu Heise (1853-1932), z zatartą inskrypcją). Niektórych zmarłych ekshumowano i pochowano na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Bydgoszczy. Od ok. 1850 r. do 1950 na terenie przylegającym od wschodu do cmentarza ewangelickiego istniał także cmentarz więzienny Zakładu Karnego w Fordonie.

W 1990 r. po erygowaniu parafii katolickiej św. Jana, przyznano jej cmentarz przy ul. Cechowej. W latach 90. XX w. przeprowadzono prace porządkowe. Utworzono lapidarium przenosząc niektóre stare nagrobki z ich dotychczasowego miejsca. Przy tej okazji uległo zniszczeniu kilka zabytkowych nagrobków z końca XIX i początków XX wieku.

W 1991 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków.

Charakterystyka

Cmentarz posiada powierzchnię 0,5 ha. W 1996 r. na jego terenie było pochowanych 1 tys. osób. Najstarszym zachowanym nagrobkiem na cmentarzu jest żeliwny krzyż z 1839 r. umieszczony na cokole z piaskowca z grobu księdza Ignacego Kriegera.

Najstarsze i najciekawsze nagrobki zachowane na cmentarzu znajdują się w lapidarium:

• ks. Ignacy Krieger (1769-1839) – proboszcz fordoński,
• Marianna Pankowska (1833-1878) – córka mistrza kowalskiego,
• ks. Jan Gramse (1802-1879) – ur. w Kościerzynie, proboszcz koronowski (1832-1851), a następnie fordoński (od 1851 r.),
• Augustyn Wermuth (1800-1882), ur. w Rybniku, mieszkał w Fordonie, jego synem był ks. Juliusz (1837-1906) administrator parafii fordońskiej,
• Ignacy Koszewski (1817-1891) – urodzony i zamieszkały w Jarużynie,
• Ludwik Karsten (1893-1909), na postumencie inskrypcje: polska i niemiecka,
• ks. Franciszek Litewski (1865-1934), ur. w Gniewie, duszpasterz zakładu karnego,
• Jan Sobieski (1858-1929) – organista fordoński,
• Kazimierz Grewing (1859-1929), lekarz i jego żona Antonina z Kuczyńskich,
• Jan Sikorski (1847-1936), bednarz, ur. w Fordonie,
• Rodzina Pękalów z Jarużyna (II połowa XIX wieku),
• Rodzina Rzeźniackich z Fordonu.

Poza terenem lapidarium na uwagę zasługują groby następujących osób:

• ks. Robert Reymann (1823-1883) – ur. w Kłodzku, proboszcz fordoński,
• Leonard Karol Reinhard (1871-1923), ur. w Wiedniu, chemik,
• ks. Juliusz Schmidt (1837-1929), ur. w Kartuzach, wikary w Toruniu, następnie w Tczewie, proboszcz w Bobrowie (od 1869), w Fordonie (od 1884), dziekan fordoński (1896-1912), oznaczony Orderem Orła Czerwonego IV Klasy,
• Antoni Zieliński (1839-1935), ur. w Ryńsku, restaurator na dworcu kolejowym w Fordonie.

Na cmentarzu znajduje się również wspólna mogiła ofiar egzekucji wykonanej przez niemiecki Selbstschutz 2 października 1939 r. przed kościołem na rynku fordońskim. Spoczywają tu:

• Wacław Wawrzyniak (1894-1939) – powstaniec wielkopolski, burmistrz Fordonu od 1921 r.,
• Benon Kaszewski – drogerzysta,
• Albin Piotrowski (1923-1939) – gimnazjalista,
• Waldemar Podgórski – rzeźnik,
• Stefan Zalesiak – maszynista w papierni w Fordonie,
• Polikarp Ziółkowski – właściciel przetwórni owoców w Fordonie,
• ks. Herbert Raszkowski – wikary,
• ks. prałat Henryk Szuman ze Starogardu.