Miejski Ogród Zoologiczny

Ogród zoologiczny we Wrocławiu – ogród zoologiczny znajdujący się przy ul. Wróblewskiego 1–5 we Wrocławiu, założony w 1865. Jest najstarszym na obecnych ziemiach polskich i największym (pod względem liczby wystawianych zwierząt) ogrodem zoologicznym w Polsce. Powierzchnia ogrodu to 30 hektarów.

W 2005 we wrocławskim ogrodzie przebywało blisko 7100 zwierząt kręgowych z 565 gatunków, w tym:

• ponad 1100 ssaków – 142 gatunki,
• ponad 1500 ptaków – 160 gatunków,
• ponad 1700 gadów – 128 gatunków,
• ponad 100 płazów – 27 gatunków,
• prawie 2600 ryb – 108 gatunków.

W 2010 we wrocławskim ogrodzie przebywało blisko 4150 zwierząt kręgowych. Łączna liczba gatunków (wraz z bezkręgowcami) wynosiła 876, w tym:

• ponad 599 ssaków – 128 gatunków,
• ponad 602 ptaków – 154 gatunki,
• ponad 919 gadów – 185 gatunków,
• ponad 381 płazów – 49 gatunków,
• prawie 1630 ryb – 162 gatunki,
• ciężko policzalna liczba bezkręgowców ze 198 gatunków.

Ogród zoologiczny we Wrocławiu – ogród zoologiczny znajdujący się przy ul. Wróblewskiego 1–5 we Wrocławiu, założony w 1865. Jest najstarszym na obecnych ziemiach polskich i największym (pod względem liczby wystawianych zwierząt) ogrodem zoologicznym w Polsce. Powierzchnia ogrodu to 30 hektarów.

W 2005 we wrocławskim ogrodzie przebywało blisko 7100 zwierząt kręgowych z 565 gatunków, w tym:

• ponad 1100 ssaków – 142 gatunki,
• ponad 1500 ptaków – 160 gatunków,
• ponad 1700 gadów – 128 gatunków,
• ponad 100 płazów – 27 gatunków,
• prawie 2600 ryb – 108 gatunków.

W 2010 we wrocławskim ogrodzie przebywało blisko 4150 zwierząt kręgowych. Łączna liczba gatunków (wraz z bezkręgowcami) wynosiła 876, w tym:

• ponad 599 ssaków – 128 gatunków,
• ponad 602 ptaków – 154 gatunki,
• ponad 919 gadów – 185 gatunków,
• ponad 381 płazów – 49 gatunków,
• prawie 1630 ryb – 162 gatunki,
• ciężko policzalna liczba bezkręgowców ze 198 gatunków.

Zabytkowe budowle wrocławskiego zoo

W skład budowlanej infrastruktury ogrodu wchodzi kilka wartościowych obiektów, reprezentujących XIX-wieczny historyzm i eklektyzm. Większość budynków z okresu powstania zoo jest dziełem Karla Schmidta.

• Baszta niedźwiedzi – wybudowana w 1863/64, budynek z czerwonej cegły, pierwotnie zgodnie z nazwą były tu prezentowane niedźwiedzie, w latach 70 i 80. XX w. dziki i wilki, na początku XXI w. sowy.
• Dom dużych drapieżców – murowany, z 1874/75. Od powstania do dziś eksponowane były tu duże kotowate, przy czym od początku XXI w. coraz większa ich liczba przeprowadzana jest na nowsze wybiegi.
• Słoniarnia – powstała w 1888, budynek murowany. Oprócz słoni prezentowane tu były także hipopotamy i nosorożce, stąd w czasach niemieckich nosił on nazwę "Dom gruboskórców". Obecnie są tu słonie, hipopotamy nilowe, hipopotamy karłowate i tapiry anta. Przeznaczenie tej budowli nie uległo większym zmianom od początku jej istnienia.
• Budynek restauracji z 1885, murowany. Obecnie herpetarium.
• Pawilon małp, murowany, powstał w 1887 w stylu mauretańskim. Funkcję pierwotną zachował do dziś, z tym, że znaczna część małp jest dziś eksponowana w kilku młodszych pawilonach, wybiegach.
• Pawilon ptaków z 1889, zachował swą funkcję do dziś.
• Domek Nutrii – jeden z nielicznych przedwojennych budynków drewnianych na terenie zoo. Powstał w co najmniej 1890 roku i nie zmieniał swojej funkcji zgodnej z nazwą.
• Drewniana brama w stylu japońskim, powstała w 1912, znajdująca się w ogrodzeniu zoo od strony południowej, na wale nadodrzańskim. Jest to jedno z wejść do ogrodu (czynne do lat 60. XX w. i od 2009)
• Wybiegi i schronienia dla niedźwiedzi i fok zbudowane z bloków granitowych w 1937/38.
• Wybieg i schronienia dla pawianów zbudowane w 1939 roku z bloków granitu karbońskiego ze Strzegomia. Nie zmienił przeznaczenia. W 2010 żyło tu około 50 pawianów masajskich.
• Pawilon przedwojenny, pierwotnie zasiedlony przez strusie, współcześnie przez emu, żurawie i marabuty.
• Budynek przedwojenny, pierwotnie gospodarczy, około 1955 przebudowany na pawilon ryb z akwariami, którą to funkcję pełni do dziś.
• Brama wejściowa z lat 30. XX w., projekt Richard Konwiarz w stylu historycyzmu i eklektyzmu

