Twierdza Wisłoujście

Twierdza Wisłoujście – zabytkowatwierdza w Gdańsku nad Martwą Wisłą, przy dawnym ujściu Wisły do Zatoki Gdańskiej. Znajduje się nieopodal osiedla Wisłoujście, Westerplatte i Portu Północnego.

Twierdza Wisłoujście – zabytkowatwierdza w Gdańsku nad Martwą Wisłą, przy dawnym ujściu Wisły do Zatoki Gdańskiej. Znajduje się nieopodal osiedla Wisłoujście, Westerplatte i Portu Północnego.

Konstrukcja

W konstrukcji twierdzy widać różne style architektoniczne od gotyku wzwyż, techniki i materiały budowlane. Jest to spowodowane tym, że przez lata twierdza była odbudowywana po każdym zniszczeniu. Jej fundamenty opierają się na drewnianych skrzyniach (kaszycach), które znajdują się pod wodą. Na nich usypano gruz i na tej podstawie zbudowano twierdzę. Serce twierdzy stanowi cylindryczna wieża (obecnie pozbawiona zwieńczenia), która służyła do 1758 jako latarnia morska. Jest ona otoczona przez ceglany wieniec (zwany też niekiedy rondlem-działobitnią), do którego zewnętrznego obwodu przylegają domy oficerskie. Wokół wieńca zbudowano czterobastionowy Fort carré, do wnętrza którego prowadzi brama z poterną z 1609. Od strony północno-wschodniej fort carré przylega do Martwej Wisły, natomiast z pozostałych stron opasany jest przez szaniec, zwany Szańcem Wschodnim. W skład szańca wchodzi pięć bastionów, natomiast z dwóch istniejących dawniej rawelinów do naszych czasów przetrwał jeden. Fort Carré oraz Szaniec Wschodni są otoczone fosami zasilanymi z Martwej Wisły.

Historia

Już w czasach krzyżackich, w XIV wieku, w miejscu gdzie Wisła wpadała do Morza Bałtyckiego znajdowała się drewniana wartownia, spalona przez husyckie sierotki w pierwszych dniach września 1433. W 1482 wybudowano w tym miejscu ceglaną wieżę z latarnią. Jej zadaniem była kontrola ruchu statków na rzece oraz bronienie dostępu do gdańskiego portu. Wokół wieży powstał wieniec artyleryjski a całość założenia ufortyfikowano czterobastionowym fortem. Twierdza Wisłoujście wielokrotnie była celem w kampaniach wojennych. W 1577 oblegał ją bezskutecznie Stefan Batory, w czasie bitwy pod Oliwą (1627) ostrzeliwała szwedzką flotę, w 1734 atakowały ją wojska rosyjsko-saskie, w 1793 pruskie, 1807 – Napoleon, a w 1814 znowu Prusacy. W latach 1622-1629 twierdza, zwana też Latarnią, stała się bazą polskiej floty wojennej, kotwiczącej pod osłoną dział twierdzy. W nocy z 5 na 6 lipca 1628 polskie okręty pod Wisłoujściem zostały zaatakowane przez szwedzkie wojska lądowe z użyciem artylerii, w wyniku czego zostały zatopione okręty "Żółty Lew" i galeon "Święty Jerzy".

Po drugiej stronie Martwej Wisły istniał analogiczny szaniec, zwany Szańcem Zachodnim, który został rozebrany w końcu XIX wieku. W 1627 Rada Miasta Gdańska zdecydowała o wybudowaniu Szańca Zachodniego, na miejscu rozebranej Karczmy Zachodniej w Nowym Porcie (przy lewym brzegu Wisły). W 1639 roku szaniec uzupełniono o dwa półbastiony. Umocnienie to było częścią i przyczółkiem leżącej po drugiej stronie rzeki twierdzy. Szaniec przylegał bezpośrednio do Wisły i był długości 250 m na 160 m. W 1648 stan załogi wynosił 150 osób w czasie pokoju, a 300 osób w razie wojny. W ciągu następnych dwóch wieków umocnienia rozbudowywano i przebudowywano. W czasach napoleońskich szaniec ten był nazywany Fortem Montebello. W XX wieku na terenie zlikwidowanego szańca wybudowano bazę paliwową, która została zamknięta ok. 1985. Zaplanowana jest rewitalizacja tego obszaru i utworzenie parku miejskiego oraz terenu rekreacyjnego.

Niesiony przez rzekę piach spowodował, że zbudowany pierwotnie na styku rzeki i morza obiekt, znalazł się ok. 500 m od brzegu Bałtyku. Od końca XVIII wieku zadanie obrony ujścia Wisły przejęły pruskie fortyfikacje na Westerplatte oraz Szaniec Mewi. W XIX wieku Twierdza odgrywała rolę więzienia, a w okresie międzywojennym mieścił się tam klub żeglarski. W 1945 Armia Czerwona po zrównaniu z ziemią historycznej części Gdańska przystąpiła do destrukcji zabytkowej twierdzy. Do dzisiaj nie została w pełni odbudowana (brak dachu latarni, zarastające wały szańca etc). Sytuacje mają poprawić amerykańskie dotacje przeznaczone dla najbardziej zagrożonych zabytków. W 1974 zespół Twierdzy Wisłoujście został oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Jako jedna z dwóch (obok twierdzy w Bałtijsku) twierdz morskich na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego i ze względu na swą historyczną wartość trafiła na listę World Monuments Watch stu najbardziej zagrożonych zabytków na świecie. W 2009 władze Gdańska podjęły decyzję o częściowym odtworzeniu Szańca Zachodniego.

Nietoperze

Twierdza Wisłoujście jest nie tylko bezcennym zabytkiem architektury fortyfikacyjnej, ale również jednym z kilku największych w województwie pomorskim zimowisk nietoperzy. W 2005 naliczono tu 313 osobników tych ściśle chronionych zwierząt. Najliczniejszym gatunkiem spędzającym tu zimę jest nocek Natterera, do częstych i względnie licznych należą również nocek rudy i nocek łydkowłosy. Ten ostatni jest uważany za gatunek zagrożony wymarciem w Polsce, umieszczono go również w Załączniku II unijnej Dyrektywy Siedliskowej, co stało się podstawą do uznania Twierdzy za obszar Natura 2000. Jest to jedno z kilku największych w kraju zimowisk tego rzadkiego nietoperza. Spotykano tu również hibernujące nietoperze z gatunków: nocek duży, nocek wąsatek, mroczek późny, karlik większy i gacek brunatny, zaś wiosną 2003 znaleziono tu jedną samicę nocka Brandta, pierwszy raz stwierdzonego we wschodniej części polskiego Pobrzeża Bałtyku.