Kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja

0

Kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu - gotycki kościół na Ostrowie Tumskim położony w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego zamku Piastów śląskich.

Czytaj dalej

Kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu - gotycki kościół na Ostrowie Tumskim położony w bezpośrednim sąsiedztwie dawnego zamku Piastów śląskich.

Historia

Kolegiata powstała z fundacji księcia Henryka Probusa jako wotum po zakończeniu jego długotrwałego sporu polityczno-kościelnego z biskupem wrocławskim,Tomaszem II, zakończonego jesienią 1287. Na znak ugody obaj adwersarze postanowili ufundować świątynie: Henryk IV Probus – kolegiatę w sąsiedztwie swego zamku a biskup Tomasz - kolegiatę pod wezwaniem swego patrona w Raciborzu. 11 stycznia 1288 Książę Henryk wystawił dokument erekcyjny, z którego wynikało, że fundowana kolegiata miała być pomnikiem dla jego rodziny, a on sam w swoim testamencie wyraził ponadto wolę, aby była ona tymczasowym miejscem spoczynku jego zwłok do momentu wybudowania kolejnej świątyni z jego fundacji dla zakonu cysterek, w której miał spocząć na stale. Fundacja nie doszła jednak do skutku, ponieważ w 1290 książę nagle zmarł, a jego małżonka, Matylda brandenburska powróciła do ojczyzny; w 1292 zmarł też biskup Tomasz.

Projektantem budowli był najprawdopodobniej wymieniany jako dworski budowniczy Henryka, mistrz Wiland.

Najpierw powstało prezbiterium (1288-1295), natomiast korpus nawy i transept, ufundowane przez biskupa Nankiera, wzniesiono w latach 1320-1350 według nieco innych założeń.

W będącym w budowie prezbiterium kościoła pochowano, zgodnie z jego wolą, fundatora kolegiaty, zaś około 1300 wykonano jego płytę nagrobną z pełnopostaciową rzeźbą, w 1320 uzupełnioną o ściany boczne (obecnie w Muzeum Narodowym). Proporzec i tarcza książęca znajdowały się w kościele jeszcze w końcu XIX w., zaś jego szczątki, ekshumowane na polecenie hitlerowców przez antropologów, zaginęły w czasie II wojny światowej.

Do zgromadzenia kanoników przy kościele Świętego Krzyża należał w latach 1503-1538 Mikołaj Kopernik.

Dolny kościół św. Bartłomieja przechodził burzliwe dzieje. Był wielokrotnie rabowany, zamieniany na magazyn, schron dla ludności, a nawet pełnił rolę stajni, gdy w latach 1632-1634 na Ostrowiu Tumskim stacjonowały wojska szwedzko-brandenburskie.

W czasie przeprowadzonych w latach 1672 i 1723 zbarokizowano wnętrze, wprowadzając nowe ołtarze, a przede wszystkim emporę organową w wąskim zachodnim przęśle górnego kościoła.

Na znajdującym się przed świątynią placu Kościelnym w latach 1730-1732 powstał barokowy pomnik św. Jana Nepomucena wykonany przez wrocławskiego rzeźbiarza Jana Jerzego Urbańskiego wg projektu K. Tauscha.

W 1810 zgromadzenie kanoników rozwiązano, a w ciągu XIX w. dokonano w górnym kościele przekształceń w duchu neogotyckim, m.in. pobielono ściany, a także żebra sklepienne. W czasie II wojny światowej zniszczeniu uległa część dachu i sklepień górnej kondygnacji, zawaliło się także jedno sklepienie dolnego kościoła. Kościół odbudowano w latach 1946-1950 i 1956-1957. Do 1956 dolny kościół był używany przez wrocławskich Niemców, następnie do 1997 r. przez parafię greckokatolicką. W 1999 r. reaktywowano kapitułę kolegiacką.

