Zamek w Międzyrzeczu

Zamek w Międzyrzeczu – otoczona fosą średniowieczna twierdza obronna wzniesiona ok. 1350 przez Kazimierza Wielkiego w miejscu grodu warownego z drugiej połowy IX wieku, zlokalizowana na niewielkim pagórku w widłach dwóch rzek - Obry i Paklicy. Wchodzi w skład Międzyrzeckiego zespołu muzealno-zamkowo-parkowego.

Zamek w Międzyrzeczu – otoczona fosą średniowieczna twierdza obronna wzniesiona ok. 1350 przez Kazimierza Wielkiego w miejscu grodu warownego z drugiej połowy IX wieku, zlokalizowana na niewielkim pagórku w widłach dwóch rzek - Obry i Paklicy. Wchodzi w skład Międzyrzeckiego zespołu muzealno-zamkowo-parkowego.

Historia

W 1474 zajęty przez Macieja Korwina. W 1520 zdewastowany przez najemne wojska krzyżackie, a w latach 1520-1574 odbudowany. W latach 1655-1718 zniszczony przez wojska niemieckie, rosyjskie i szwedzkie. Przebudowany w XVI wieku i ponownie zburzony podczas wojen szwedzkich w XVII wieku. Pomimo podejmowanych prób odbudowy, obiekt nie nadawał się do użytku, więc starostowie wznieśli nową rezydencje w sąsiedztwie ruin zamku. Po II rozbiorze Polski, zamek wraz z zabudowaniami dworskimi, folwarkiem oraz parkiem władze pruskie przekazały niemieckiej rodzinie ziemiańskiej. Wnętrza zamku wykorzystywano jako pomieszczenia gospodarcze, a południowe stoki wzgórza jako winnice. Po 1945 roku cały kompleks przekazano na potrzeby muzeum. W latach 50 i 60 przeprowadzono prace konserwatorskie. Zamek zabezpieczono w formie trwałej ruiny. Zrekonstruowano jedynie budynek bramny oraz przyziemie renesansowego domu mieszkalnego.

Na wyspę zamkową najłatwiej dostać się od strony rynku, przez dom bramny odbudowany w 1975, na wzór XVIII-wiecznego. Z lewej strony dziedzińca stoją barokowe budynki dawnego starostwa i oficyny dworskiej, a na wprost – ruiny średniowiecznego zamku, do którego można wejść przez bramę i obejrzeć ruiny od środka albo obejść zamek i fosę specjalną trasą. W muzeum prezentowana jest makieta zamku, przedstawiająca jego pierwotny wygląd. Od 2005 wejście na dziedziniec zamku było niemożliwe. Początkowo, przyczyną takiego stanu rzeczy był remont drewnianego mostu prowadzącego do bramy głównej (roboty zostały już zakończone), a od 2006 - stan techniczny murów obronnych. Aktualnie zamek udostępniony jest zwiedzającym, planowane jest także otwarcie w podziemiach sali tortur.

Architektura

Przez lata w warowni stacjonowały polskie wojska, strzegące pobliskiej granicy kraju. Dziś z dawnej potęgi umocnień niewiele pozostało. Międzyrzecki zamek posiada specyficzną formę choć zaliczany jest do zamków nizinnych. Wynika to z postawienia murów obronnych niemal zgodnie z przebiegiem dawnych obwałowań grodowych o nieregularnym kształcie dostosowanych do warunków topograficznych. Mury mają kształt podkowy o łącznej długości 145 metrów i 2,6 metrów szerokości (u podstawy więcej). Zachowany jest do wysokości około 9 metrów (na żadnym odcinku nie jest to wymiar pełny). Prawdopodobnie zwieńczone były krenelażem. Przestrzeń wewnętrzna wynosi około 1200 metrów kwadratowych. Wjazd do zamku znajdował się w północnej części wschodniego muru. Brama broniona była przez cylindryczną wieżę. Dodatkowym zabezpieczeniem była fosa zasilana wodami z rzeki Obry, o szerokości około 12 metrów. Obronę mury wspomagały także dwie mniejsze wieżyczki.

