Parowozownia Gniezno

Parowozownia w Gnieźnie wybudowana w 1875 roku na terenie przyległym do nowopowstałej w 1872 roku stacji kolejowej Gniezno, która stała się ważnym punktem w węźle komunikacyjnym Poznań – Toruń. Była czynna do 2009 roku, kiedy to naprawy taboru przeniesiono do Leszna. Z wybudowaną wokół niej infrastrukturą kolejową tworzy kompleks unikatowy w skali europejskiej. Jest to największy i najciekawszy element stacji kolejowej Gniezno.

Parowozownia w Gnieźnie wybudowana w 1875 roku na terenie przyległym do nowopowstałej w 1872 roku stacji kolejowej Gniezno, która stała się ważnym punktem w węźle komunikacyjnym Poznań – Toruń. Była czynna do 2009 roku, kiedy to naprawy taboru przeniesiono do Leszna. Z wybudowaną wokół niej infrastrukturą kolejową tworzy kompleks unikatowy w skali europejskiej. Jest to największy i najciekawszy element stacji kolejowej Gniezno.

Historia

Historia gnieźnieńskiej parowozowni wiąże się z powstaniem linii kolejowej z Poznania do Torunia na przełomie lat 60. i 70. XIX w. Dzięki wieloletnim staraniom 30 listopada 1867 roku przedstawiciel Ministerstwa Handlu, Przemysłu i Robót Publicznych podpisał z przedstawicielami Górnośląskiego Towarzystwa Kolejowego umowę dotyczącą budowy kolei z Poznania przez Gniezno i Inowrocław do Torunia z odgałęzieniem do Bydgoszczy. 26 maja 1872 roku odbyło się uroczyste otwarcie linii kolejowej z Poznania do Bydgoszczy przez Gniezno, a rok później 25 marca do Torunia.

Stacja Gniezno znajduje się na 50. km linii z Poznania do Torunia. Zlokalizowana jest po południowej stronie miasta, na jego przedmieściach. W samym centrum kompleksu stanął wówczas najbardziej imponujący obiekt dworca głównego, oprócz którego wzniesiono na stacji magazyn towarowy, halę lokomotywowni z salą wachlarzową dla 4 parowozów z obrotnicą, stację wodną, budynki mieszkalne dla urzędników kolejowych wraz z noclegownią, wagonownię, elektrownię kolejową, nastawnię wykonawczą oraz magazyn materiałowy i olejowy.

Parowozownia powstała w kilku fazach począwszy od lokomotywowni z najstarszą częścią wschodnią o 4-stanowiskowej hali wachlarzowej, poprzez rozbudowę stanowisk postojowych lokomotyw. W efekcie 4-stanowiskową lokomotywownię rozbudowano do 16-stanowiskowej hali wachlarzowej, oficjalnie nazwanej dzisiaj parowozownią. Następnie dobudowano budynek warsztatowy, w którym oprócz sali warsztatowej dla uczniów znalazło się biuro, kuźnia, kotłownia. Pod koniec XIX w. wraz ze wzrostem długości nowo budowanych parowozów powiększono o kolejne 12-stanowisk halę wachlarzową dostosowaną do nowych potrzeb, która liczy 28-stanowisk.

Parowozownia została zniszczona we wrześniu 1939 roku w wyniku bombardowań wojsk niemieckih. Bomby uszkodziły dach obiektu oraz pierwsze 4-stanowiska z 1875 roku wraz z dobudówką. W wyniku czego kompleks przetrwał do końca II Wojny Światowej z 23-stanowiskami z halą wachlarzową, która jest obecnie największa w Europie po czym został odremontowany. W latach 40. XX w. powstał budynek socjalny mieszczący się obecnie przy ul. Składowej w skład którego wchodzi obecnie portiernia, schron, noclegownia; kotłownia centralnego ogrzewania wraz ze specjalnym torem umożliwiającym dowiezienie węgla; elektrownia spalinowa z rozdzielnią i trafostacją; dyspozytornia lokomotywowni, która zaprojektowana została indywidualnie dla Gniezna; obecny magazyn materiałowy i olejowy wagonowni; zespół ciągu technicznego obrządzania parowozów z zasiekami węglowymi i żurawiami; obecne warsztaty wagonowe.