Architektura

Bardzo wysoki, dwukondygnacyjny ceglany kościół halowy posiada niezwykły na Śląsku dwukondygnacyjny układ wnętrza: dolny kościół św. Bartłomieja i górny, właściwy Świętego Krzyża, powtarzający prawie całkowicie jego rzut.

W rzucie poziomym kościół posiada formę krzyża łacińskiego: czteroprzęsłowe, wydłużone prezbiterium zakończone jest trójbocznym obejściem; analogiczne zakończenia posiada transept o tej samej rozpiętości sklepień. Trzy nawy tworzą halę, przy czym dolna kondygnacja posiada wyłącznie sklepienia krzyżowo-żebrowe, zaś w później ukończonej, górnej zrezygnowano z co drugiego filara, wprowadzając w nawie środkowej sklepienia na polach podwójnej długości, zaś w nawach bocznych sklepienia trójdzielne.

Kościół ma 66 m długości, 44 m szerokości, wysokość naw – 19 m. Dwie wieże, znajdujące się w narożach między halą a transeptem (tylko południowa, wyższa została w pełni ukończona, zakończona iglicą, wysoka na 69 m) są pokryte blachą miedzianą i pochodzą z ok. 1484.

Nietypowe jest również rozwiązanie dachu - nawa środkowa posiada wysoki dach podłużny, wspólny z prezbiterium, zaś nawy boczne - poprzeczne daszki szczytowe, co wraz z wysokimi skarpami i wąskimi oknami podkreśla wertykalny rytm.

Jeden ze szczytów w elewacji południowej ozdobiony jest miedzianym orłem heraldycznym, jednak pozbawionym półksiężyca na piersi, przez co nie może być identyfikowany z herbem fundatora. Pochodzi on zapewne z ok. 1600.

Wyposażenie wnętrza

Wewnątrz górnego kościoła zachował się tympanon fundacyjny z przedstawieniem Trójcy Świętej w typie Tronu Łaski adorowanego przez Henryka Probusa i jego żonę Matyldę. Tympanon umieszczony został ok. roku 1350, tj. w momencie ukończenia budowy świątyni, ideowym wzorem zaś była tu soteriologia św. Pawła, według którego w dziele zbawienia główna inicjatywa należy do Boga Ojca, który ustanawia plan pojednania i działa przez Syna. Klęczące postacie ludzi miały natomiast wyrażać nastrój pokuty i potrzeby pomocy oraz być znakiem szacunku, wdzięczności i uwielbienia.

Funkcję ołtarza głównego pełni pentaptyk z Przecławia. W południowym ramieniu transeptu znajduje się nagrobek kanonika Stanisława Sauera (zm. 1535 r.), który jest jednym z wczesnych dzieł renesansu na Śląsku.

Po zachodniej stronie kościoła stoją 48-głosowe organy, zbudowane oryginalnie przez firmę Sauer z Frankfurtu n. Odrą dla któregoś ze śląskich kościołów, a po wojnie przeniesione do Liceum Muzycznego przy ulicy Łowieckiej. Ok. roku 1999 roku zostały one odsprzedane i po rozbudowaniu zainstalowane w obecnym miejscu przez firmę organmistrzowską Cynar. Z powodu braku chóru muzycznego, instrument umiejscowiono na poziomie posadzki.

W kościele dolnym na uwagę zasługują: w kruchcie – gotycki zwornik z płaskorzeźbą św. Jadwigi (XV w.), w nawie płn. - płyty nagrobne biskupów Nankiera i Lubusza, natomiast w płn. ramieniu transeptu – renesansowe nagrobki i chrzcielnica. Na zachodniej emporze znajdują się zabytkowe 10-głosowe organy, dzieło Franza Luxa z Lądka Zdroju, odremontowane w 2002 przez Remigiusza Cynara z Wrocławia.


Kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja - to miejsce nie posiada jeszcze przewodnika. Jeśli znasz to miejsce, to tutaj możesz napisać przewodnik.