Taki stan przetrwał bez większych zmian do 1520 roku, kiedy to zamek został zniszczony. Z racji strategicznego znaczenia zamku, jego odbudowa i modernizacja była koniecznością. Bramę wjazdową przesunięto na środek wschodniego muru, flankowaną przez czworoboczną wieżę wysunięta na zewnątrz. Zamek został powiększony w kierunku wschodnim gdy wzniesione zostały dwie cylindryczne basteje artyleryjskie, które połączono krótkim murem z bramą i furtą dla pieszych. Wzniesiono także zachowaną częściowo do dzisiaj cylindryczną basztę.

Zabudowa wnętrza zamku ulegała często przebudowie. Obok właściwego domu zamkowego, znajdowały się tu inne budynki mieszkalne, magazynowe i gospodarcze. Lokalizowano je najczęściej wzdłuż murów obwodowych. Prowadzone w poł. XX wieku wykopaliska oraz odnalezione przedmioty ukazują bogate wyposażenie zamku w jego rezydencjonalnej postaci. Teren dawnego podgrodzia zagospodarowany był głownie gospodarczo, a całość otoczona była drewnianym parkanem z dwoma bramami.

Rezydencja starostów międzyrzeckich

W dawnej rezydencji starostów międzyrzeckich wzniesionej w 1719 i w oficynie dworskiej z początku XVIII wieku mieści się Muzeum Regionalne z ekspozycjami: archeologiczną, historyczną, artystyczną i etnograficzną. W muzeum prezentowana jest m.in. ciekawa, jedna z najbogatszych w Polsce kolekcja portretów trumiennych, tablic herbowych i inskrypcyjnych z XVII i XVIII w. Obok portretów trumiennych w dziele sztuki w muzeum można obejrzeć polskie malarstwo portretowe z XVII, XVIII i XIX w. oraz nieznanego pochodzenia rzeźby sakralne z XV-XVIII wieku. Niewykluczone, że muzeum przechowuje elementy ołtarzy z okolicy, np. z kaplicy łagowskiego zamku, która znajdowała się pierwotnie w tej samej sali, w której teraz mieści się kawiarnia.

Budynek wybudowano z cegły, na rzucie prostokąta. Z racji nierówności terenu od północy parterowy, a od południa piętrowy. Całość pokrywa dach mansardowy. Piwnice budynku mają sklepienia barokowe Elewacja otynkowana z wejściem od frontu. Wnętrze rezydencji jest dwutraktowe.

Oficynę wzniesiono prostopadle do rezydencji. Wykonana w konstrukcji szkieletowej na planie prostokąta. Dach dwuspadowy, nakryty dachówką. Wnętrze oficyny jest także dwutraktowe.

Pozostałe obiekty

Na terenie wyspy zamkowej znajduje się zrekonstruowany dom bramny, zniszczony przez wojska radzieckie w 1945 roku. Do zespołu zamkowo-muzealnego należy także karczma wzniesiona poza wyspą, przy obecnej drodze 137. Budynek wzniesiono w XVIII wieku. Wnętrze zostało niemal całkowicie przebudowane w XIX i zwłaszcza w XX wieku. Wzniesiona na rzucie prostokąta, z dachem dwuspadowym. Środkowa część podwyższona została o jedną kondygnacje. Po drugiej stroni rzeki Obry (na Winnicy), naprzeciw zamku znajduje się dawny folwark zamkowy z pierwszej połowy XIX wieku. W skład zespołu wchodzą budynki mieszkalne oraz gospodarcze. Całość połączona była z zamkiem drewnianym mostem, obecnie nie istniejącym.

Park zamkowy

Otaczający zabudowania zamkowe park pochodzi z XIX wieku. Szczególnie cenna jest aleja platanów, która biegnie dawnym zewnętrznym wałem grodu. Całość założenia uzupełniają wody Obry i Paklicy (wraz z jej starorzeczem) oraz fosa zamkowa.