Historia ogrodu i jego dyrektorzy

Z inicjatywy nadburmistrza Wrocławia, dr Juliusa Elwangera zawiązano w 1862 roku komitet organizacyjny ds. budowy zoo. Nie uzyskawszy dotacji państwowych ani miejskich towarzystwo akcyjne z kapitałem 100 tysięcy talarów; sprzedając akcje po 50 talarów za sztukę dopiero po roku zdołano zebrać 30 tysięcy potrzebne do rozpoczęcia budowy.

Wrocławskie zoo istnieje od 1865 do dziś, z dwiema krótkimi przerwami (nie działało w okresie od 1921 do 1 maja 1927 z powodu zubożenia miasta i kraju po I wojnie światowej, teren zoo był wówczas parkiem, zamknięte też było od kwietnia 1945 do 18 lipca 1948 w związku z oblężeniem Wrocławia i likwidacją zwierząt).

Franz Schlegel

Miasto zezwoliło na budowę ogrodu w sąsiedztwie toru wyścigów konnych, w odległej i bezludnej wówczas jeszcze okolicy Parku Szczytnickiego, dostępnej z miasta omnibusami i odrzańskimi statkami. Po dwóch latach budowy, 10 lipca 1865 ogród został otwarty. Dyrektorem został dr Franz Schlegel, przyrodnik i lekarz. Wystawiano wówczas 189 zwierząt, m.in. daniele, lamy, niedźwiedzie, sarny, strusie, wielbłądy, wilki i jedną zebrę; w znacznej części (165 okazów) były to dary mieszkańców Wrocławia i okolic. Nie było też wówczas jeszcze trwałych pawilonów wystawienniczych, ani wybiegów, większość "infrastruktury" stanowiły szopy i stajnie, wg Karola Łukaszewicza, polskiego, powojennego dyrektora Ogrodu "lwy, tygrysy i lamparty mieszkały chwilowo w wozie cyrkowym".

Dzięki wzrastającej popularności ogrodu rosły też jego dochody, umożliwiające rozbudowę tak urządzeń samego ogrodu, jak i zakupy nowych okazów. Nie brakowało także darów, w tym także od polskich magnatów, wg Łukaszewicza "książę Sułkowski z Rydzyny ofiarował dwa dziki, Czartoryski – jelenia, Pusłowski ze Słonima – rysia". W 1875 roku zwierzyniec liczył blisko 800 okazów, w tym słonia Teodora, odkupionego od londyńskiego zoo w 1873 po trwającej trzy miesiące loterii fantowej.

Herman Stechmann

Dyrektor Schlegel zmarł w 1882 i jego następcą został Herman Stechmann. Na czasy jego urzędowania przypada szybka rozbudowa ogrodu – przebudowano małpiarnię, wybiegi dla niedźwiedzi, wybudowano ptaszarnię, słoniarnię, pawilon drapieżnych kotów. Wszystkie te obiekty mają obecnie wartość zabytkową, choć nadal są używane zgodnie planowanym przeznaczeniem. Za jego rządów ogród wzbogacił się o liczne, często niezwykle egzotyczne zwierzęta. W 1894 dyrektor Stechmann zakupił w Liverpoolu okaz wówczas jeszcze bardzo słabo poznanego i budzącego respekt i emocje gatunku – goryla. Była to samica Pussi; przeżyła ona we Wrocławiu aż 7 lat, co było rzadko wówczas spotykanym w innych zwierzyńcach osiągnięciem wrocławskiego ogrodu.

