Zamek graniczny w Janowcu

Zamek graniczny w Janowcu – zbudowany w połowie XVI w. w nad rzeką Młynówką, na wschodniej granicy księstwa żagańskiego, położony 200 m na północ od drogi prowadzącej ze Szprotawy do Żagania.

Zamek graniczny w Janowcu – zbudowany w połowie XVI w. w nad rzeką Młynówką, na wschodniej granicy księstwa żagańskiego, położony 200 m na północ od drogi prowadzącej ze Szprotawy do Żagania.

Historia

Zamek został zbudowany w roku 1462 roku. W tym czasie miejscowe dobra należały do rodu von Nechern. Znanym z imienia senio­rem tej linii rodu był starosta żagański Zygfryd, po którym majątek dziedziczyli Gerwazy, Franci­szek oraz także Zygfryd (Seifried). Ten ostatni najprawdopodobniej wzniósł zamek, wykorzystując mury wcześniejszej, rycerskiej wieży mieszkalnej. Dokładne rozpoczęcie prac budowlanych należy lokować w przedziale czasowym 1541-1543.

W 1593 Seifried sprzedał wsie Chichy, Bobrzany i Janowiec baronowi Dietrychowi von Kittlitz z Małomic. Z czasów Kittlitzów pochodzi wiele opisów janowieckiego zamku. W 1635 nazywa się go folwarkiem średnim, a 1680 zamkiem janowieckim (Johnsdorfer Schloss). Na początku XVII wieku majątek odziedziczył Karol von Kittlitz, a następnie jego bracia – Zygfryd i Zygmunt. W 1656 roku w zamku urządzono żagańską kancelarię rządową, kiedy w Żaganiu żniwo zbierała zaraza. W 1687 roku do­bra przeszły w ręce rodziny von Redern, a od 1778 do 1945 roku były w posiadaniu rodziny zu Dohna, władającej Małomicami i Chichami.

Po II wojnie światowej zamek był użytkowany przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1960 padł ofiarą pożaru i został opuszczony. Pożar nie strawił budowli doszczętnie. W latach 1979-1980 dawną rezydencję zabezpieczono z funduszy konserwatorskich. W 1983 zabytek przeszedł w ręce prywatne i rozpoczęto w nim prace remontowo-adaptacyjne. Obecnie ruina. Obiekt wpisany do rejestru zabytków.

Architektura

Można wyodrębnić dwie fazy budowy zamku. Pierwsza pochodzi zapewne z końca XV wieku. Wówczas była to budowla trójskrzydłowa, zamknięta od strony wschodniej murem z bramą. Od stro­ny dziedzińca, przy skrzydle zachodnim znajdował się dwuarkadowy krużganek, zajmu­jący przyziemie oraz piętro. W połowie XVI wieku zamek przebudowano, przekształcając go w typ siedziby renesansowej. Część wschodnią zabudowano skrzydłem mieszczącym w parterze bramę przejazdową. Zmieniono formę okien nadając im kształt kwadratu ujęte­go profilowaną opaską z gzymsem. Ostatnie przebudowy miały miejsce w XIX i XX wieku. Obecnie zamek otoczony suchą fosą ma kształt czworoboku o wymia­rach 26 × 23 m o wybrzuszonych ścianach z wewnętrznym dziedzińcem. Dwukondygnacyjną bry­łę przykrywał dach o dwóch spadkach nad każdym skrzydłem o pokryciu dachówką ce­ramiczną karpiówką (obecnie dachu brak). Wejście na prostokątny dziedziniec prowadzi przez bramę w elewacji wschodniej. Brama jest dwuprzęsłowa, sklepiona krzyżowo, tynko­wana. Z dziedzińca wejście wiedzie do skrzydła zachodniego i południowego. Piwnice są dwie i przebiegają pod skrzydłem północnym. W skrzydle południowym znajduje się klatka schodowa, przesunięta z osi środkowej w kie­runku zachodnim. Schody są dwubiegowe z podestem, a stopnie wykonane z piaskowca. Po obu stronach schodów rozplanowano poszczególne izby. W narożniku południowo-za­chodnim jest tylko jedna, duża sala, zamknięta stropem belkowym – obecnie w szczątko­wym stanie. Część wschodnią skrzydła południowego zajmuje pięć rozłożonych niesyme­trycznie sal. Skrzydło zachodnie zajmują trzy sale, z których dwie zamknięte zostały skle­pieniem gwiaździstym. W skrzydle południowym dominuje duże pomieszczenie zamknię­te kolebkowo. Sklepienie wspiera się na umieszczonym centralnie, siedmiobocznym słupie. Pozostałe są mniejsze, zamknięte sklepieniami sieciowymi, krzyżowymi lub stropami bel­kowymi. Elewacja wschodnia, frontowa jest ośmioosiowa. Osie skrajne przypadają na na­rożne wykusze. Budynek nie posiada zachowanej stolarki okiennej ani drzwiowej, brak dachu, elewacje są pozbawione większej części tynków. Mury zamku wzniesione zostały z cegły na kamienno-ceglanych fundamentach.

Charakter graniczny

W 1413 ze struktury księstwa głogowskiego zostało trwale wydzielone nowe – żagańskie, którego wschodnia granica opierała się częściowo na rzece Młynówce. Opis i rys granicy pomiędzy tymi księstwami z 25 września 1560 przecina w poprzek przyzamkowy folwark i wiąże ją bezpośrednio z ziemnymi urządzeniami granicznymi, tj. Wałami Śląskimi.

Główna siedziba Nechernów leżała w księstwie żagańskim, ale jeden z braci, mianowicie Seifried, zamieszkiwał na terenie księstwa głogowskiego (kilka metrów od granicy z księstwem żagańskim). Jednak by wszyscy bracia otrzymali całe należne im po ojcu lenno, Seifried musiał się zobowiązać do przeniesienia swojej siedziby na stronę żagańską. Stąd w bezpośrednim sąsiedztwie rycerskiej wieży mieszkalnej w Janowcu powstał zamek.