Zabytki

• Parowozy:
  • TKt48 – 2 szt.
  • Px48 – w posiadaniu Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej
  • SM03 – kilka sztuk
• maszyny naprawcze
• drewniany żuraw węglowy – jedyny w Europie
• dyspozytornia bramowa z ok. 1942 r.
• obrotnica z lat 90. XIX w. przebudowana w I poł. XX w.
• wieża ciśnień z ok. 1905 r.
• lokomotywownia wachlarzowa z warsztatami z 1875 r. przebudowywana w latach 1888, 1894 – 1895, 1914, 1922 i 1940 z 23-stanowiskami oraz lokomotywownia wachlarzowa z halą napraw lokomotyw i warsztatami z lat 1908 – 1910 przebudowywana ok. 1915 i 1941 – 1942 r., która liczy 24-stanowiska, co łącznie daje liczę 47-stanowisk, co składa się na fakt iż jest to największa sala wachlarzowa w Europie
• noclegownia z lat 1898 – 1899 przebudowywana w latach 1913 – 1914 oraz 1940 – 1941
• budynek socjalny przy ul. Składowej z okresu ok. 1941 – 1942 r. przebudowany ok. 1944 r.
• kotłownia centralnego ogrzewania z lat 1941 – 1942
• elektrownia spalinowa z rozdzielnią i trafostacją z lat 1941 – 1942
• magazyn materiałowy i olejowy z lat 1942 – 1943
• zespół ciągu technicznego obrządzania parowozów z lat 1941 – 1943
• wagonownia z lat 1941 – 1942

Parowozy

W czasach swojej świetności gnieźnieńska parowozownia eksploatowała kilkadziesiąt parowozów. Wśród użytkowanych serii wymienić można

• Osobowe: Ok1, Ok22, Ol49;
• Towarowe: Ty1, Ty23, Ty2/Ty42, Ty3/Ty43, Ty45, TKi3, Tp3, Tp4, TKt48;
• Pospieszne: Pd5.
• Wąskotorowe (użytkowane na Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej; znajdujące się na stanie Parowozowni Gniezno Wąskotorowe): Tx1, Tx5, Txb5, Tx23, Tx28, Tw1, Py1, Px2, Px27, Px29, Px48

W parowozowni eksploatowano również lokomotywy spalinowe (normalno- i wąsktorotorowe) oraz elekryczne:

• Spalinowe normalnotorowe: SM03, SM42, ST43, ST44, SP45;
• Spalinowe wąskotorowe: Lyd1, Lxd2;
• Elektryczne: ET22.

Ciekawostki

• PKP oraz Urząd Miasta Gniezna od 2009 roku planuje sprzedaż kompleksu parowozowni pod miejsce handlowo-usługowe, do czego nie chce dopuścić PKP Cargo, Starostwo Powiatowe w Gnieźnie oraz Stowarzyszenie Gnieźnianie XXI, którzy zamierzają wraz z Urzędem Województwa Wielkopolskiego stworzyć tam multimedialny Wielkopolski Park Techniki
• W 2010 roku zorganizowano w niej Festiwal Muzyki Współczesnej pt. CanDID Audiovisual Festival 2010
• W 2011 roku powstał niezależnego autorstwa film dokumentalny o historii gnieźnieńskiej parowozowni
• W 2011 oraz 2012 roku zorganizowano Dni Pary z inicjatywy jednego z absolwentów gnieźnieńskiego liceum, które miały na celu popularyzację parowozowni i ochronę jej przed przerobieniem na cele użytkowo-handlowe
• Dziennikarze polskiego internetowego portalu motoryzacyjnego www.moto.pl wybrali gnieźnieńską parowozownię jako miejsce testów dwóch aut Dacii Duster oraz Mercedes G klasy
• Parowozownia to miejsce licznych reportaży prasy, telewizji Polsat oraz TVP Kultura
• W 2010 roku wydano książkę Mirona Urbaniaka pt. Zabytkowa Stacja Kolejowa Gniezno, która opisuje dzieje stacji Gnieźnieńskiej oraz parowozowni