Friedrich Grabowsky

Po Stechmanie kierowanie ogrodem przejął podróżnik i przyrodnik Friedrich Grabowsky. Do I wojny światowej ogród cieszył się wzrastającą popularnością i idącymi za nią wzrastającymi dochodami.

Wojna i powojenny kryzys spowodowały konieczność wyprzedaży zbiorów, w 1921 ogród zamknięto. Nie zostało jednak rozwiązane towarzystwo akcyjne Ogrodu, któremu udało się, przy znacznym zaangażowaniu Grabowskiego i dzięki bezprocentowej pożyczce od miasta przetrwać najtrudniejszy okres kryzysu finansowego i doprowadzić do ponownego otwarcia ogrodu w 1927.

Hans Honigmann i Martin Schlott

W ciągu połowy 1927 roku ogród odwiedziło pół miliona zwiedzających, zanosiło się na kolejną prosperitę przedsięwzięcia.

Miasto miało już wówczas większość akcji Ogrodu, dlatego następny kryzys gospodarczy, który dotknął Niemcy, i idący w ślad za nim spadek zainteresowania publiczności nie doprowadził do potrzeby zamknięcia zwierzyńca. Nadeszły jednak czasy nazistowskich nagonek na Żydów i osoby żydowskiego pochodzenia; w tej niesprzyjającej dlań atmosferze dyrektor Honigmann zdecydował się wyemigrować do Londynu. W Ogrodzie Zoologicznym zastąpił go Martin Schlott.

Doprowadził on do rozbudowania tuż przed II wojną światową wybiegów i pomieszczeń dla antylop, zebr i żyraf, skalnego wybiegu dla pawianów (1939, zbudowany z granitu strzegomskiego), basenów dla fok i lwów morskich, wybiegów dla niedźwiedzi (1937/38).

Zbliżająca się do Wrocławia od styczniu 1945 roku Armia Czerwona i ogłoszenie Wrocławia twierdzą (Festung Breslau) było wyrokiem śmierci dla większości, zwłaszcza dużych (lub niebezpiecznych) zwierząt w Ogrodzie. Na karmienie dużych okazów brakowało paszy, potrzebnej zwierzętom gospodarskim i służącym w Wehrmachcie, pozostawienie przy życiu zwierząt drapieżnych mogło natomiast zagrażać oddziałom niemieckich obrońców, gdyby w wyniku ostrzału lub sabotażu uszkodzone zostały klatki, w których zwierzęta te trzymano. Dlatego pierwszy polski dyrektor zoo objął je praktycznie całkowicie zdewastowane i opróżnione, nie tylko przez działające na rozkaz dowódcy Festung Breslau oddziały żołnierzy, które zastrzeliły większość okazów, ale również przez sowieckich maruderów i rodzimych szabrowników, którzy szukali w zoo mięsa.

Część zwierząt wywieziona do podwrocławskich wsi (np. trzyletni hipopotam nilowy Lorbas o którym pisał Wojciech Żukrowski w "Córeczce", także lew Astor) przetrwała jednak wojnę i poprzez inne ogrody zoologiczne trafiła do ponownie otwartego zoo.

Karol Łukaszewicz

Organizator Ogrodu Zoologicznego w Krakowie w okresie międzywojennym, po włączeniu Wrocławia do Polski został organizatorem i pierwszym polskim dyrektorem wrocławskiego zoo. Prawie od podstaw odtworzył on kolekcję zwierząt, przeprowadził remont zniszczonych budynków, a w 1957 dzięki jego staraniom zoo otrzymało wielki obszar przylegający od wschodu do dotychczasowego terenu Ogrodu, podwajając swoją powierzchnię. Z inicjatywy Łukaszewicza powstał około 1955 budynek akwarium (wykorzystano na to przebudowane poniemieckie obiekty gospodarcze). W czasie Wystawy Ziem Odzyskanych w 1948 udostępnił część budynków na pawilony tejże wystawy, m.in. w obecnym terrarium był "Pawilon Wsi".

Antoni Gucwiński

Od 1965 do 31 grudnia 2006 dyrektorem naczelnym Ogrodu był dr wet. inż. Antoni Gucwiński, który kierował nim wraz ze swą żoną Hanną. Popularności Ogrodowi przysparzał w znacznej mierze prowadzony stale od 1971 w telewizji państwowej program "Z kamerą wśród zwierząt". W czasie kierownictwa Gucwińskich powstały m.in. wielka woliera dla ptaków drapieżnych przy ptaszarni (1971), pawilon dla małp człekokształtnych (około 1975), nowoczesny wybieg dla tygrysów (2002)

We wrześniu i październiku 2006 medialną burzę wzbudziło wypowiedzenie, jakie otrzymał długoletni dyrektor ogrodu, dr Antoni Gucwiński po inspekcjach, jakim został poddany ogród w związku z doniesieniami o nieprawidłowościach w jego funkcjonowaniu i zarządzaniu. Dyrektor Gucwiński został zdymisjonowany i z końcem roku 2006 odszedł na emeryturę.

