Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu znajduje się w dekanacie strzegomskim w diecezji świdnickiej. Początkowo kościół należał do Joannitów zakonu rycerskiego, zaś parafia przy tym kościele została erygowana w XVI w. Od 2002 r. świątynia jest bazyliką mniejszą. Najcenniejszy zabytek miasta, jeden z największych kościołów na Dolnym Śląsku (długość nawy 76 metrów, wysokość do 26 metrów, szerokość korpusu 26 metrów). Przykład architektury gotyckiej w Polsce i na Śląsku. Kościół ten jest bogaty w cenne dzieła rzeźby architektonicznej oraz rzemiosła artystycznego głównie z XIV-XV w.

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu znajduje się w dekanacie strzegomskim w diecezji świdnickiej. Początkowo kościół należał do Joannitów zakonu rycerskiego, zaś parafia przy tym kościele została erygowana w XVI w. Od 2002 r. świątynia jest bazyliką mniejszą. Najcenniejszy zabytek miasta, jeden z największych kościołów na Dolnym Śląsku (długość nawy 76 metrów, wysokość do 26 metrów, szerokość korpusu 26 metrów). Przykład architektury gotyckiej w Polsce i na Śląsku. Kościół ten jest bogaty w cenne dzieła rzeźby architektonicznej oraz rzemiosła artystycznego głównie z XIV-XV w.

Historia

W okresie wypraw krzyżowych na terenie Królestwa Jerozolimskiego powstał rycerski zakon Templariuszy, oraz zakony szpitalne, późniejsi Joannici i Krzyżacy. Po upadku krucjat zakony te prowadziły szeroką działalność misyjną na terenie Europy. Joannici prowadzili szeroką działalność budowlaną, w przypadku ziem polskich wznieśli szereg kościołów, poczynając od kościoła w Zagości w Małopolsce z drugiej połowy XII w. Z Joannitami wiążą się też kościoły na terenie Wielkopolski – Św. Jana na Komandorii w Poznaniu z końca XII w. i Św. Bartłomieja w Objezierzu z początku XIII w., oba później przebudowane. Na terenie Śląska wznieśli kościoły w Złotoryi (XIII-XIV w.) oraz kościół w Strzegomiu. W roku 1180 Joannici otrzymali Strzegom, lokowany w 1242 r. Istniał w tej miejscowości kościół Św. Andrzeja, zniszczony przez Mongołów podczas najazdu na Śląsk w 1241 r. Zanim powstał obecny kościół, wznieśli w XIII wieku mniejszy obiekt. Ostatecznie na początku XIV stulecia zakon zdecydował wznieść nowy, wielki (długości ok. 80 m.) kościół z łamanego granitu, bazaltu oraz piaskowca użytego do elementów dekoracyjnych (portale, wsporniki). Budowa kościoła trwała długo, prace ukończono dopiero w początkach XVI w. Dnia 15 września 2002 papież Jan Paweł II wydał bullę na mocy której parafia strzegomska otrzymała godność bazyliki mniejszej.

Architektura

Kościół jest trójnawową bazyliką z transeptem i poligonalnie zamkniętym prezbiterium. Prezbiterium jest trójprzęsłowe, zaś korpus nawowy tworzy pięć przęseł. Nawy boczne od strony wschodniej są zamknięte trójbocznie. Fasada zachodnia dwuwieżowa (wieża południowa nigdy nie została ukończona). Wnętrze nakrywają sklepienia gwiaździste (kaplice, skrzyżowanie naw), krzyżowo-żebrowe (nawy boczne) oraz sieciowe (nawa główna) wsparte na prostokątnych filarach. Żebra sklepienne spływają na wsporniki, niektóre z nich o figuralnych formach. Taka struktura wschodniej części kościoła, z prezbiterium z nawami bocznymi, znany jest na terenie Śląska, zarówno w kościołach bazylikowych (Kościół Św. Elżbiety) jak i halowych (Kościół NMP Na Piasku). Na zewnątrz ściany nawy głównej wspierają kamienne łuki oporowe. Szczyty transeptu i fasady zachodniej ceglane, ozdobione blendami z pocz. XVI w. Charakterystyczna dla gotyckiej architektury śląskiej jest dekoracja szczytu zachodniego – tworzą go blendy w kształcie ślepych, prostokątnych okien.

Rzeźba architektoniczna

Bogato rzeźbione trzy portale z tympanonami stanowią zbiór rzadkich w Polsce średniowiecznych typów ikonograficznych. Portal zachodni pochodzi z lat siedemdziesiątych XIV w. Reprezentacyjny charakter wejścia nadaje kamienna dekoracja złożona z laskowań – posąg Chrystusa jako sędziego świata, a obok postacie Matki Boskiej i św. Jana. W polach łuku bogaty zespół płaskorzeźb i rzeźb pełnoplastycznych ustawione w dwóch rzędach. Przedstawiają one w sposób narracyjny epizody z życia świętego Pawła. Nad portalem północnym z 3 ćwierci XIV w. tympanon z płaskorzeźbionym przedstawieniem Koronacji Matki Boskiej przez Chrystusa, poniżej Koronacji Batszeby przez Salomona i Koronacji Estery przez Ahaswera. Nad portalem południowym z ok. 1400 r. scena Zaśnięcia Matki Boskiej w typie koimesis.

Wystrój wnętrza

W prezbiterium kamienne sedilia, o trzech arkadach, kamienne sakramentarium w kształcie wieży (wys. 4,5 m.), wykonane przez Wolfganga z Wiednia w pierwszej poł. XV w., kamienna późnogotycka chrzcielnica z XVI w., rzeźbiona w piaskowcu ambona z 1592 r. Na ścianach w różnych miejscach zachowały się niewielkie fragmenty polichromii z XIV i XVI w. Rzeźbę nowożytną reprezentuje zespół nagrobków i epitafiów z XVI-XVII wieku. Skromna manierystyczna ambona z 1592 r. jest dziełem Caspra Bergera z Legnicy. W wielkim neogotyckim ołtarzu głównym znajduje się gotycka figura Marii z Dzieciątkiem z XV w. W wieży znajduje się cenne dzieło sztuki ludwisarskiej, dzwon kościelny pochodzący z 1318 roku. Dzwon jest fundacją ojca Przedbora z Widawy pod Wrocławiem.