Radosław Ratajszczak

Wygrał konkurs na dyrektora ogrodu zoologicznego we Wrocławiu, przedtem był wicedyrektorem poznańskiego zoo (przeszedł wszystkie szczeble od pielęgniarza i asystenta po kierownika tamtejszego Nowego Zoo), od stycznia 2007 zastąpił we Wrocławiu Antoniego Gucwińskiego. Nowy dyrektor rozpoczął modernizację ogrodu, mającą na celu poprawę warunków życia zwierząt i rozpoczęcie hodowli zwierząt zagrożonych. Otwarto nowy wybieg dla niedźwiedzi brunatnych, fokarium, wyspy lemurów, pogodynkę gibbonów i motylarnię. W 2010 roku otwarty został Pawilon Madagaskaru, gdzie eksponowana jest fauna i flora tej wyspy oraz Pawilon Sahary. W kwietniu 2012 roku otwarto wybieg rysi i żbików, znajdujący się w europejskiej części ogrodu, natomiast w październiku tego samego roku udostępniony zwiedzającym został pawilon Terai - budynek nosorożców indyjskich, mundżaków indyjskich, hulmanów i jelarangów. Na rozpoczęcie prac czeka Odrarium - kompleks basenów przedstawiających faunę i florę Odry. Największa inwestycja rozpoczęła się w kwietniu 2012, jest to budowa Afrykarium – Oceanarium, w którym eksponowane będą zwierzęta związane ze środowiskiem wodnym pochodzące z Afryki. W 2012 roku wrocławskie zoo i 28 innych europejskich ogrodów złożyło aplikacje, którymi ubiegano się o włączenie w program hodowlany okapi. Decyzją dziewięcioosobowej komisji ZOO Wrocław i dwa inne obiekty zostały wybrane do hodowli tego prestiżowego gatunku. Sprowadzono nowe i rzadkie gatunki zwierząt m.in.:

ssaki

• mrównik (jedyna para tych zwierząt w Polsce)
• koczkodan górski
• talapoin północny
• żyrafa siatkowana
• kanczyl filipiński
• kuna żółtogardła
• tygrys sumatrzański
• fossa
• mangusta wąskosmuga
• lemur alaotrański
• polatucha olbrzymia
• sajmiri
• magot
• kama
• lew angolański
• arui libijskie
• takin mishmi
• daniel mezopotamski
• jeleń Alfreda
• wielkomysz filipińska
• jelarang
• mundżak indyjski
• nosorożec indyjski
• hulman
• jelonek czubaty
• kotik afrykański
• urson
• jeż uszaty
• gundia

ptaki

• żuraw mandżurski
• żuraw rajski
• szpak balijski
• kaczka Mellera
• cyraneczka bajkalska
• waza duża
• nandu Darwina
• tukan tęczodzioby
• zeberka timorska
• nierozłączka czarnolica
• kraska zwyczajna
• ara epoletowa

gady

• żółw słoniowy
• żółw MacCorna
• żółw świątynny
• wąż mangrowy
• waran czarny
• wąż jajożer
• kameleon Mellera
• terekaj

Sukcesy hodowlane

16 sierpnia 2010 r. urodził się samiec hipopotama karłowatego. Jest to drugi potomek Elpuni (przywieziona z Krakowa) i Carlosa (przywieziony z Paryża). Pierwszym była Psotka urodzona 7 czerwca 2009. Kolejne młode wrocławskiej pary hipopotamów karłowatych - samiczka Luna, przyszła na świat 8 października 2012 r.

Wyróżnienia

Ogród wpisano do prestiżowego Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych, skupiającego także 10 innych polskich ogrodów, spełniających normy i wymogi EAZA – w Poznaniu, Toruniu, Płocku, Warszawie, Opolu, Gdańsku, Łodzi, Krakowie, Zamościu i Chorzowie.

Linki zewnętrzne

• ZOO Wrocław (pol.). Wrocławski ogród zoologiczny. .
• Marcin Torz: Rusza duża przebudowa wrocławskiego ZOO (pol.). Onet.pl. .